iltasyazilim
FD Üye
Ekosistem Konu Anlatımı
Ekosistemler (Konu Anlatımı)
EKOSİSTEMLER :
Canlılar yaşadıkları alanlarda tek başlarına bulunmazlar Canlılar, ayrıca diğer canlılarla hem de cansız varlıklarla sürekli etkileşim halindedirler (ilişki kurarlar) Canlıların diğer canlılarla veya cansız varlıklarla ilişki kurmasının nedeni gıda ve üreme ihtiyaçlarını yerine getirmek istemeleridir
Canlıların birbirleriyle ve çevreyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji (çevre bilim) denir
Dünya ’da, okyanus dibinde 1000 metre derinliğe ve deniz seviyesinden 6 bin metre yüksekliğe dek uzanan, canlıların yaşayabildiği, hava, toprak ve sulardan oluşan canlı küreye biyosfer (ekosfer) denir
SORU :
1 Çevre kirliliğinin azaltılması için neler yapılması gerekir?
2 Bazı canlıların nesilleri neden bitmiş veya tükenme tehlikesiyle karşısında karşıya kalmıştır?
3 Bir çevrede duyulan seslerden hangileri doğal, hangileri yapaydır?
4 Ormanda duyulan seslerin kaynağı nedir?
5 Bir ortamdaki doğal seslerin çeşitliliği, bu ortamdaki canlı çeşitliliği hakkında veri verir mi?
6 Çevre sorunları o ortamdaki canlıların yaşamlarını dolayısıyla ülkemizi ve dünyayı nasıl etkiler?
7 Çevre sorunlarının oluşumunda kendinizin de bir rolü var mı? Neden?
8 Konu antre sayfasındaki resimler hangi ortamlara aittir? (Çöl, orman, okyanus)
9 Ortamın özellikleriyle ortamdaki renkler arasında bir ilişki var mıdır? (Çöle sarı, ormana yeşil, okyanusa mavi renk hakimdir ve bu renkler etraf şartlarına göre değişir)
10 Çölde yaşamış bir canlı yağmur ormanında veya suda yaşayabilir mi? Neden?
1 Cins :
Birbirlerine en çok benzeyen, karşılıklı atadan gelen, üreyebilen ve döllendiklerinde (çiftleştiklerinde) kendilerine aynı canlılar (bireyler) oluşturan canlılar topluluğuna tür denir
Dünya ’da yaklaşık 1,5–2 milyon canlı türü yaşamaktadır (10 milyon tür olduğu sanılıyor ama tanımlanamıyor) Doğada insan, kedi, köpek, balık, kuş, yılan, geyik, çam, gül, gibi türler bulunur
Doğada yaşan her canlı bir türe ait değildir Bir canlının herhangi bir türe ait olabilmesi için üreyebilmesi gerekir Katır ve kurt köpeği üreyemedikleri için bir türe ait değillerdir
Her canlı türünü yaratıcı bireyler, öteki bireylere benzemekle birlikte bambaşka özellik gösterirler
SORU :
1 Canlılar yaşam alanlarında niçin hem birbiriyle ayrıca de cansız
varlıklarla etkileşim halindedir?
2 Canlıların etkileşim halinde olmasının nedeni gıda ve üreme olabilir mi?
3 Doğada yaşamış her canlı bir nesil müdür?
4 Katır ve kurt köpeği niçin bir türe ait değildir?
5 Insanlar da bir türe ait bireyler midir?
2 Popülâsyon :
Kesin bir bölgede (yaşama alanında) yaşamış benzer türe ait bireylerin oluşturduğu topluluğa popülâsyon denir (Geyik popülâsyonu, sazan balığı popülâsyonu, Karadeniz Bölgesi ’ndeki karaçam popülâsyonu gibi popülâsyonlar vardır)
Bir türe ait bireyler ayrı bölgelerde farklı popülâsyonlar oluşturabilirler Bambaşka fiziksel özelliklere sahip olan iki ortam bağlı yana olsa bile bu ortamlarda yaşayan aynı türe ait bireyler öbür popülâsyonları oluştururlar
Popülâsyonlar bulundukları ortamın şartlarından etkilenerek büyüyüp, küçülebilir ve zamanla değişikliğe uğrayabilir Popülâsyondaki bireylerin sayısı iç ve dış faktörlerin etkisiyle değişken Doğumlar ve iç göçler popülâsyondaki kişi sayısını artırırken, ölümler ve dış göçler popülâsyondaki kişi sayısını azaltır Popülâsyondaki birey sayısının artması popülâsyonun büyümesini, kişi sayısının azalması da popülâsyonun küçülmesini sağlar
(Kesin bir bölgede yaşayan aynı ya da farklı türlerin oluşturduğu popülasyonların hepsine birdenbire kommunite denir)
(Bir popülasyona bölüm zamanda katılan fert sayısı popülasyonun doğum oranını, ayrılan fert sayısı popülasyonun ölüm oranını verir Emin bir zamanda birim alanı işgal eden kişi sayısına popülasyon yoğunluğu denir Belirtilen şartlar aşağı bir ekosistemde ya da habitatta yaşayan bir türe ait bulunabilecek en yüksek fert sayısına popülasyonun taşıma kapasitesi denir Denge halindeki popülasyonlarda genç, erişkin ve ihtiyar kişi sayıları eşdeğer olarak dağılmıştır Genç ve yetişkin bireylerin yoğun olduğu bir popülasyon gelişmekte ve seri büyümektedir Ihtiyar bireylerin daha yoğun olduğu bir popülasyon gerilemekte ve küçülmektedir Popülasyonların büyüyüp küçülmesini karşılayan dengeleyici faktörlerin en önemlileri beslenme miktarı, yaşam alanı, dış ve iç göçler, ışık, nem, sıcaklık, beslenme, bundan böyle maddeler, yer sarsıntısı, savaş, bulaşıcı hastalıklar, yangın ve düşmanlar biçiminde sıralanabilir)
SORU :
1 Popülasyon nedir?
2 Her canlı topluluğu popülasyon oluşturur mu? (Hayır)
3 Bir bahçedeki öbür çiçeklerin tümü bir popülasyon oluşturur mu? (Benzer türe ait olsalardı oluştururdu)
4 Bağlı yandan bulunan ve fiziksel şartları birbirinden öbür olan iki göldeki sazan balıkları aynı popülasyona mı aittir? (Hayır, benzer bölgede yaşamaları ve benzer maddesel şartlara sahip olmaları gerekir)
3 Habitat (Hayat Alanı) :
Bir canlı türünün yaşamını sürdürdüğü, beslendiği, büyüdüğü ve düzen sağladığı alana habitat veya yaşam alanı denir Canlılar yaşamını devam etmek için bulundukları ortama düzen karşılamak zorundadırlar böylece her canlı türünün habitatı benzer değildir
Geyikler ormanda, balıklar suda, kangurular Avustralya ’da, inci kefali Van Gölü ’nde, kelaynak kuşları Birecik ’te yaşarlar ve bu yerler o türlerin habitatlarıdır İnsanların habitatı ise ev, mektep, işyeri gibi alanlardır
SORU : 1 Türler nerede yaşarlar?
2 Her canlının bir yaşama alanı var mıdır?
3 Penguenler, timsahlar ve deniz kaplumbağaları nerelerde yaşarlar?
4 İnsanların habitatı neresidir?
5 İnsanların habitatı yaşadığı yere kadar değişir mi? (Evet)
4 Ekosistem :
Doğada, canlı ve cansız varlıkların içinde bulunduğu, yaşamlarını sürdürdükleri ve birbirleriyle etkileşimde (ilişkide) bulundukları belirli bir alana yani sınırlandırılmış çevreye ekosistem denir
Ekosistemler canlı (biyotik) ve cansız (abiyotik) varlıklardan oluşurlar Canlılar bulundukları ekosistemde hem diğer canlılarla keza de cansız varlıklarla kesintisiz ilişki kurarlar
Ekosistemlerde millet, hayvanlar, bitki örtüsü, mantarlar ve mikroorganizmalardan oluşan çevreye biyoloji ile ilgili (canlı biyotik) çevre denir Ekosistemlerdeki canlı varlıklar beslenme şekline kadar imalatçı, alıcı ve ayrıca imalatçı hem de tüketici canlılar olarak, yaşama şekline göre de çürükçül yaşayanlar, ortak yaşayanlar ve asalak yaşayanlar olarak gruplandırılırlar
Ekosistemlerde su, sıcaklık, ışık, toprak, esinti (iklim), nem, hava gibi cansız varlıkların oluşturduğu çevreye de cansız (abiyotik) çevre denir
Canlılar, bulundukları ekosistemde yani çevrede yaşamlarını sürdürebilmek için bu çevreye ve çevre şartlarına armoni karşılamak zorundadırlar bu nedenle canlılar her ekosistemde yaşayamazlar Canlıların bir ekosistemde yaşayabilmeleri için özelliklerinin o ekosisteme uygun olması gerekir
• Çölde yaşayan canlıların vücutlarında su depo edebilmeleri (Kaktüslerin etli gövdelerinin develerin hörgüçlerinin olması)
• Kuzey Amerika ’da yaşayan çöl tavşanlarının uzun kulaklarındaki kan damarlarının cisim ısısını yükseltmesi
• Kutuplardaki ayı ve tavşanların vücutlarında kalın yağ tabakası bulundurmaları
Bütün ekosistemlerin özellikleri farklıdır Bir ekosistemin özelliğini o ekosistemi yaratıcı su, sıcaklık, ışık, toprak, rüzgâr (iklim), nem, hava gibi cansız varlıklar belirler
Ekosistemler fazla ufak olabileceği gibi büyük ekosistemler de vardır Taşın altında yaşayan canlıların oluşturduğu ekosistem olabileceği gibi çöl, orman, göl, çay, deniz ekosistemleri de vardır Büyük ekosistemler içlerinde daha küçük ekosistemleri de barındırırlar En büyük ekosistem ise Dünya ’dır
SORU : 1 Bir yaşam alanında sadece canlılar mı vardır, burada diğer varlıklar da
bulunabilir mi?
2 Hayat alanındaki varlıkların canlıların yaşamları üzerindeki etkilerine hangi örnekler verilebilir?
3 Hayat alanındaki canlılar ve varlıklar arasındaki etkileşimin canlıların yaşamı üzerindeki etkisi nasıldır?
4 Neden bir gönder ayısı çölde ya da kaktüs kutuplarda yaşayamaz?
5 Canlıların yaşadığı alanda yalnızca canlı varlıklar mı bulunur?
5 Ekosistemi Oluşturan Canlı Varlıkların Sınıflandırılması :
Ekosistemleri yaratıcı canlı varlıklar, beslenme ve yaşama şekillerine tarafından gruplandırılırlar
a) Gıda Şekline Göre Canlılar :
Canlılar besin şekline kadar üreticiler, tüketiciler ve hem imalatçı keza de tüketiciler almak üzere 3 grupta incelenirler
1 Üreticiler (Ototrof Canlılar) :
Kendi besinlerini kendileri üretebilen canlılardır Üreticiler, fotosentez yoluyla karbondioksit, su, madensel tuzlar ve güneş enerjisini kullanarak oksijen, gıda ve kimyasal enerji üretirler Üretilen kimyasal enerjinin bir kısmını kendi yaşamsal faaliyetleri için kullanırlar, kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ, vitamin şeklinde bitkinin kök, beden, yaprak, tohum, meyve gibi kısımlarda ürettikleri besinlerde (besinlerin kimyasal bağlarında) ambar ederler Tümör tarafından ambar edilen besinler öteki canlıların beslenme ve enerji ihtiyacının karşılar
• Yeşil tümör, mavi – yeşil algler (su yosunları), öglenalar, bir takım bakteriler ototrof canlılardır
2 Tüketiciler (Heterotrof Canlılar) :
Kendi besinlerini kendileri üretemeyip, dıştan hazırlanmış olarak aldıkları besinlerle beslenen canlılardır Tüketiciler, hem üreticilerle keza de öteki tüketicilerle beslenirler
Tüketiciler, aldıkları gıda kaynağına göre otçullar, etçiller ve keza otobur hem de etçiller olarak üç grupta incelenirler
• Otçullar (Otoburlar Herbivorlar) 1 Dereceden Tüketiciler :
İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi üreticilerden yani yeşil bitkilerden karşılayan canlılardır
• Koyun, keçi, inek, et, eşek, geyik, fil, zürafa, zebra, (maymun), sincap, tavşan
• Etçiller (Etoburlar Karnivorlar) 2 Dereceden Tüketiciler :
İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi öteki hayvanları (otobur ve diğer etçilleri) yiyerek tedarik eden canlılardır
• Aslan, kaplan, köpek, kurt, tilki, sansar, kartal, şahin, baykuş, atmaca, kertenkele, timsah, köpek balığı, yılan
• Keza Etobur Ayrıca de Otçullar (Hepçiller Omnivorlar) 2 Dereceden Tüketiciler :
İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi hem üreticileri yani yeşil bitkileri hem de diğer tüketicileri yani hayvanları yiyerek tedarik eden canlılardır
• İnsan, ayı, maymun, kuşların büyük bir bölümü, kaplumbağa, bazı balıklar, fare, domuz
3 Hem Üretici Ayrıca de Tüketiciler (Keza Ototrof Ayrıca de Heterotrof Canlılar) :
İhtiyaçları olan besinin bir kısmını fotosentez yoluyla kendileri üreten bir kısmını da bazı canlıları yiyerek karşılayan canlılardır Bu canlılar (protein sentezi için gerekli olan) azot ihtiyacını yakaladığı böcekleri yiyerek karşılarlar Bataklıkta yaşayan böcekçil ur (sinekkapan ve ibrik otu) bu gruba girerler
ANEKDOT : 1 • 1 Dereceden Tüketiciler Üreticileri Yiyen Canlılar
Otçullar
• 2 Dereceden Tüketiciler 1 Dereceden Tüketicileri Yiyen Canlılar
Etçiller
• 3 Dereceden Tüketiciler 1 ve 2 Dereceden Tüketicileri Yiyen Canlılar
Etçiller – Keza Etçil Hem de Otçullar
b) Yaşama Şekline Kadar Canlılar :
Canlılar yaşam şekline tarafından saprofit yaşayanlar, parazit yaşayanlar ve ortak yaşayanlar elde etmek üzere üç grupta incelenirler
1 Saprofit Yaşayanlar (Ayrıştırıcılar Saprofitler) :
İnsan, hayvan, bitki atıkları ile ölmüş insan, hayvan ve bitkileri vücutlarındaki bazı (organik) besinleri salgıladıkları enzimlerle parçalayan canlılardır Bu canlılar böylece ihtiyacı olan besin ve enerjiyi parçaladığı maddelerden karşılarken atık maddeleri de öteki canlıların kullanabileceği maddeler (inorganik maddeler mineraller madensel tuzlar) haline getirip toprağa verirler
Ayrıştırıcıların en kayda değer görevi doğadaki madde döngülerinin gerçekleşmesini sağlamaktır
• Bir Takım bakteriler, küf mantarları (saprofit bakteriler)
2 Ortak (Birlikte Simbiyotik) Yaşayanlar :
Ayrı türden canlıların yaşamlarını birada sürdürmelerine ortak (birlikte simbiyoz) yaşama denir Müşterek yaşayan canlılar birbirlerine hasar vermezler
Karşılıklı yaşama canlıların birbirinden kullanma şekline tarafından iki çeşittir
• Mutualistler :
Birlikte yaşayan iki canlıdan her ikisinin de yarar gördüğü yaşama şekline mutualizm, bu şekilde yaşayan canlılara da mutualistler denir
• Geviş getiren hayvanların (otçulların) sindirim sisteminde yer alan ve selülozun sindirilmesini sağlayan bakteriler
• İnce bağırsakta yaşayan bakteriler kendileri için uygun yaşama ortamı bulurken B ve K vitaminlerini sentezleyerek üzerinde yaşadığı canlıya fayda sağlarlar
• Baklagillerin (fasulye, nohut, mercimek, yonca, bakla) köklerinde yaşayan azot bakterileri bitkinin besiniyle beslenir, bitkiye ise havadan aldığı azotu verir
• Yosun Birliği : Liken birliğini mantarlar (şapkalı) ile mantarların hiflerine tutunarak yaşamış su yosunu (suyosunu) oluşturur Mantarların kökleri vardır ama gıda üretemezler Su yosununun ise kökleri yoktur lakin beslenme üretebilirler Mantarların aldığı suyu su yosunu kullanarak beslenme üretir ve ürettiği bu besini keza kendisi hem de mantarlar kullanır Hem mantarların solunum sonucu havaya verdiği CO2 gazını da su yosunu kullanır
• Kommensalistler :
Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar görüp, diğerinin etkilenmediği yaşama şekline kommensalizm, bu şekilde yaşayan canlılara da kommensalistler denir
• Köpek balığının karnına tutunan veya civarda gezen minik balıkların (echeneis) köpek balığının parçaladığı canlılardan ya da köpek balığının atıklarından faydalanması
3 Asalak (Parazit) Yaşayanlar (Asalaklar) :
Birlikte yaşamış iki canlıdan birinin yarar, diğerinin zarar gördüğü yaşama şekline asalak yaşama, bu şekilde yaşayan canlılara da parazit yaşayanlar (asalaklar) denir
Parazit yaşamış canlılar, ihtiyaçları olan beslenme maddelerini üstünde yaşadığı canlıdan, canlının sindirilmiş besinlerinden hazırlanmış olarak alırlar bu nedenle asalak yaşayan canlılar üzerinde canlıya zarar verirler
Canlı vücudunun içinde yaşayan ve sindirim enzimleri bulunmayan parazitlere iç parazitler (iç asalaklar) denir Tenya, bağırsak solucanı, mantarlar, amip, sıtma mikrobu ve hastalık yapan bakteriler iç asalaklardır Bu canlıların üreme sistemleri gelişmiştir
Canlı vücudunun açık havada yaşamış ve sindirim enzimleri yer alan parazitlere dış parazitler (dış asalaklar) denir Bit, pire, kene, tahtakurusu, sivrisinek, uyuz böceği, çeçe sineği (uyku hastalığı yapar), tatarcık (şark çıbanı yapar) dış asalaklardır Dış asalaklar üstünde yaşadığı canlının kanındaki sindirilmiş besinleri kullanırlar
Dış asalakların sindirim sistemi gelişmiş, iç asalaklarınki gelişmemiştir *
Ekosistemler (Konu Anlatımı)
EKOSİSTEMLER :
Canlılar yaşadıkları alanlarda tek başlarına bulunmazlar Canlılar, ayrıca diğer canlılarla hem de cansız varlıklarla sürekli etkileşim halindedirler (ilişki kurarlar) Canlıların diğer canlılarla veya cansız varlıklarla ilişki kurmasının nedeni gıda ve üreme ihtiyaçlarını yerine getirmek istemeleridir
Canlıların birbirleriyle ve çevreyle olan ilişkilerini inceleyen bilim dalına ekoloji (çevre bilim) denir
Dünya ’da, okyanus dibinde 1000 metre derinliğe ve deniz seviyesinden 6 bin metre yüksekliğe dek uzanan, canlıların yaşayabildiği, hava, toprak ve sulardan oluşan canlı küreye biyosfer (ekosfer) denir
SORU :
1 Çevre kirliliğinin azaltılması için neler yapılması gerekir?
2 Bazı canlıların nesilleri neden bitmiş veya tükenme tehlikesiyle karşısında karşıya kalmıştır?
3 Bir çevrede duyulan seslerden hangileri doğal, hangileri yapaydır?
4 Ormanda duyulan seslerin kaynağı nedir?
5 Bir ortamdaki doğal seslerin çeşitliliği, bu ortamdaki canlı çeşitliliği hakkında veri verir mi?
6 Çevre sorunları o ortamdaki canlıların yaşamlarını dolayısıyla ülkemizi ve dünyayı nasıl etkiler?
7 Çevre sorunlarının oluşumunda kendinizin de bir rolü var mı? Neden?
8 Konu antre sayfasındaki resimler hangi ortamlara aittir? (Çöl, orman, okyanus)
9 Ortamın özellikleriyle ortamdaki renkler arasında bir ilişki var mıdır? (Çöle sarı, ormana yeşil, okyanusa mavi renk hakimdir ve bu renkler etraf şartlarına göre değişir)
10 Çölde yaşamış bir canlı yağmur ormanında veya suda yaşayabilir mi? Neden?
1 Cins :
Birbirlerine en çok benzeyen, karşılıklı atadan gelen, üreyebilen ve döllendiklerinde (çiftleştiklerinde) kendilerine aynı canlılar (bireyler) oluşturan canlılar topluluğuna tür denir
Dünya ’da yaklaşık 1,5–2 milyon canlı türü yaşamaktadır (10 milyon tür olduğu sanılıyor ama tanımlanamıyor) Doğada insan, kedi, köpek, balık, kuş, yılan, geyik, çam, gül, gibi türler bulunur
Doğada yaşan her canlı bir türe ait değildir Bir canlının herhangi bir türe ait olabilmesi için üreyebilmesi gerekir Katır ve kurt köpeği üreyemedikleri için bir türe ait değillerdir
Her canlı türünü yaratıcı bireyler, öteki bireylere benzemekle birlikte bambaşka özellik gösterirler
SORU :
1 Canlılar yaşam alanlarında niçin hem birbiriyle ayrıca de cansız
varlıklarla etkileşim halindedir?
2 Canlıların etkileşim halinde olmasının nedeni gıda ve üreme olabilir mi?
3 Doğada yaşamış her canlı bir nesil müdür?
4 Katır ve kurt köpeği niçin bir türe ait değildir?
5 Insanlar da bir türe ait bireyler midir?
2 Popülâsyon :
Kesin bir bölgede (yaşama alanında) yaşamış benzer türe ait bireylerin oluşturduğu topluluğa popülâsyon denir (Geyik popülâsyonu, sazan balığı popülâsyonu, Karadeniz Bölgesi ’ndeki karaçam popülâsyonu gibi popülâsyonlar vardır)
Bir türe ait bireyler ayrı bölgelerde farklı popülâsyonlar oluşturabilirler Bambaşka fiziksel özelliklere sahip olan iki ortam bağlı yana olsa bile bu ortamlarda yaşayan aynı türe ait bireyler öbür popülâsyonları oluştururlar
Popülâsyonlar bulundukları ortamın şartlarından etkilenerek büyüyüp, küçülebilir ve zamanla değişikliğe uğrayabilir Popülâsyondaki bireylerin sayısı iç ve dış faktörlerin etkisiyle değişken Doğumlar ve iç göçler popülâsyondaki kişi sayısını artırırken, ölümler ve dış göçler popülâsyondaki kişi sayısını azaltır Popülâsyondaki birey sayısının artması popülâsyonun büyümesini, kişi sayısının azalması da popülâsyonun küçülmesini sağlar
(Kesin bir bölgede yaşayan aynı ya da farklı türlerin oluşturduğu popülasyonların hepsine birdenbire kommunite denir)
(Bir popülasyona bölüm zamanda katılan fert sayısı popülasyonun doğum oranını, ayrılan fert sayısı popülasyonun ölüm oranını verir Emin bir zamanda birim alanı işgal eden kişi sayısına popülasyon yoğunluğu denir Belirtilen şartlar aşağı bir ekosistemde ya da habitatta yaşayan bir türe ait bulunabilecek en yüksek fert sayısına popülasyonun taşıma kapasitesi denir Denge halindeki popülasyonlarda genç, erişkin ve ihtiyar kişi sayıları eşdeğer olarak dağılmıştır Genç ve yetişkin bireylerin yoğun olduğu bir popülasyon gelişmekte ve seri büyümektedir Ihtiyar bireylerin daha yoğun olduğu bir popülasyon gerilemekte ve küçülmektedir Popülasyonların büyüyüp küçülmesini karşılayan dengeleyici faktörlerin en önemlileri beslenme miktarı, yaşam alanı, dış ve iç göçler, ışık, nem, sıcaklık, beslenme, bundan böyle maddeler, yer sarsıntısı, savaş, bulaşıcı hastalıklar, yangın ve düşmanlar biçiminde sıralanabilir)
SORU :
1 Popülasyon nedir?
2 Her canlı topluluğu popülasyon oluşturur mu? (Hayır)
3 Bir bahçedeki öbür çiçeklerin tümü bir popülasyon oluşturur mu? (Benzer türe ait olsalardı oluştururdu)
4 Bağlı yandan bulunan ve fiziksel şartları birbirinden öbür olan iki göldeki sazan balıkları aynı popülasyona mı aittir? (Hayır, benzer bölgede yaşamaları ve benzer maddesel şartlara sahip olmaları gerekir)
3 Habitat (Hayat Alanı) :
Bir canlı türünün yaşamını sürdürdüğü, beslendiği, büyüdüğü ve düzen sağladığı alana habitat veya yaşam alanı denir Canlılar yaşamını devam etmek için bulundukları ortama düzen karşılamak zorundadırlar böylece her canlı türünün habitatı benzer değildir
Geyikler ormanda, balıklar suda, kangurular Avustralya ’da, inci kefali Van Gölü ’nde, kelaynak kuşları Birecik ’te yaşarlar ve bu yerler o türlerin habitatlarıdır İnsanların habitatı ise ev, mektep, işyeri gibi alanlardır
SORU : 1 Türler nerede yaşarlar?
2 Her canlının bir yaşama alanı var mıdır?
3 Penguenler, timsahlar ve deniz kaplumbağaları nerelerde yaşarlar?
4 İnsanların habitatı neresidir?
5 İnsanların habitatı yaşadığı yere kadar değişir mi? (Evet)
4 Ekosistem :
Doğada, canlı ve cansız varlıkların içinde bulunduğu, yaşamlarını sürdürdükleri ve birbirleriyle etkileşimde (ilişkide) bulundukları belirli bir alana yani sınırlandırılmış çevreye ekosistem denir
Ekosistemler canlı (biyotik) ve cansız (abiyotik) varlıklardan oluşurlar Canlılar bulundukları ekosistemde hem diğer canlılarla keza de cansız varlıklarla kesintisiz ilişki kurarlar
Ekosistemlerde millet, hayvanlar, bitki örtüsü, mantarlar ve mikroorganizmalardan oluşan çevreye biyoloji ile ilgili (canlı biyotik) çevre denir Ekosistemlerdeki canlı varlıklar beslenme şekline kadar imalatçı, alıcı ve ayrıca imalatçı hem de tüketici canlılar olarak, yaşama şekline göre de çürükçül yaşayanlar, ortak yaşayanlar ve asalak yaşayanlar olarak gruplandırılırlar
Ekosistemlerde su, sıcaklık, ışık, toprak, esinti (iklim), nem, hava gibi cansız varlıkların oluşturduğu çevreye de cansız (abiyotik) çevre denir
Canlılar, bulundukları ekosistemde yani çevrede yaşamlarını sürdürebilmek için bu çevreye ve çevre şartlarına armoni karşılamak zorundadırlar bu nedenle canlılar her ekosistemde yaşayamazlar Canlıların bir ekosistemde yaşayabilmeleri için özelliklerinin o ekosisteme uygun olması gerekir
• Çölde yaşayan canlıların vücutlarında su depo edebilmeleri (Kaktüslerin etli gövdelerinin develerin hörgüçlerinin olması)
• Kuzey Amerika ’da yaşayan çöl tavşanlarının uzun kulaklarındaki kan damarlarının cisim ısısını yükseltmesi
• Kutuplardaki ayı ve tavşanların vücutlarında kalın yağ tabakası bulundurmaları
Bütün ekosistemlerin özellikleri farklıdır Bir ekosistemin özelliğini o ekosistemi yaratıcı su, sıcaklık, ışık, toprak, rüzgâr (iklim), nem, hava gibi cansız varlıklar belirler
Ekosistemler fazla ufak olabileceği gibi büyük ekosistemler de vardır Taşın altında yaşayan canlıların oluşturduğu ekosistem olabileceği gibi çöl, orman, göl, çay, deniz ekosistemleri de vardır Büyük ekosistemler içlerinde daha küçük ekosistemleri de barındırırlar En büyük ekosistem ise Dünya ’dır
SORU : 1 Bir yaşam alanında sadece canlılar mı vardır, burada diğer varlıklar da
bulunabilir mi?
2 Hayat alanındaki varlıkların canlıların yaşamları üzerindeki etkilerine hangi örnekler verilebilir?
3 Hayat alanındaki canlılar ve varlıklar arasındaki etkileşimin canlıların yaşamı üzerindeki etkisi nasıldır?
4 Neden bir gönder ayısı çölde ya da kaktüs kutuplarda yaşayamaz?
5 Canlıların yaşadığı alanda yalnızca canlı varlıklar mı bulunur?
5 Ekosistemi Oluşturan Canlı Varlıkların Sınıflandırılması :
Ekosistemleri yaratıcı canlı varlıklar, beslenme ve yaşama şekillerine tarafından gruplandırılırlar
a) Gıda Şekline Göre Canlılar :
Canlılar besin şekline kadar üreticiler, tüketiciler ve hem imalatçı keza de tüketiciler almak üzere 3 grupta incelenirler
1 Üreticiler (Ototrof Canlılar) :
Kendi besinlerini kendileri üretebilen canlılardır Üreticiler, fotosentez yoluyla karbondioksit, su, madensel tuzlar ve güneş enerjisini kullanarak oksijen, gıda ve kimyasal enerji üretirler Üretilen kimyasal enerjinin bir kısmını kendi yaşamsal faaliyetleri için kullanırlar, kalan kısmını da protein, karbonhidrat, yağ, vitamin şeklinde bitkinin kök, beden, yaprak, tohum, meyve gibi kısımlarda ürettikleri besinlerde (besinlerin kimyasal bağlarında) ambar ederler Tümör tarafından ambar edilen besinler öteki canlıların beslenme ve enerji ihtiyacının karşılar
• Yeşil tümör, mavi – yeşil algler (su yosunları), öglenalar, bir takım bakteriler ototrof canlılardır
2 Tüketiciler (Heterotrof Canlılar) :
Kendi besinlerini kendileri üretemeyip, dıştan hazırlanmış olarak aldıkları besinlerle beslenen canlılardır Tüketiciler, hem üreticilerle keza de öteki tüketicilerle beslenirler
Tüketiciler, aldıkları gıda kaynağına göre otçullar, etçiller ve keza otobur hem de etçiller olarak üç grupta incelenirler
• Otçullar (Otoburlar Herbivorlar) 1 Dereceden Tüketiciler :
İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi üreticilerden yani yeşil bitkilerden karşılayan canlılardır
• Koyun, keçi, inek, et, eşek, geyik, fil, zürafa, zebra, (maymun), sincap, tavşan
• Etçiller (Etoburlar Karnivorlar) 2 Dereceden Tüketiciler :
İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi öteki hayvanları (otobur ve diğer etçilleri) yiyerek tedarik eden canlılardır
• Aslan, kaplan, köpek, kurt, tilki, sansar, kartal, şahin, baykuş, atmaca, kertenkele, timsah, köpek balığı, yılan
• Keza Etobur Ayrıca de Otçullar (Hepçiller Omnivorlar) 2 Dereceden Tüketiciler :
İhtiyaçları olan besin maddelerini ve enerjiyi hem üreticileri yani yeşil bitkileri hem de diğer tüketicileri yani hayvanları yiyerek tedarik eden canlılardır
• İnsan, ayı, maymun, kuşların büyük bir bölümü, kaplumbağa, bazı balıklar, fare, domuz
3 Hem Üretici Ayrıca de Tüketiciler (Keza Ototrof Ayrıca de Heterotrof Canlılar) :
İhtiyaçları olan besinin bir kısmını fotosentez yoluyla kendileri üreten bir kısmını da bazı canlıları yiyerek karşılayan canlılardır Bu canlılar (protein sentezi için gerekli olan) azot ihtiyacını yakaladığı böcekleri yiyerek karşılarlar Bataklıkta yaşayan böcekçil ur (sinekkapan ve ibrik otu) bu gruba girerler
ANEKDOT : 1 • 1 Dereceden Tüketiciler Üreticileri Yiyen Canlılar
Otçullar
• 2 Dereceden Tüketiciler 1 Dereceden Tüketicileri Yiyen Canlılar
Etçiller
• 3 Dereceden Tüketiciler 1 ve 2 Dereceden Tüketicileri Yiyen Canlılar
Etçiller – Keza Etçil Hem de Otçullar
b) Yaşama Şekline Kadar Canlılar :
Canlılar yaşam şekline tarafından saprofit yaşayanlar, parazit yaşayanlar ve ortak yaşayanlar elde etmek üzere üç grupta incelenirler
1 Saprofit Yaşayanlar (Ayrıştırıcılar Saprofitler) :
İnsan, hayvan, bitki atıkları ile ölmüş insan, hayvan ve bitkileri vücutlarındaki bazı (organik) besinleri salgıladıkları enzimlerle parçalayan canlılardır Bu canlılar böylece ihtiyacı olan besin ve enerjiyi parçaladığı maddelerden karşılarken atık maddeleri de öteki canlıların kullanabileceği maddeler (inorganik maddeler mineraller madensel tuzlar) haline getirip toprağa verirler
Ayrıştırıcıların en kayda değer görevi doğadaki madde döngülerinin gerçekleşmesini sağlamaktır
• Bir Takım bakteriler, küf mantarları (saprofit bakteriler)
2 Ortak (Birlikte Simbiyotik) Yaşayanlar :
Ayrı türden canlıların yaşamlarını birada sürdürmelerine ortak (birlikte simbiyoz) yaşama denir Müşterek yaşayan canlılar birbirlerine hasar vermezler
Karşılıklı yaşama canlıların birbirinden kullanma şekline tarafından iki çeşittir
• Mutualistler :
Birlikte yaşayan iki canlıdan her ikisinin de yarar gördüğü yaşama şekline mutualizm, bu şekilde yaşayan canlılara da mutualistler denir
• Geviş getiren hayvanların (otçulların) sindirim sisteminde yer alan ve selülozun sindirilmesini sağlayan bakteriler
• İnce bağırsakta yaşayan bakteriler kendileri için uygun yaşama ortamı bulurken B ve K vitaminlerini sentezleyerek üzerinde yaşadığı canlıya fayda sağlarlar
• Baklagillerin (fasulye, nohut, mercimek, yonca, bakla) köklerinde yaşayan azot bakterileri bitkinin besiniyle beslenir, bitkiye ise havadan aldığı azotu verir
• Yosun Birliği : Liken birliğini mantarlar (şapkalı) ile mantarların hiflerine tutunarak yaşamış su yosunu (suyosunu) oluşturur Mantarların kökleri vardır ama gıda üretemezler Su yosununun ise kökleri yoktur lakin beslenme üretebilirler Mantarların aldığı suyu su yosunu kullanarak beslenme üretir ve ürettiği bu besini keza kendisi hem de mantarlar kullanır Hem mantarların solunum sonucu havaya verdiği CO2 gazını da su yosunu kullanır
• Kommensalistler :
Birlikte yaşayan iki canlıdan birinin yarar görüp, diğerinin etkilenmediği yaşama şekline kommensalizm, bu şekilde yaşayan canlılara da kommensalistler denir
• Köpek balığının karnına tutunan veya civarda gezen minik balıkların (echeneis) köpek balığının parçaladığı canlılardan ya da köpek balığının atıklarından faydalanması
3 Asalak (Parazit) Yaşayanlar (Asalaklar) :
Birlikte yaşamış iki canlıdan birinin yarar, diğerinin zarar gördüğü yaşama şekline asalak yaşama, bu şekilde yaşayan canlılara da parazit yaşayanlar (asalaklar) denir
Parazit yaşamış canlılar, ihtiyaçları olan beslenme maddelerini üstünde yaşadığı canlıdan, canlının sindirilmiş besinlerinden hazırlanmış olarak alırlar bu nedenle asalak yaşayan canlılar üzerinde canlıya zarar verirler
Canlı vücudunun içinde yaşayan ve sindirim enzimleri bulunmayan parazitlere iç parazitler (iç asalaklar) denir Tenya, bağırsak solucanı, mantarlar, amip, sıtma mikrobu ve hastalık yapan bakteriler iç asalaklardır Bu canlıların üreme sistemleri gelişmiştir
Canlı vücudunun açık havada yaşamış ve sindirim enzimleri yer alan parazitlere dış parazitler (dış asalaklar) denir Bit, pire, kene, tahtakurusu, sivrisinek, uyuz böceği, çeçe sineği (uyku hastalığı yapar), tatarcık (şark çıbanı yapar) dış asalaklardır Dış asalaklar üstünde yaşadığı canlının kanındaki sindirilmiş besinleri kullanırlar
Dış asalakların sindirim sistemi gelişmiş, iç asalaklarınki gelişmemiştir *