Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Ekonomilerin büyümesi sağlıklı ve gereklidir lakin insan bedeni üzere düşünülürse kilo almak da bir büyümedir lakin fazlası sıhhate ziyan verebilir.
Ekonomistler Türkiye büyümesi açıklandığından bu yana içinde bulunulan ekonomik konjonktüre yönelik yaptıkları yorumlarda bunun çok sağlıklı bir görünüm olmadığının altını çizmeye çalışıyorlar. Büyümeye kimse karşı değil fakat bunu eşit dağılımlı ve sağlıklı olması gerektiğine dikkat çekiyorlar. Türkiye 2021 yılında yüzde 11 büyüdü lakin enflasyon halka bu büyümeyi hissettirmiyor. Pekala ne yapmalı? Korkut Boratav ve Fatih Özatay anlatıyor.
Türkiye bu kadar büyüdüyse sokaklarda neden reaksiyon var?
İktisatçı Prof. Dr. Korkut Boratav, Türkiye iktisadının son beş yılda salgına ve döviz krizlerine karşın yıllık yüzde 4’lük bir ortalamayla büyüdüğünü anlatarak “Eğer bu kadar büyüdüyse sokaklar niye reaksiyonlarla doldu. Neden personeller sokaklara indi. Bu tempoda bir büyümeye refakat eden mutlak fakirleşme, gelirleri aşan enflasyon, işsizlik, istihdamdan kopma, fiyat hissesindeki erime, diplomalı işsizler nasıl açıklanabilir” diye sordu.
Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) sisteminin, Rusya-Ukrayna savaşına kadar Saray’ın beklentileri doğrultunda gittiğine işaret eden Boratav, “Savaş iktidarın beklentilerini çökertiyor. Batı’nın Rusya üzerinde yaptırımları sürerse, Rus iktisadı ve tüm güç piyasaları o dalgadan etkilendikçe KKM’nin bir seçim formülü olarak iktidarın işine yarayacağı da şüphelidir” sözlerini kullandı.
Cumhuriyet'ten Şehriban Kılıç'a konuşan ünlü ekonomist, Türkiye’nin halk sınıfını daha fazla eziyete sürükleyecek bir IMF programına mahkûm olmaması gerektiğine dikkat çekti.
Türkiye iktisadını bu noktaya getiren siyasetler neler oldu?
2013’te Fed’in dış dünyaya likidite pompalaması frenlenince Türkiye’nin büyüme ivmesini sürükleyen dış kaynak akımları da yavaşladı. 2016 sonrasında ülke, daima seçim atmosferi içinde yönetildi. İktidar, 2019 mahallî seçim mağlubiyetlerinden sonra seçim psikozundan kopmadı. Dış kaynaklardaki sakinliği iç talep pompalamasıyla telafi yoluna gitti. Bunu kamu maliyesi yoluyla değil finansal sistem üzerinden gerçekleştirdi. Merkez Bankası faizinin aşağıya çekilmesi; enflasyonun altında tutulması öncelik kazandı. Buna Saray iktidarının faiz takıntısı diyebiliriz.
Öte yandan düşük faizli kredi genişlemesinin iktisadın daralmasını frenlediği de doğrudur. Türkiye iktisadı 2021’de yüzde 11 büyüdü. Buna nazaran 2016-2021 ortasında Türkiye yüzde 4’e yakın bir tempoyla büyümüştür. Öte yandan dış açıkların artması ekonomiyi üç döviz krizine de sürükledi. Ağustos 2018 ve Kasım 2020 döviz krizlerini Merkez Bankası (TCMB) siyaset faizlerini sıçratarak durdurdu. Bu ayarlamaları kademeli faiz indirimleri izledi. 2021 Eylül-Aralık devrinde dört ay peş peşe indirilen siyaset faizleri sonunda patlak veren döviz krizi çok sert oldu. Saray’da birileri algıladı ki faiz takıntısı sürdükçe seçim kazanılamaz. Zira seçim konjonktürü yaklaşmıştır. Siyaset faizini bir defa daha sıçratarak bu krizi geçiştirmek risklidir.
Erken seçim iktidarın gündeminde mi?
Bir yıllık bir seçim takvimi gündemdedir. Aralıkta dövizdeki sıçrama ve enflasyonun tetiklenmesi çok sert oldu. Anlaşılan, Saray’da siyasal öncelik ağır basmıştır. Tekrar siyaset faizini yükseltme dışında döviz krizini geçiştirecek bir yol arandı. Tahlil, kur muhafazalı mevduat (KKM) oldu. Bu düzenleme yalnızca kısa periyot için tasarlandı. Seçim takvimiyle sonlu; yani “atı alıp Üsküdar’ı geçinceye” kadar...
Bu yeni siyaset, Türkiye'yi seçime götürür mü? Döviz kurunda uygulamalar başarılı olur mu?
Rusya-Ukrayna savaşına kadar KKM, Saray’ın beklentileri doğrultusunda gidiyordu. Son döviz krizi yabancı sermaye çıkışlarından kaynaklanmamıştı. Eylül sonrasında yabancılar borsadan büyük oranda çıkmıştı. Likit varlıklarını gerçek olarak müdafaa arayışı içinde olan vatandaşlar ve şirketler ise dövize yöneldi. TL’den kaçış ve doların tırmanması bu nedenledir. Deva olarak getirilen KKM düzenlemesi, tasarruf sahiplerini döviz kayıplarına karşı teminata aldı. KKM’ye katılan şirketlere de alımlı vergi imtiyazları verildi ve döviz talebi frenlendi. Dolar 13.50 lira civarında istikrar kazandı. Kısa vadede bu gelişmeleri destekleyen ögeler da oldu. İhracat artışları cari süreç açığında muhakkak bir rahatlama sağladı. İlkbahar sonrasında turizm akımının döviz kurunu istikrarda tutması umuluyordu. Dolar fiyatlarında istikrar enflasyonu da frenleyecektir. Ortaya çıkan istikrar manzarası, Saray’ı sonbahar sonrasında erken seçime götürebilirdi.
Türkiye büyüyor lakin işsizlik, yoksulluk da artıyor bu nasıl açıklanır? Gelir dağılımı kimin aleyhine oldu?
Evet, temel soru budur: İktisat büyürken bugünkü huzursuzluk nereden kaynaklanıyor? Covid-19 periyodunda iktisadı küçülmeye girmeyen az ülkelerden biri ülkemizdir. 2021’de Türkiye iktisadı yüzde 11 büyüdü. O vakit sokaklar niye reaksiyonlarla doldu. Neden emekçiler sokaklara indi. Yakılan elektrik faturaları neden? Türkiye iktisadı son beş yılda salgına ve döviz krizlerine karşın yıllık yüzde 4’lük bir ortalama ile büyümüş olacaktır. Bu tempoda bir büyümeye refakat eden mutlak fakirleşme, gelirleri aşan enflasyon, işsizlik, istihdamdan kopma, gerçek fiyatlarda erime, diplomalı işsizler nasıl açıklanabilir? Tek bir cevap var: Türkiye son beş yılda iktisat tarihi boyunca benzerine hiç rastlamadığımız bir bölüşüm şokuyla karşılaştı.
Son beş yılın ulusal gelir datalarına nazaran ücretlilerin net hasıladan aldığı hisse 6.2 puan eridi. Demek ki iktisat büyürken Türkiye’nin işçi halkı mutlak yoksulluğa sürüklendi. Tüm işçi katmanlar, personel sınıfını, küçük esnaf ve köylüyü içine alan büyük bir kitle, gelir kayıpları yaşadı.
Rusya-Ukrayna savaşı nelere yol açar?
Evet, bu beklentiler artık çöküyor. Rusya-Ukrayna savaşı KKM düzenlemesinin bir seçim siyaseti olarak kullanımını önleyecek bir şok yarattı. Dünya piyasaları olumsuz etkileniyor. Petrol ve doğalgaz fiyatları fırladı. Petrol ve güçteki ani artış Türkiye’de cari süreç istikrarını bozacak. Rusya ve Ukrayna ile dış ticaret ve turizm bağlantılarımız çok güçlü. Bunlar da olumsuz etkilenecektir. KKM’nin orta devirde yürümeyeceği konusunda tüm iktisatçılar esasen fikir birliği içindeydik. Rusya-Ukrayna şoku kısa devir için de muvaffakiyet bahtını yok ediyor. ABD ve Batı’nın Rusya üzerinde yaptırımları sürerse ve Rus iktisadı etkilendikçe KKM’nin bir seçim tekniği olarak iktidarın işine yarayacağı şüphelidir.
KKM hazırlanırken dış şoklar hesaba katılmadı mı?
Bakan Nureddin Nebati’nin bu politikayı savunurken ileri sürdüğü, daha evvel Saray’daki birtakım iktisatçıların ortaya attığı ekonomik “model” tutarsızdır; ciddiye alınamaz. Birçok sorunu çözecek sihirli bir anahtar üzere düşünülüyor. KKM tek başına cari açığa, kronik dış bağımlılığa son veriyor; enflasyonu aşağıya çekiyor; Türkiye’nin ani bir büyüme ivmesine yöneleceğini varsayıyor. Kısa, orta ve uzun devirlerde birbiriyle tutarsız, bazen karşı değişkenleri bir ortaya getiren bu senaryo, ekonomik mantıktan, bütünlükten mahrumdur. KKM düzenlemesi yalnızca bir seçim takvimi ile sonluydu; o çerçeve içinde işe yarayabilirdi. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali bu beklentiyi çökertti.
Ekonomide siyaset değişmezse vatandaşı nasıl günler bekliyor? Fakirleşme, mağduriyet artacak mı? Önemli kemer sıkma ve IMF programı yolda mı?
İktisat siyaseti gündeminde radikal bir perspektif değişikliği olmazsa yakın gelecekte Türkiye, kemer sıkma ögeleri içeren bir istikrar programına mahkûm görünmektedir.
AKP sonrası iktidarın sola açık bir perspektifi olmazsa bugünkü toplumsal buhranın mağdurları, ağır kemer sıkma metotları içeren bir IMF programına da mahkûm olacaktır. Türkiye’de demokratikleşme, neoliberal seçenekler içinde arızalı kalır. Sol seçenek, sermayenin tahakkümü ve dış bağımlılık cenderesinden çıkış arayan bir büyük, radikal tamir arayışıdır. Bunun çerçevesi, somut amaçları, araçları, iktisat siyaseti gündeminin içinde, hatta tam merkezinde yer almalıdır.
Ekonomik meseleler varken iktidar seçimi kazanır mı?
Bölüşüm zıtlıkları seçim platformuna taşınabilirse iktidar seçim kazanamaz. Bunun için mağdurların seçmene dönüşmesi gerek. Son yıllarda gelir kaybına ve yoksulluğa mahkûm edilen beşerler, teminattan mahrum personeller, borç batağına sürüklenen çiftçiler, konutlarına kapanan gençler, diplomalı işsizler, faturalarını yakanlar, taban fiyat, emekli artırımı iki ayda eriyenler seçmen olarak sandığa taşınacak mı? Muhalefet seçim kampanyasını bir sınıf çabasına dönüştürecek mi? Toplumsal buhranın mağdurlarına, yani direkt halk sınıflarına, “mağduriyetlerin sınıfsal kaynağı” anlatılacak mı? Sonuç, bu sorulara bağlıdır.
Büyüme oranındaki sorun ne?
Eski Merkez Bankası Lider Yardımcısı ve Ekonomist Fatih Özatay, 2021 yılında Türkiye iktisadının yüzde 11 büyümesini kıymetlendirdi. Özatay, Türkiye'nin işgücü, işgücü maharet seviyesi, fiziki sermaye stoku ve kalitesi ile teknoloji seviyesinin oluşturduğu potansiyel büyümesinin yüzde 4,7 olduğunu, bu kıymetin üzerindeki her büyümenin sorun yaratacağını tabir etti. Özatay 'Potansiyelinin besbelli biçimde üzerine çıkan bir büyüme oranı sorun. Enflasyonu yükseltir, daha fazla aramalı ve yatırım malı ithalatı nedeniyle cari süreçler açığını artırır. Bu da daha fazla dış borç demek' tabirlerini kullandı. Özatay, Ehil Report'taki yazısında kelam konusu büyüme oranının 2022'de sürdürülebilir olmadığını tabir ederek, bilhassa kur artışının büyüme üzerinde olumsuz tesir yaratacağını belirtti.
Yüksek enflasyon alım gücünü aşağıya çekiyor: Büyüme açısından olumsuz
Özatay büyümeye ait riskleri şöyle sıraladı:
Yüzde 11’lik büyümeden sonra esasen potansiyeline gerçek düşmesi beklenir büyümenin.
Faiz-risk-kur-enflasyon: Birbirleri ile dengeli değil.
Yüksek enflasyon alım gücünü aşağıya çekiyor: Büyüme açısından olumsuz.
Kur sıçrarsa hem enflasyonu yükselterek hem de bilançoları bozarak büyüme oranımızı bayağı aşağıya çeker.
Kuru sıçratabilecek gelişmeler yaşanıyor.
Savaşın nasıl evirileceği ve de Fed'in faiz siyaseti bizim elimizde değil. __Ama şu elimizde: Kuru sıçratacak siyasetlerden uzak durmalıyız. Yani, düşecek büyüme oranımızı yapay olarak yükseltmeye çabalamamalıyız. Çünkü bu türlü bir siyaset bir yandan ithalatı yükselterek cari açığı artırır başka yandan riskimizi yükseltir. Birincisi daha yüksek döviz talebi, ikincisi ise daha az döviz arzı demek.
