Düşünce hayatımızı aydınlatan bir fener: Cemil Meriç

Yazar, mütercim ve düşünür Hüseyin Cemil Meriç, kaleme aldığı yapıtları ve çevirileriyle Türk edebiyatında değerli bir yer edindi. Cemil Meriç, Balkan Savaşı sırasında Yunanistan'dan Türkiye'ye göçmüş bir ailenin çocuğu olarak 12 Aralık 1916'da Hatay'ın Reyhanlı ilçesinde dünyaya geldi.

İlk ve orta eğitimini Reyhanlı Rüştiyesi'nde tamamladıktan sonra Antakya'ya giden Meriç, Fransız yönetimindeki kentte, Fransız eğitim sistemi uygulayan Antakya Sultanisi'nde okudu. Eğitimi sırasında gözlerinin 6 numara miyop olduğu anlaşıldı.

Cemil Meriç'in Geç Kalmış Bir Muhasebe başlıklı birinci yazısı, 1933'te mahallî Yenigün gazetesinde yayınlandı.

Milliyetçi tavrının yanı sıra yayınlanan bir yazısında kimi hocalarını eleştirmesi yüzünden 12. sınıfta liseden ayrılmak zorunda kalan Meriç, 1936'da Nurullah Ataç ve Reşat Ekrem Koçu'nun öğretmenlik yaptığı İstanbul’daki Pertevniyal Lisesi'ne geçti. Cemil Meriç birebir yıl Nazım Hikmet ve Kerim Sadi üzere isimlerle tanıştı.

Geçim ıstırabı nedeniyle 1937'de İskenderun’a dönen Meriç, Haymaseki köyünde dokuz ay kadar ilkokul öğretmenliği yaptıktan sonra kısa bir müddet İskenderun'da Çeviri Bürosu’nda reis muavini olarak vazife yaptı.

Çeşitli mecmualarda yazılar yazdı

Cemil Meriç, 1938'de çeşitli süreksiz işlerde çalıştı, 1939'da ise Hatay hükümetini devirmek savıyla tutuklanıp Antakya'ya götürüldü. İdam talebiyle yargılanan muharrir Meriç, iki ay sonra beraat etti.

Aynı yıl 29 Haziran’da Hatay Türkiye’ye katıldı. Yazıları 1941'den itibaren İnsan, Yücel, Gün, Ayın Bibliyografyası mecmualarında yayınlanan Meriç, İstanbul Üniversitesi Yabancı Lisanlar Yüksekokulu’na burslu olarak kabul edildi ve 1944'te Fransız Filolojisi Kısmı'ndan mezun oldu.


Çeviriler yaptı

Fevziye Menteşeoğlu ile 1942'de tanışıp evlenen Meriç'in 1945’te oğlu Mahmut Ali, sonraki yıl ise kızı Ümit dünyaya geldi.

Yazarın birinci çeviri kitabı, Balzac'ın Altın Gözlü Kız romanı 1943'te yayımlandı. Usta edebiyatçı, 1944-1974 ortasında Elazığ Lisesi ve İstanbul Işık Lisesi'nde öğretmenlik, İstanbul Üniversitesi'nde ise Fransızca okutmanlığı yaptı.

Görme yetisi 1954'te zayıflayan Meriç, başarısız göz ameliyatlarının akabinde, 1955’te görme yetisini büsbütün yitirdi.

Cemil Meriç, etrafındakilere okuttuğu Fransızca ve İngilizce metinleri kelamlı olarak çevirdi ve yardımcılarına yazdırdı. Basılmamış olan Fransızca grameri hazırladı. Dikte etmek suretiyle makaleler yazmaya devam etti.


Bir dünyanın eşiğinde

Yazar Meriç'in birinci telif kitabı Hint Edebiyatı 1964’te yayınlandı. Doğu medeniyetlerine karşı olan önyargıları yıkmayı amaçlayan ve dört yıllık bir çalışmanın sonucu olarak ortaya çıkan eser, Bir Dünyanın Eşiğinde başlığıyla iki defa daha basıldı.

Batı fikrinin kıymetli bir istikametini aydınlatmayı amaçlayan Cemil Meriç, bu niyetle sosyalizmin temelini atan ve sosyolojinin kurucusu olan Saint Simon hakkındaki eser 1967’de Çan Yayınları tarafından basıldı.

Cemil Meriç ve uygarlık

Meriç'in yazı ve çevirileri 1965-1973 ortasında çeşitli mecmualarda yayınlandı. Hisar mecmuasında Fildişi Kuleden başlığıyla denemeler yazdı.

"Bana o denli geliyor ki, hayat denen mülâkata bu kitabı yazmak için geldim." dediği Bu Ülke isimli kitabı, Ötüken Yayınevi tarafından 1974'te yayınlandı. Birebir yıl, medeniyet kavramını tartıştığı Umran’dan Uygarlığa isimli yapıtı okurla buluştu.

Cemil Meriç, edebiyat ve niyet tarihi niteliği taşıyan Kırk Ambar isimli yapıtıyla 1980'de Türkiye Ulusal Kültür Vakfı Ödülü'ne layık görüldü.