EKO-ANKSİYETE NEDİR?

Neredeyse hepimiz gezegenimizin sıhhatiyle ve geleceği ile ilgili epeyce fazla kaygı duymaya başladık. Ülkemiz ve tüm dünyada art geriye pek çok felaket gerçekleşti ve gerçekleşmeye devam ediyor. Bu felaketleri genel olarak berbat bir yıl olan 2020 ve devamında 2021’e bağlamak kolay olsa da, bunun üzere çok hava olayları giderek daha yaygın hale geliyor. Bilim adamları bunları giderek iklim değişikliğiyle daha fazla ilişkilendiriyor. Lakin şu anki iklim krizimiz yalnızca Dünya'yı etkilemiyor, tıpkı vakitte dünya çapında beşerler ortasında tedirginliğin artmasına neden oluyor. Bu klinik bir teşhis değil ve kesin bir tarifi yok, lakin uzmanlar giderek daha fazla rapor edilen bu hisleri tanımlamaya başlamak için bir terim geliştirdiler: Eko-anksiyete.

EKO-ANKSİYETE NEDİR?
Eko-anksiyete, çevresel hasar yahut ekolojik felaket korkusu manasına gelir. Bu dert duygusu, büyük ölçüde etrafın mevcut ve öngörülen gelecekteki durumuna ve insan kaynaklı iklim değişikliğine dayanıyor. Etraf sıkıntılarıyla ilgili kaygı, çok hava olayları riskinin artması, geçim kaynağı yahut barınma kaybı, gelecek jenerasyonlar için endişeler ve çaresizlik hislerinden kaynaklanabilir. Araştırmacılar, insanların etrafla olan alakalarıyla ilgili kronik yahut şiddetli korkuyu tanımlamak için “eko-anksiyete” terimini kullanıyorlar.

2017'de Amerikan Psikiyatri Birliği (APA), eko-anksiyeteyi “çevresel kıyametin kronik korkusu” olarak tanımladı. Yeniden APA tarafından yürütülen yakın tarihli bir anket, ABD'li yetişkinlerin yüzde 68'inin en azından biraz eko-kaygısı olduğunu söylediğini ve 18 ila 34 yaş arasındakilerin yaklaşık yarısının iklim değişikliğini çevreleyen gerilimlerinin günlük hayatlarını etkilediğini söylediğini ortaya koydu.

Eko-anksiyete şu anda Ruhsal Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabında (DSM-5) listelenmemektedir, bu da tabiplerin bunu resmi olarak teşhis edilebilir bir durum olarak görmedikleri manasına gelmektedir. Bununla birlikte, ruh sıhhati uzmanları, eko-anksiyete terimini insanların tabiatın geri kalanıyla olan ruhsal münasebetleri ve bunun kimliklerini, iyiliklerini ve sıhhatlerini nasıl etkilediğiyle ilgilenen bir kısım olan ekopsikoloji alanında kullanıyorlar.

EKO-ANKSİYETE BELİRTİLERİ
İklim değişikliğinin ani tesirleri – topluluk kümelerine verilen ziyan, besin kaybı ve tıbbi tedarik güvenliğinin azalması üzere – insanların ruh sıhhatine önemli ziyanlar verebilir. Giderek artan deniz düzeyleri ve hava tertiplerindeki değişiklikler de dâhil olmak üzere iklim değişikliğinin kademeli tesirleri, kronik ruh sıhhati semptomlarına bile yol açabilir. Kronik yahut şiddetli gerilim, nedeni ne olursa olsun, birkaç önemli sıhhat durumu riskini artırabilir. Buna kalp hastalığı, yüksek tansiyon ve depresyon dâhildir. Eko-anksiyete ile beşerler ayrıyeten genel korku belirtileri yaşayabilirler.

APA, iklim derdi yahut iklim değişikliği derdi olarak da bilinen eko-anksiyetenin ruh sıhhati üzerinde hem akut tesirlere (genellikle bir doğal afetten sonra) hem de kronik tesirlere (kademeli iklim değişikliğinden kaynaklanan) neden olabileceğini belirtiyor. Bunlar şu halde sıralanabilir:
• Travma ve şok
• Travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB)
• Toplumsal alakalarda zorlanmalar
• Depresyon
• Kaygı
• İntihar
• Unsur bağımlılığı
• Saldırganlık ve şiddet
• Denetim kaybı
• Şahsî ve mesleksel kimlik kaybı
• Ümitsizlik, dehşet yahut kadercilik hisleri
• Ağır olarak hissedilen öfke ve hayal kırıklığı
• Varoluş krizi
• Çevresel ayak izine, gelişmelere karşı takıntılı hal
• Ağır keder ve yas hisleri
• Tasa bozukluğu
• Uykusuzluk
• İştah kaybı
• Konsantrasyon bozukluğu

KİMLERİ TESİRLER?
Çevresel hasar tüm insanları eşit biçimde etkilemez. Bu nedenle, birtakım beşerler ekolojik hususlar hakkında daha ağır tasa duyabilirler.

Dünyanın kimi bölgeleri, kıyı toplulukları ve alçak alanlar dâhil olmak üzere çok hava şartlarının tesirlerine karşı daha savunmasızdır. Bilhassa geçimleri etrafa bağlı olan insanların – örneğin balıkçılık, turizm ve tarım işleri olanlar üzere – etkilenme mümkünlüğü daha yüksektir. Ayrıyeten, yerli topluluklarda yaşayan beşerler ekseriyetle doğal kaynaklara bağımlıdır ve daha savunmasız coğrafik bölgelerde ikamet etme eğilimindedir. Kimlik, aidiyet ve topluluk hislerine ziyan verebilecek konutlarını, geçim kaynaklarını yahut kültürel miraslarını kaybetme kaygısıyla karşı karşıya kalabilirler. Etraf işlerinde yahut birinci müdahale ve acil sıhhat çalışanları olarak çalışan şahıslar de eko-anksiyeteye daha yatkın olabilir. Bu kümeler, değişen iklimlerden ve çevresel ziyanlardan daha fazla fizikî ve zihinsel sıhhat tesirleriyle karşı karşıyadır.

EN SAVUNMASIZ KİM?
Şaşırtan olmayan bir biçimde, iklim değişikliğinin direkt sonuçlarını (orman yangınları, harika fırtınalar, sel) yaşayanlar bilhassa savunmasızdır.

Bilim adamları, zihinsel sıhhat tesirinin çok gerçek olduğunu kanıtlamak için çevresel felaketlerin ruhsal sıhhat tesirlerini uzun müddettir araştırıyorlar. 2005’te 1800'den fazla can alan Katrina Kasırgası'ndan sonra hayatta kalan altı şahıstan biri travma sonrası gerilim bozukluğu belirtileri gösterdi; intihar kanısı ve intihar iki kattan fazla arttı ve etkilenen bir bölgede yaşayanların yüzde 49'u bir tasa yahut duygudurum bozukluğu geliştirdi. Avustralya'nın 2009'daki Kara Cumartesi orman yangınları, olaydan yıllar sonra etkilenen topluluğun yüzde 15.6'sında Travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) semptomları bıraktı.

Uzmanlar, iklim felaketlerini ve devrilme noktalarını görmeye devam edeceğimizi belirtiyor. Bu hakikaten üstün yıkıcı olaylar, çok fazla gerilim ve tasaya neden oluyor. Bu tehlikeler ortasında hava kirliliği, sel, kasırgalar ve orman yangınları sayılabilir.

EKO-ANKSİYETENİN KAYNAĞI NEDİR?
Etraf meseleleriyle ilgili kaygı, kasırgalar, kuraklıklar ve orman yangınları dahil olmak üzere iklimle ilgili çok tesirli hava şartlarının yaşanmasından, risk altında olmaktan yahut sevdiklerinizin risk altında olmasından kaynaklanabilir.

Çevresel yıkımın medyada yer alması bunaltıcı olabilir ve insanların etraf üzerindeki olumsuz tesirlerine dair ispatlar artmaktadır. Çok hava olayları iç savaşları ve kitlesel protestoları körükledi, insanların meskenlerini etkiledi ve hayat alanlarını yok etti. İnsanların çevresel meseleleri, bilhassa iklim değişikliğini denetim edemediklerini düşündükleri için çok yahut kronik korku yaşamaya başladıklarına dair bilimsel ispatlar ortaya çıkıyor. Kimi beşerler için çevresel krizlerin artması yalnızca hudut bozucu, korkutucu ve şok edici değil, tıpkı vakitte daima yahut zayıflatıcı bir tasa kaynağıdır. Beşerler ayrıyeten kendilerinin yahut kendi kuşaklarının davranışlarının etraf ve gelecek kuşaklar üzerindeki tesiri konusunda hatalı yahut kaygılı hissedebilirler.

EKO-ANKSİYETEM OLUP OLMADIĞINI NASIL ANLARIM?
Bir kişinin kendi denetimi dışında görünen şeyler hakkında üzgün, kızgın, hüsrana uğramış yahut çaresiz hissetmesi doğaldır ve etrafla ilgili makûs haberlerle yüreğinin kırılması kolaydır. Şuan ekolojik tasanın tıbbi bir tarifi yok. Bir kişi etrafla ilgili kaygılarının günlük ömürlerini, çalışma maharetlerini yahut kendilerine bakma marifetlerini etkilediğinden endişeleniyorsa, bir ruh sıhhati uzmanıyla konuşmalıdır. Giderek artan sayıda psikolog ve öbür ruh sıhhati çalışanı, etraf ve iklimle ilişkili endişeleri tespit etmeye ve yönetmeye nasıl yardımcı olacakları konusunda eğitim alıyor.

NASIL BAŞA ÇIKILABİLİR?
İklim değişikliği bilimsel olarak yadsınamaz ve gerçek bir tehdittir. Bu nedenle, endişelenmek mantıklıdır. Gerçek bir sorun varsa, biraz dert düzgün bir şey olabilir; zira anksiyete, “Hey, bu hususa dikkat etmelisin zira bir sorun var ve tehdit ediyor.” diyen sinyal sistemimizdir.

Kişisel eşikler değiştiğinden, uzmanlar iklim derdi için herkese uyan tek bir tahlil olmadığını belirtiyor. Kimileri için daha fazla bilgi edinmek, acil tehdit seviyesi için sakinleşmeye yardımcı olabilir. Kimileri için haber döngüsünden çıkmak çok değerlidir. Bu durumlarda en kıymetlisi, gezegenimizin hayatı için hepimizin üzerimize düşeni yapabileceğimizi hatırlamak gerekiyor.

Eko-anksiyete ile başa çıkmak için birtakım ipuçları şunları içeriyor:

• Harekete geçmek
Beşerler, olumlu aksiyonda bulunmanın korku ve güçsüzlük hislerini azaltmaya yardımcı olabileceğini görebilir. Diğerlerine yardım etmenin esaslı ruhsal yararları vardır.Bazı olumlu hareketler şunları içerebilir:
• Düzgün çevresel uygulamalar hakkında diğerleriyle konuşmak
• Bir etraf kümesiyle istekli olmak
• Daha az et ve süt eserleri tüketmek üzere sürdürülebilir bir diyet uygulamak ve geri dönüşüm dahil olmak üzere daha yeşil seçimler yapmak
• Ruh sıhhati uzmanları, insanların kendilerini en çok endişelendiren problemleri belirlemelerine ve sıkıntıları daha fazla denetim altında hissetmelerine imkan tanıyan bir plan geliştirmelerine yardımcı olabilir.

• Eğitim almak
Etraf hakkında yanlışsız bilgi almak, toplulukları güçlendirebilir ve bir kriz meydana geldiğinde hazırlıklı ve dirençli hissetmelerine yardımcı olabilir. Yanlış bilgilere güvenmek yahut bilgi eksikliği, iklim değişikliği üzere soyut problemleri anlamayı ve işlemeyi zorlaştırabilir. Bu nedenle beşerler, sağlam, inandırıcı bilgiler kullanarak etraf meseleleri konusunda kendilerini eğitme konusunda rahatlayabilirler.

• Dayanıklılığa odaklanmak
Gerilim ve travmanın üstesinden gelme yetenekleri konusunda olumlu hisseden beşerler, esneklik maharetlerine daha az güvenen insanlardan daha düzgün dertle baş edebilirler. Örneğin, birinin kendi dayanıklılığına olan inancı, doğal afetlerin akabinde depresyon ve Travma sonrası gerilim bozukluğu (TSSB) riskini azaltabilir.

APA, kendi kendine dayanıklılığı artırmak için şunları öneriyor:
• Dayanak ve teşvik sağlayan şefkatli, itimada dayalı münasebetleri teşvik etmek
• Meseleleri çözülemez olarak görmemek
• Ulaşılabilir maksatlar yapmak ve onlara yanlışsız istikrarlı bir halde ilerlemek
• Meselelere daha geniş bir bağlamda bakmak
• Güzel bir öz bakım uygulamak ve olumlu bir öz imaja odaklanmak
• Mümkün olduğunda yerler ve kültürel bağlarla şahsî irtibatları sürdürmek
• İzolasyondan kaçınmak ve benzeri düşünen beşerlerle irtibat kurmaya çalışmak

• Optimist kalmaya çalışmak
Sağlıklı bir optimistlik derecesine sahip olmak, bir kişinin doğal afetler üzere gerilimli olaylar yaşadıktan sonra büyümesine ve ahenk sağlamasına yardımcı olabilir. Olayları olumlu bir formda tekrar çerçevelemeye çalışan beşerler, bunun tasayla daha yeterli başa çıkmalarına yardımcı olduğunu görebilir. Olumlu düşünme, kronik yahut şiddetli telaş ile bağlantılı olumsuz fikir döngülerini kırmaya da yardımcı olabilir.

• Tabiat ile daha güçlü bir bağ kurmak
Açık havada yahut tabiatla daha fazla vakit geçirmek, etraf ile olumlu bir ferdî bağ kurmayı teşvik ederek eko-kaygıyı hafifletmeye yardımcı olabilir. Hatta birtakım beşerler, kendilerini kopuk yahut bunalmış hissettiklerinde bakabilecekleri ve dokunabilecekleri bir taş, kısım, kuru çiçek yahut diğer bir doğal obje bulundurmayı bile önerir. Bu, birtakım akıl sıhhati uzmanlarının korkuyu yönetmek için önerdiği temellendirme tekniklerine misal formda çalışabilir.

• Etkin olmak
Tertipli idman, birden fazla telaş tipini azaltmaya yardımcı olabilir. Gerçekçi ve inançlı olduğunda, fosil yakıt bazlı ulaşım kaynaklarını kullanmak yerine yürümek, koşmak yahut bisiklete binmek, sık idmanı teşvik eder ve kişisel sera gazı emisyonlarını azaltır. Nizamlı olarak bisiklete binen yahut işe yürüyerek giden beşerler da daha düşük seviyede işe gidip gelme gerilimi yaşıyor üzere görünüyor.

• Bilgi kaynaklarından ne vakit ayrılacağını bilmek
• Beşerler farkında olmadan medyada, siyasette, reklamlarda ve toplumsal medya platformlarında her gün gördükleri bilgilerden çok etkilenebilirler. Bu bilgiyi tekrar tekrar görmek, bilhassa yanlış, taraflı yahut muhakkak bir halde sunulmuşsa gerilime neden olabilir.
• Beşerler etraf meseleleri hakkında kendilerini eğitmekten yarar sağlasalar da, ezici ölçüde bilgiye yahut çok sayıda güvenilmez bilgiye maruz kalmak kaygı yaratabilir.
• Çevresel bilgi kaynaklarını tekrar kıymetlendirmek yahut medya kaynaklarını en azından süreksiz olarak kesmek yahut irtibatını kesmek, acil gerilim düzeylerinin azaltılmasına yardımcı olabilir.

• Doktora danışmak
Giderek artan sayıda ruh sıhhati uzmanı, insanların tabiatla bağlantılarını yönetmelerine ve günümüzün etraf sıkıntılarıyla başa çıkmalarına nasıl yardımcı olacakları konusunda eğitim alıyor. Şiddetli eko-kaygısı yahut meskende idare ipuçlarına karşılık vermeyen korkusu olan bireyler, telaşlarını gidermek için profesyonel yardıma gereksinim duyabilirler. Eko-kaygı için profesyonel yardım almak için, kişi uygun bir ruh sıhhati uzmanıyla nasıl ilişki kurulacağına dair rehberlik sağlayabilecek bir aile hekimi yahut öbür bir sıhhat çalışanı ile konuşabilir.

Şu anda, eko-anksiyete resmi bir tıbbi teşhis değildir. Akıl sıhhati uzmanları, bunu ekseriyetle çevresel hasar yahut iklim değişikliği hakkında güçsüzlük hislerine dayanan kronik bir çevresel kıyamet duygusu olarak tanımlayabilirler. Bir kişi, bilhassa iklim psikolojisi konusunda eğitimli bir profesyonelden, başa çıkma sistemlerini kullanarak yahut profesyonel danışmanlık arayarak bu korku biçimini hafifletebilir.