Emperyalizm Nedir ve Kimler Emperyalisttir?

Medeniyetin ilk yıllarında insanlar küçük şehir devletleri kurdular. Sonra güçlenip büyük devletlere ve oradan da imparatorluklara evrildiler. İmparatorluklar durur mu, güçlendikçe kendilerinden daha güçsüz olarak devletlere el atmaya başladılar ve ortaya emperyalizm kavramı çıktı. Emperyalizm sistemi hakkında tarih boyunca pek çok farklı devletin izlediği pek çok farklı politika ve buna uygun olarak yapılan tanımlar var.

Tarih boyunca yapılan bu tanımlar her ne kadar farklı noktaları işaret etseler de aslında temelde hepsi sömürgecilik kavramından bahsediyor. Emperyalizm her zaman güçlünün kazandığı ve çoğu zaman sonu kanlı biten savaşlar ortaya çıkarmıştır. Daha çok kaynak için avuç içi kadar dünyayı birbirine katmaktan çekinmeyen emperyalist kime denir, emperyalizm nedir, günümüzde bu sistem nasıl işliyor gibi merak edilen soruları yanıtladık.

Emperyalizm nedir?

İngilizce imparatorluk anlamına gelen Imperial kelimesinden türeyen emperyalizm kavramı; bir devletin ya da ulusun, başka bir devlet ya da ulus üzerinde sistematik olarak egemenlik kurmasını tanımlar. Yayılmacılık ve ekspansiyonizm gibi farklı adlandırmalara da sahip olan emperyalizmin temelinde dikta gücü, merkezi hükümet, keyfi yönetim sistemleri yatmaktadır.

Bir devletin ya da ulusun, başka bir devlet ya da ulus üzerinde egemenlik kurması mutlaka işgal ile olmaz. Ekonomik emperyalizm ve kültür emperyalizmi gibi türleri de var. Ancak genel olarak emperyalist devlet, diğer devleti bir şekilde etkiler ve onun kaynaklarını kendi çıkarları doğrultusunda kullanır. Bu durumun tam tanımı sömürgeciliktir. Tarihin her döneminde karşımıza bu tür devlet ve uluslar çıkmaktadır.

Emperyalizm tarihi:


16. yüzyıla kadar Çinliler, Yunanlılar, Persler, Büyük İskender, Romalılar ve farklı İslam medeniyetleri tarafından uygulanan emperyalizm, bu sistemin ilk evresi olarak tanımlanıyor. 16. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar Birleşik Krallık yani İngiltere başta olmak üzere coğrafi keşifler ile başlayan emperyalizm ise eski emperyalizm olarak adlandırılıyor.

1830’lu yıllarda Napolyon ile birlikte emperyalizm kavramı tam olarak ortaya çıkmış oldu. Sistemin üçüncü evresi olan ve günümüzde de devam eden yeni emperyalizm 1880’li yıllarda başlamış ve hedefine Asya ve Afrika topraklarını koymuştur. Yeni emperyalizmin en önemli farkı, fiili işgal yerine ekonomik sömürüyü tercih ediyor olmasıdır.

Güçlenen ve adım adım imparatorluk olma yolunda ilerleyen ya da imparatorluk olan devletler, bir süre sonra etraflarındaki güçsüz devletleri etkisi altına almaya başlarlar. Eski dönemde bu durum fiili işgal ile daha sonra bölgede kurulan fabrikalar ile günümüzde ise şirketler aracılığıyla uygulanmaktadır.

Kime emperyalist denir?


Bir ulus ya da devlete emperyalist denebilmesi için bazı temel koşullar vardır. Eğer bir ulus ya da devlet etraftaki güçsüz devletleri işgal ederek topraklarını genişletiyorsa, farklı bir ulus ya da devleti vergiye bağladıysa, farklı bir ulus ya da devletin topraklarındaki kaynakları kendi çıkarları için kullanıyorsa, farklı bir ulus ya da devlette kendi kültürünü yayıyorsa ve farklı bir ulus ya da devletin insanlarını kendi çıkarları doğrultusunda kullanıyorsa o ulus ya da devleti emperyalist olarak tanımlayabiliriz.

Emperyalizmin ilk evresinde Roma İmparatorluğu, Çin İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu, Pers İmparatorluğu ve benzeri güçleri, eski emperyalizm evresinde coğrafi keşiflerle beraber İspanya ve İngiltere’yi, yeni emperyalizm evresinde Amerika Birleşik Devletleri başta olmak üzere çok uluslu şirketler ile dünyanın pek çok noktasına yayılmış diğer devletleri emperyalist olarak adlandırabiliriz.

Farklı emperyalizm tanımları:


1870’li yıllarda İngiltere’de başbakanlık yapan Benjamin Disraeli, emperyalizmi sömürge imparatorluğunu genişletme çabası olarak değerlendirmiştir. Bu yaklaşım, güçlü ve gelişmiş ülkelere sömürge gücünü bir hak olarak görür. Hatta gelişmiş ülkelerin diğer devlet ve ulusları sömürme hakkının korunması gerektiğini savunur.

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği kurucusu Vladimir İlyiç Lenin, emperyalizmin kapitalizmin en üst noktası olduğunu söyler. Pierre Jalée, emperyalizmin ekonomik bir fenomen olduğunu savunur. Richard D. Wolff emperyalizmi, bir ekonominin diğer ekonomiyi kontrol etmek için kullandığı araçlar olarak tanımlar.

Paul M. Sweezy, emperyalizm için dünya ekonomisinin gelişim basamağı demiştir. Richard C. Edwards, Michael Reich ve Thomas E. Weisskopf gibi isimler ise kapitalizmin uluslararası hale gelmesini emperyalizm olarak tanımlamışlardır. Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucusu Mao Zedong ise emperyalizmin güçlü göründüğünü ancak kağıttan kaplana benzediğini ve kolayca yıkılacağını söylemiştir.

Benjamin Disraeli’nin tanımı dışında emperyalizm hakkında yapılan tüm tanımlar Marksist görüş doğrultusunda değerlendirilerek oluşturulmuş tanımlardır. Çünkü yalnızca Marksistler, emperyalizmi ekonomi tabanlı incelemişlerdir. Tarihte farklı bahanelerle uygulanmış olsa da tüm emperyalist hareketler diğer devlet ya da ulusun ekonomik kaynaklarını ele geçirmeyi hedeflemektedir.

Günümüzde emperyalizm:


Şu an emperyalizmin üçüncü evresi olarak da adlandırılan yeni emperyalizm dönemindeyiz. Şöyle bir etrafımıza baktığımız zaman eski emperyalizme hiç benzemediğini görüyoruz. Ancak hiç kimse kültür emperyalizmini buram buram hissetmediğini iddia edemez. YouTube trend listesine girdiğimiz zaman bile bu durumu hissedebiliriz.

Emperyalizmin üçüncü evresi fiili işgalden uzak, ekonomik sömürüyü kullanmaktadır. Bir ülkenin kendi teknolojisini üretmemesi, kendi fast food zincirini yaratmaması, kendi üretim araçlarını kiralaması ya da satması o ülkenin sömürüldüğü anlamına gelir. Tüm bunları yapmayan ülkenin sokaklarında hangi ülkenin markalarıyla karşılaşıyorsanız işte o markanın menşei olan ülkeler günümüzün emperyalistleridir. Elbette, bazı liberal iktisatçılar bu durumu globalleşme olarak da değerlendirebilir.

Güçlü devlet ve ulusların, daha güçsüz devlet ve ulusları sömürdüğü bir sistem olan emperyalizm nedir, kime emperyalist denir gibi soruların ışığında emperyalizmin tarihinden ve günümüzdeki durumundan bahsettik. Emperyalizmin temeli olan kapitalizm nedir öğrenmek için buradaki yazımızı inceleyebilirsiniz.