Elazığın Yöresel Halk Oyunları

Elazığın Bölgesel Millet Oyunları,Elazığın Millet Oyunları,
Elazığın Yöresel Oyunları,




ELAZIĞ AHALI OYUNLARI
Elazığ Halk Oyunlarını oyun bölgelerinden Halay Bölgesiiçinde ele almak gerekir Elazığ oyunları içinde Barözelliği belirten oyunlar varsa da bunlar fazla azdır

Elazığ Insanlar Oyunları “Halay Bölgesiiçinde hareketlilik açısından öteki il ve bölgelere kadar ağır ve estetiktir Eksik miktarda çok hareketli oyunlar da vardır Oyun tempolarını incelediğimiz zaman bu özellik derhal göze çarpmaktadır Oyunlar Halay Bölgesindeki diğer oyunlara nazaran müzik ve oyun figürleri açısından imtiyaz gösterir Pek sanıyoruz ama bu imtiyaz Elazığ Irk Müziğinin daha ziyade Türk Sanat Müziğine meyilli olmasından ve müziğin alışılmış sazlarla icra edilmesinden ileri gelmektedir Müzikteki bu ayrıcalık oyun müziklerinin zengin bölümlere sahip olmasında oyunlarda ise varlıklı figürlere sahip olmasında gözlenmektedir Keza her yörede görülmeyen her oyun formuna (figürüne kalıbına) karşılık bir müzik formunun bulunması da önemli bir durumdur

Elazığ Irk Oyunları çoğunlukla tatlı sertbir karaktere sahiplerdir Erkek oyunları azıcık daha sert ancak estetik bayan ve kız oyunları ise azıcık daha yumuşak ve tatlıdır Komşu vilayetimiz olan Diyarbakır ’ın halayında görülen sertlik Elazığ halayında mevcut değildir Ondaki sertlik ve figür azlığına karşılık diğerinde (Elazığ Halayında) tatlı sertlik ve figür zenginliği şeklindedir

Çayda Çıra Oyunu :

ELAZIĞ MILLET OYUNLARI

Elazığ Halk Müziği Oyunlarını oyun bölgelerinden Halay Bölgesiiçinde ele almak gerekir Elazığ oyunları içinde Barözelliği belirten oyunlar varsa da bunlar fazla azdır

Elazığ Halk Oyunları “Halay Bölgesiiçinde hareketlilik açısından öteki il ve bölgelere tarafından ağır ve estetiktir Eksik miktarda çok hareketli oyunlar da vardır Oyun tempolarını incelediğimiz zaman bu nitelik hemen göze çarpmaktadır Oyunlar Halay Bölgesindeki öteki oyunlara nazaran müzik ve oyun figürleri açısından imtiyaz gösterir Öyle sanıyoruz ki bu ayrıcalık Elazığ Ahali Müziğinin daha ziyade Türk Sanat Müziğine yatkın olmasından ve müziğin klasik sazlarla icra edilmesinden ileri gelmektedir Müzikteki bu imtiyaz oyun müziklerinin zengin bölümlere sahip olmasında oyunlarda ise varlıklı figürlere sahip olmasında gözlenmektedir Keza her yörede görülmeyen her oyun formuna (figürüne kalıbına) karşılık bir müzik formunun bulunması da kayda değer bir durumdur

Elazığ Halk Müziği Oyunları çoğunlukla tatlı sertbir karaktere sahiplerdir Erkek oyunları birazcık daha sert fakat estetik kadın ve kız oyunları ise azıcık daha yumuşak ve tatlıdır Komşu vilayetimiz olan Diyarbakır ’ın halayında görülen sertlik Elazığ halayında mevcut değildir Ondaki sertlik ve figür azlığına karşılık diğerinde (Elazığ Halayında) tatlı sertlik ve figür zenginliği şeklindedir

Elazığ Yöresi Millet Oyunları

Bu oyun Elazığ ’ın Harput Bucağından derlenmiştir Oyun Mumlu Dansnamıyla dünyaca tanınmaktadır Çayda Çıra oyunu hakkında dağıtılmış efsaneler vardır Fakat bunlar dilden dile dolaşan çeşitli ahali masallarına benzemekte ve diğer şehirlerimizde anlatılan efsanelerin bir varyantı veya değişikliğe uğramış bir şekli olarak anlatılmaktadır

Oyun orijini itibariyle aydınlatma amacı güdülerek ortaya çıkmıştır Araştırmamızda halk arasında söylenen çeşitli efsaneler saptama ettik Bunlardan bir misal: Efsaneye kadar Hazar Gölü kenarında bir köyde birbirini seven iki genç gizli gizli buluşmaktadırlar Erkeğin randevulaşma yerine gidebilmesi için gölü yüzerek geçmesi gerekmektedir Randevulaşma gece olduğundan kız çıra (Dındik) yakarak gence yerini muhakkak etmektedir Genç ise ışığa doğru yüzmekte ve bu nedenle sevgililer buluşmaktadır

Bu durumu sezen kızın babası buluşmanın yapılacağı bir gün erkeğin yüzerek gölün ortalarına geldiği sıralarda çırayı söndürür ve genç sevgilinin gölde boğulmasına sebep olur Bunu fark eden kız da kendini suya atar o da kaybolur

Bunun üstüne bütün köylü toplanarak ellerindeki Çıralarla iki sevgiliyi aramaya başlarlar Efsaneye tarafından bu olay üzerine ağıtlar yakılmış türküler söylenmiş ve çıra ile arama olayı oyunlaşarak günümüze kadar gelmiştir (Aynı bir efsane de Van yöresindeki “AHTAMARA efsanesidir)

Altınova'da yapılan görkemli bir düğünde geleneksel bir biçimde nehir kenarında kurulan nikah meydanında çıralar yakılmış Somat'lar yerleşmiş ve düğün tüm coşkusuyla devam etmektedir Bu sırada ay tutulunca evlenen gencin annesi olan Pembe HAN tabaklara çıralar mumlar diktirip gençlerin ellerine vermiş ve önde kendisi edinmek üzere yürüyerek nikah meydanına ihtişamlı bir biçimde girmişlerdir Bu buluşun mükemmelliği aleyhinde aşka gelen Zurnacı Başı ellerindeki tabaklarla ortalığı bir anda gündüze çeviren bu kalabalığı karşılayarak gelenlerin bacak hareketlerine uygun bir müzik çalar Kendisine eşlik eden kırk davul kırk zurna ile ortalık inlemeye başlar bu nedenle Çayda Çıraoyununun melodisi ortaya çıkmış olur Bu olay gelenek halini almış ve çayda çıra oyunu günümüze dek oynanıla gelmiştir

Önceden kaçgöç olmadığı için kızerkek karma oynanan bu oyun günümüzde karma oynandığı gibi ayrı ayrı da oynanır Oyunun 200300 takvim bir mazisi olduğu söylenir Oyun Elazığ ’ın baştan başa bilinir ve oynanır Hatta son zamanlarda Elazığ dışına da taşarak Malatya ve Diyarbakır'da da değişik şekillerde oynanmaya başlamıştır

Çayda Çıra oyunu durmadan kendi melodisi ile oynanır Ancak oyunun başlangıcında Şirvanya da “Gelin Ağlatma Havasıdenilen bir melodi çalınır Bu oyunun melodisi ile diğer bir oyun oynanmadığı gibi bu oyun başka bir melodi ile de oynanmamaktadır Oyun 108 lik usulde “Şirvan makamındadır Orta çabuklukta bir oyun olan çayda çıra minimum dörtbeş birey ile yürütülür arka arkaya dizilerek bazen tekdizi bazen de daire şeklinde oynanmaktadır Halay sınıfından fazla dini bir raksa benzemektedir Taklitli bir oyun olmayan Çayda Çırayöntem itibariyle başladığı gibi bitmekte ve usulde bir değişim olmamaktadır Hem açık ayrıca de kapalı yerlerde oynanır Güvey ya da gelin misâfir önüne çıkarılırken ve de güvey gezdirmesigeleneği yerine getirilirken oynanır

Bütün oyunlarda öncelikle oynayana kolbaşı sonda oynayana sonbaşı ya da poçik denir Yalnızca halay oyununda Halaybaşıve Halaysonuadları kullanılır Oyunun aracı çift tabak ve içerisindeki üçer mumdan ibarettir Oyun yürütülürken “Heey Teey Tey diye nara atılır Elazığ'ın yörelerinde delikanlıya Gakkoşadı verilir Oyun düğünlerde dini ve ulusal bayramlarda oynanır

Avreş Oyunu :

Berber Yaşaradıyla da tanınan bu oyunun Elazığ haricen herhangi bir yerde oynandığına rastlanmamıştır Oyunun kaynağı Harput'tur Önceden asker sevki çok olan Elazığ ve Harput' ta askeri hareketlerin taklidi ile ortaya çıkan bu oyun Elazığ'ın her yerinde oynanır Oyunun ellialtmış takvim bir geçmişi olduğu söylenmektedir Bugün davul ve klarnetle çalınan bu oyunun müziği eskiden zurna ile çalınır ve oynanırdı(Bugün birçok dağ köyümüzde ve birçok Alevi köyümüzde hâlâ zurna çalınmaktadır) Aslında Harput'a klarnet girmeden önce düğünlerin baş sazı zurna idi Fakat Türkiye'ye girdiği anda Harput ’ta da kullanımı başlayan klarnet zurnayı büyük ölçüde etkileyerek etkinliğinin azalmasına neden olmuştur

Avreş oyununun türküsü yoktur Bu oyunun melodisi ile diğer bir oyun oynanmadığı gibi bu oyun diğer bir melodi ile oynanmaz Oyun müziği önce 68 lik usûlde ve ağır tempoda sonradan 44 lük usûlde ve hızlı tempoda oynanır Makamı İbrahimiyye dir Tek sıra dizilmek suretiyle oynanan bu oyun ara sıra de sağa sola dönmek suretiyle icra edilir Oyunun öyküsü olmayıp oyun figürünü teşkil eden hareketler daha çok ayaklarda toplanmış kısmen de başla yapılmaktadır Vücudun tabiî hareketlerini ihtiva eden oyun figürleri ile asker hareketleri taklit edilmektedir Oyunda haha heyheydiye nara atılır Bu oyun daha ziyade asker uğurlâmalarında ve düğünlerde oynanır

Halay Oyunu :

Harput Halayı da denilen bu oyunun varyantları “Palu varyantı İngüzek ’te “Karaçordenen oyun Ağın ’da “Düz Halay Baskil'de Halay Sivrice'de Düz Haley dir

Oyunun kaynağı Harput ’tur ve 200300 yıldan beri gençler ve yaşlılar tarafından zevkle oynanmaktadır Oyun müziği önce 24 lük ve zazakidenilen figürde 68 lik usûlde çalınır makamı İbrahimiyye'dir Oyun avuç avuca kenetlenip tutunmak suretiyle tek dizi halinde oynanır

Oyunun figürleri ayaklarda toplanmıştır Daha çok asker uğurlamalarında ve düğünlerde oynanmaktadır

Bıçak Oyunu :

Oyun merkez ilçeye tabi Hankendi (Hanköy) Bucağı'ndan derlenmiştir Oyunun asıl kaynağı belli değildir Bıçak oyunları Türkiye'nin derhal her bölgesinde öbür şekillerde görülmektedir Erzurum'da “Hançer Hiç Olmazsa Karadeniz Bölgesinde de bıçaklarla çeşitli horonlar oynanmaktadır Davul ve klarnet eşliğinde oynanan bu oyun türküsü yoktur Başka bir melodi ile oynanmadığı gibi bu oyunun melodisi ile de başka bir oyun oynanmaz

Oyun 9B lik usûlde ve İbrahimiyyemakamındadır İki erkek bir kadın veya kadın kılığında bir erkek elde etmek üzere üç birey ile oynanır Bar özelliği de göstermektedir Oyun el ve bacak hareketlerinden oluşur Taklitli bir oyun değildir Müzik benzer ölçüyü sürekli peşine düşüp takip eder Usûlde bir değişiklik olmaz Mutaassıp yerlerde kızlar ve kadınlar düğün alanına giremezler; oyunu damdan veya uzaktan yerlerden seyrederler Bu yüzden oyunun seyri değişir

Oyun araçları oyuncuların ellerinde bulunan ikişer bıçaktır Oyuncular bunlarla figürler yaparlar Bıçak aralarından geçer göğüse içten sallanır Oyun düğünlerde oynanır türküsü yoktur *