Duran Yürüyen Merdivenden Çıkarken Neden Dengemiz Bozulur?

Bütün gün çalışıp yorgun bir biçimde işten çıktığınızı düşünün. Metroya binip konutunuza yanlışsız yola koyuldunuz ve durağınızda indiniz. Sonrasında yerin altındaki metro istasyonundan çıkmak için yürümeye başladınız. Karşınıza her gün kullandığınız uzun mu uzun bir yürüyen merdiven çıktı. Yürüyen merdivene baktığınızda çalışmadığını, insanların kendilerinin bu merdivenden çıktığını gördünüz. Siz de kalabalık ortasında yürüyen merdivene ilerlediniz ve birinci adımınızı attınız. Birinci adımınızı attığınızda aslında olağan merdivenden farkı olmamasına karşın dengenizin bozulduğunu gördünüz. Bunun neden olduğunu düşünerek üst çıktınız ve sonrasında konutunuzun yolunu tuttunuz.

Bu kısa öykümüz size bir yerden tanıdık geldi mi? Daha evvel muhtemelen çeşitli sebeplerle durmuş bir yürüyen merdiveni kullanmışsınızdır. Pekala duran bir yürüyen merdiveni kullandığınızda siz de içinizde garip bir şeyler hissedip istikrar kurmakta zorlandınız mı? Bu durumun yalnızca kendinize olduğunu düşünüyorsanız merak etmeyin, çok fazla insan bu sorunu yaşıyor. Hatta bununla ilgili bir kavram da var. Haydi gelin artık, "Broker Phantom Escalator" olarak tanımlanan bu bilimsel fenomene bakalım.

Duran yürüyen merdivenlerden çıkarken istikrarımız neden bozulur?


Yürüyen merdivenler durduğunda aslında olağan bir merdivenden farksızdır. Düz mantıkta bu merdivenlerden adım atarak çıkmaya çalıştığımızda farklı bir şey olmasını beklemeyiz. Ancakbu noktada devreye beynimiz ve karmaşık çalışma sistemi giriyor. "Bozuk Yürüyen Merdiven Yanılgısı" olarak tanımlanan bir çalışmayla da kanıtlanan bu durum, beynimizin yürüyen merdivenin hareket etmesine alışmasından ötürü yaşanıyor. Bir baş dönmesi eşliğinde adımlarınızı olağandan daha süratli atabileceğiniz duran yürüyen merdiveni çıkarken, beyniniz burada kimi şeylerin yanlış olduğunu düşünüyor.

Beynimizde şuurlu işler için olduğu üzere bilinçsiz bir formda yerine getirdiğimiz misyonlar içinde bir alan vardır. Yürümek üzere aksiyonlar bu alanda gerçekleşir. Bu şuurlu olmayan sistem, yürüyen merdivene bindiğimizde düşmemizi de maniler. Elbette beynimiz kendini yürüyen merdivenin yürüdüğü ana nazaran ayarlar ve adımlarını ona nazaran atar. Bu sebeple de yürüyen merdivenin yürümediğini görüyor olsak da adımlarımız yürüyormuşçasına atılacaktır. Bu da bir baş dönmesine ve istikrar kaybına yol açacaktır.

"Bozuk Yürüyen Merdiven Yanılgısı" için yapılan deney


2003 yılında R.F. Reynolds ve A. M. Bronstein isimli iki araştırmacı, yürüyen merdivenin çalışmadığına emin olunmasına karşın yaşanan tuhaf istikrar hissinin neden olduğunu araştırmaya karar verdiler. Bunun sonucunda da Broken Escalator Phenomenon"; yani "Bozuk Yürüyen Merdiven Yanılgısı" çalışması ortaya çıktı.

Bir deneyle bu hissiyatı canlandırmak isteyen araştırmacılar, bunun için kullanıcıların sabit bir formda üstünde durabilecekleri bir kızak kullandılar. Deneyde yer alan beşerler birinci başta sabit bir biçimde duran bu kızakların üzerine 10 defa adım attılar. Deneklerden sonrasında kızaklar hareketliyken 20 sefer adım atmaları istendi. Deneyin 3. kademesinde ise deneklere kızağın hareketsiz olacağı bilgisi verildi. Kızaklar hakikaten de hareketsizdi, lakin denekler kızağa adım atarken gövdelerinin öne gideceği seviyede süratli adımlar attılar. Deneklerin büyük kısmını şaşkına çeviren bu deney, yürüyen merdiven, koşu bandı üzere alanların dingin hallerinde yaşanan istikrar kaybını da açıklıyordu.

Vücudumuz neden bu türlü bir reaksiyon veriyor?


Vücudumuzun yürüyen merdiven duruyorken garip reaksiyon vermesinin nedeni motor sistemimizin alışkanlıklarından kaynaklanıyor. Daha evvel yaşadığı deneyimlerini bir ortaya getirerek yürüyen bir merdivene süratli ve yavaşça öne eğilerek çıkan bedenimiz, asansör duruyor olsa da tıpkı yansıyı vermeye devam ediyor. Yürüyen merdiven, koşu bandı üzere çeşitli bir hareketi yerine getiren araçların o an çalışmadığını bilsek de bedenimizin motor sistemi tıpkı bilgiye sahip olmadan istemsizce bir reaksiyon veriyor. Karşıda o hareketi bulamadığımızdaysa garip bir hisle birlikte istikrar kaybı yaşanmış oluyor.

Kaynak: 1, 2, 3, 4