Eğitimin Ülkemizdeki Tarihçesi

*
Osmanlı’da Klasik
Tarz Eğitim;
İslam’ın doğuşundan başlayarak genellikle mescitlerde yapılan eğitim giderek mektep ve medreselere kaydırılmıştırTürklerin İslamiyet’i kabulünden 17yy a kadar İslam dünyasında önemi herkesçe kabul gören eğitim kurumları medreselerdir Anadolu’daki alt yapısı İslami geleneklerle Selçuklular zamanında kurulmuş olan medreseleri devralan Osmanlı, giderlerini vakıf sistemi ile karşıladığı bu medreselerin ilkini İznik’te açtı Osmanlı, Anadolu’nun belli başlı şehirlerinde başlangıçta 40 olan medrese sayısını hemen hemen her yüzyılda katlamalı olarak arttırıp 16 Yy da 350 ye ulaştırmıştır Osmanlılar zamanında Balkanlarda kurulan medrese sayısı ise 650 olup bu sayı bize ecdadımızın İlmin gelişip yayılmasına verdiği önemin bir belgesi niteliğindedir Osmanlının medreseleri, umumi ve ihtisas medreseleri olarak iki çeşittir İhtisas medreselerinde hem din hem de fen bilimleri okutulmuştur Diğer yandan klasik tarz Osmanlı eğitim tarihinde, her mahallede her köyde faaliyet göstermiş olan ve 5 yaşını bitiren çocukların kabul edildiği Sıbyan Mektepleri, çocuklara İslami bilgi ve ahlakla beraber basit aritmetik bilgileri kazandırmayı amaçlayan ilkokullardı 16yy da Erzurum’da 110, Amasya’da 200; 1574’te İstanbul’da 1656 Sıbyan Mektebi bulunuşu bu mekteplere verilen önemi göstermektedir
Eğitim tarihimizde çok özel bir yeri olan, 15yy da Fatih Sultan Mehmet tarafından sarayda kurulan Enderun Mektebi, 19yy a kadar ülkenin her yöresinden seçilip getirilen üstün zekâlı çocukların çok amaçlı olarak devlet işlerinde görevlendirilmek üzere eğitildiği eşsiz bir eğitim kurumudur (16161624) yılları arasında Sarayın Genel Tarihi adlı bir eser yazan Michel Bender, Enderun mektebi hakkında “Türklerin niçin varlıklı ve güçlü bir devlet olarak geliştiğine şaşırmamak gerekir 1668’de İngiliz sefaret kâtibi Sir Paul Rycant ise Enderun’u Osmanlı devletinin en güçlü dayanaklarından biri olarak göstermektedir
Osmanlı’da Eğitim; bu resmi kavramlar dışında medrese eğitimine benzer şekilde camilerde, kütüphanelerde bir kısım zenginlerin ve alimlerin konaklarında, çeşitli meclislerde sürdürüle gelmiştirAyrıca halk kitlelerinin ve mensuplarının nefis terbiyesini hedefleyen tekke, zaviye ve dergâhlar da eğitim hayatımızda önemli hizmetler yapmıştırTeknik sahaya giren sanat kolları eğitimi ise ustaçırak ilişkisi geleneği ile sürdürülmüştür
Klasik Eğitimle Yükseliş;Bütün bu eğitim faaliyetlerinin gerek nitelik gerek nicelik açısından Osmanlı İmparatorluğu’nun tüm fertlerine ulaşmada yeterli olduğu iddia edilemez Ancak yukarıda kısaca değindiğimiz eğitim faaliyetleri ile yetişen ecdadımız, Allah’ın dinini yeryüzündeki bütün insanlara duyurmayı kutsal bir vazife olarak coşkuyla benimseyip bu vazifeyi yerine getirmek uğruna zamanın şartlarına göre hem maddi hem manevi alanda donanımlı olmaya çalışmış; bu çalışmaların bir semeresi olarak dünyanın en büyük imparatorluklarından birini kurarak Batılılar karşısındaki üstünlüklerini o zamanki dünyanın süper gücü halinde kültürel, sosyal, ekonomik, askeri vb alanlardaki kazanımlarıyla 16 Yüzyıl (sonlarına kadar); hatta genel anlamda 17 Yüzyıl sonlarına kadar sürdürmüşlerdir
Medreselerin Bozulması ve Gerileme;Osmanlı İmparatorluğunda 16 Yüzyılın sonlarından itibaren merkezi yönetimin güç kaybettiğini, istikrarın bozulduğunu, fetihlerin azaldığını bunlara bağlı olarak da çeşitli ekonomik ve sosyal problemlerin başladığını görmekteyiz İşte bu bunalımlı süreçte rüşvet, adam kayırma vb ahlak dışı davranışlar devletin ilmiye sınıfına musallat olmuş, bu yüzden medreselerdeki müderrislikler bu görevlere hiç de layık olmayan insanların eline geçmeye başlamış, bu da eğiticilerin kalitesini dolayısıyla medreselerdeki eğitimi bozmuştur Yine bu süreçte çok büyük bir hata yapılarak medreselerden akli ve pozitif ilimler kaldırılmıştır 1657 yılında vefat eden Katip Çelebi, akli ve pozitif ilimlerin medreselerden kaldırılmasını, medreselerin hem eğitim hem de öğretim kalitesinin düşmesini gerilemenin asıl nedeni olarak kabul etmiştir Yine büyük İslam Alimi Bediüzzaman Said Nursi gerilemenin nedenleri olarak cehalet, ihtilaf (ayrılıklar) ve zarureti(fakirlik) işaret ederken cehaleti, ihtilaf ve zaruretin de sebebi olarak zikretmiştir
Osmanlı bu sorunlarla uğraşırken (göreceli olarak) önceki yüzyıllarda Osmanlıdan daha geri olan Avrupalılar Rönesans ve Reform hareketleri ile yaptıkları keşif ve icatlarla Osmanlı’ya karşı üstünlüğü ele geçirmişlerdirAvrupa’daki Sanayi Devriminden sonra ise Osmanlı ordusunun yenilgiler süreci daha da hızlanarak Avrupa’nın üstünlüğü belirgin hale gelmiştirOsmanlıların öteden beri kendilerine duydukları aşırı güvenin, onların; Avrupa’daki gelişmeleri, zamanında ve gereğince değerlendirmelerini engellediği de üzerinde düşünülmesi gereken bir olgudur
Eğitimde Batıya Yöneliş,Osmanlılar, Avrupa’da gelişen teknoloji karşısında artık zayıf duruma düştüklerini fark ettikten sonra eğitimdeki Avrupai tarz yenilik hareketini öncelikle askeri alanda başlattılar 1735’te Humbaracı Ocağı 18 yüzyıl boyunca da Topçu Ocağı, Hendesehane, Kara ve Deniz mühendishaneleri Osmanlı Batı sentezi bir anlayışla kurularak bu kesimler için gerekli eğitim, Avrupa’dan getirilen uzmanlarca gerçekleştirildi Ordu yeni bir nizama sokulmaya çalışıldıII Mahmut zamanında Batı tarzı ilk yüksek okullar olan Tıbbiye, Harbiye ve Bahriye okulları açıldı
19 yüzyılda Avrupa’nın zorlamasıyla ilan edilen Tanzimat(1839) ve Islahat(1856) fermanlarının da etkisiyle Osmanlı İmparatorluğundaki Avrupai tarz eğitim faaliyetlerinin sivil alanda da yayılmaya başladığına şahit olmaktayız 1846’da kurulan Meclisi Maarifi Umumiye; eğitimi, Sıbyan Mektepleri, Rüştiye Mektepleri ve Darü’lFünun olarak (ilk, orta ve yüksek öğretim) planladıysa da yönetim, eğitim konusunda net bir anlayış ve tavra varamamıştır Mali yapıdaki yetersizlikler nedeniyle de reform niteliğindeki bu projelerin pek çoğu aksamış ancak içlerinden en zaruri olanları tercih edilerek hayata geçirilmeye çalışılmıştır Sıbyan Mektepleri ve 1838’de açılan Rüştiye Mekteplerinin yaygınlaştırılması ve ıslahı çalışmaları devam ettirilmiştir1848’de öncelikle öğretmen yetiştirmek amacıyla Darü’lMuallimin adlı erkek öğretmen okulunun, 1868’de Mektebi Sultani adlı bugünkü Galatasaray Lisesinin, Daruşşafaka Lisesinin 1873’te ilk idadinin (yüksek öğretime hazırlayıcı okul lise) İstanbul’da açıldığını görmekteyiz
Yine bu süreçte İstanbul’da yüksek öğretim Kurumu olarak Darü’l Fünun, 1863’te, içinde hukuk, mühendislik ve edebiyat mektepleri olan Darü’l Fünuni Sultani ise 1874’te açılmıştır 1900 yılında ise bünyesinde felsefe, ilim, riyaziye ve tabiiye, ilahiyat, hukuk ve tıbbiye fakültelerinin bulunduğu Darü’l Fünuni Şahane açıldı Ayrıca mesleki eğitim alanında Askeri Baytar Mektebi 1845’te, Mülkiye Baytar Mektebi 1888’de, Ziraat Mektebi 1847’de, Sanayi Mektebi 1863’te, Sanayii Nefise Mektebi 1882’de açılmıştır Eğitim faaliyetleri içinde; Avrupa’ya öğrenci gönderme faaliyetlerini, ayrıca Osmanlının bütün tebaasını kucaklayan devlet anlayışıyla kurulmuş olan azınlık okullarıyla Fransızların, Amerikalıların yine devletin hoşgörüsüyle kurulmuş misyoner okullarını saymalıyız
Cumhuriyet Döneminde Eğitim;Cumhuriyet Döneminde eğitim, öğretim faaliyetleri erken başlar; 21 Temmuz 1921 de ilk Maarif Kongresi toplanır Hedef, çağdaş aydın bir toplum meydana getirmektir Bunun yolu da eğitimden geçiyordu İşte bu amaçla 3 Mart 1924’te Tevhidi Tedrisat kanunu çıkarılarak bütün okullar ve eğitim birleştirildi ve maarif vekaletine bağlandı Osmanlı’daki mekteplerin yerine okullar, medreselerin yerine de yüksekokullar kuruldu Böylece eğitim ve kültürde batılılaşma yolunda önemli adımlar atıldıBu okullardaki müfredat tamamen 19 Yy’daki maddeciliğe dayanan bir anlayışla hazırlandı 1926 yılında orta dereceli okullardan din dersleri kaldırıldı 1927’de Ankara Üniversitesi, 1928’de İstanbul Teknik Üniversitesi kuruldu 1928’de harf inkılabı yapılarak yeni harfleri topluma öğretmek amacıyla millet mektepleri açıldı 1933 yılında tıp, hukuk ve fen fakülteleri bulunan Darü’l Fünun İstanbul Üniversitesi’ne dönüştürüldü 1934’de hukuk mektebi Ankara Hukuk Fakültesi oldu 1936’da Ankara Dil Tarih Coğrafya Fakültesi açıldı 1955’de Ege ve Karadeniz üniversiteleri kuruldu
1925’ten 1970’li yıllara gelindiğinde eğitimde bütün bu çabaların, yeniliklerin neticeleri görülmeye başlandı Üniversiteler başta olarak ülkenin aydınları yabancı ideolojilerin etkisine girdi İnsanlık, medeniyet ve çağdaşlık yerine kargaşa ve ayrımcılık ülkeye hakim oldu Öyle ki 1979’lu yıllarda günde 510 kişi öldürülüyordu Oysa ne amaçlarla eğitim ve öğretim faaliyetleri planlanmıştı
Bütün bu durum gösteriyor ki bir yerde eksik ya da yanlış yapılmıştı Peki, hata neredeydi, eksik neydi? Toplum olarak son 30 yılımız bu sorulara cevap aramakla geçtiİşte Bilim ve Eğitim Platformu olarak bizler bu soruların cevabını bularak, bilimin ışığında en güzel ve kalıcı çözümlere gitmek amacındayız