Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Optimal kent buyukluğu,
Turkiye'nin kentleşme politikası,
En Uygun Kent Buyukluğu Nasıl Olmalıdır ,
Kentleşme sorunu ,
Kentleşme hareketlerinin buyuk kentler yonunde oluşu ve cok
buyuk kentler yaratma eğiliminde bulunuşu, buyuk kentlerin buyumesine bir sınır cizmek, sorunun araştırma konusu yapılmasına yol acmıştır, ozellikle, gelişmekte olan bir cok ulkelerde nufusu birkac milyonu bulan kentlerde, hizmet maliyetlerinin yukselmesi, rahat yaşama olanaklarının yitirilmesi, beslenme, barınma, calışma ve eğlenme ihtiyaclarının karşılanmasında yetersizlikler baş gostermesi, kentleşmenin hem hızı, hem de bicimi uzerinde mudahalede bulun mayı kacınılmaz duruma getirmiştir
Ne var ki, sozu edilen sorunların, kent ne kadar buyudukten sonra başladığını saptamak icin yapılan araştırmalar olumlu sonuc vermemiştir Başka ulkelerde yapılmış araştırmaların sonucları, kent hizmetlerinden bazıları icin optimal buyuklukler bulunabileceğini ortaya koymuştur Bir universite kentinin en az birkac yuz bin kişi olması gerektiği, ya da aydınlatma, ısıtma ve icme suyu şebekesi kurmada, kentin nufusu l milyonu aştıktan sonra hizmetlerin kişi başına maliyetinin yukseldiği; veyahut da maliyet değişmediği halde hizmet kalitesinin duştuğu saptanmıştır Buna benzer optimallik hesaplan, ulaşım, haberleşme ve taşınım icin de yapılmıştır
Belli bir buyukluğu, orneğin nufusu l milyonu gecen kentlerde, kentin kentte yaşayanların ve ulusal ekonominin sağlayacağı tatminlerde, yararlarda ve tasarruflarda azalmalar (diseconomies) başgostereceği ileri surulmektedir Az gelişmiş ulkelerin buyuk kentlerinden buna ornekler gosterilebilir Ancak, bu tasarruf azalmaları bilimsel yontemlerle kanıtlansa bile, buna dayanılarak saptanacak politikaların uygulanması gucluk doğurmaktadır Cunku, gereğinden fazla buyuyen kentlerin sağladığı yararlarda azalmalar olması, kentlerin gereğinden fazla buyumesinin onlenmesinin daha rasyonel olduğu anlamına gelir Oysa, kentlerin devleşmesini onleyecek kentleşme politikalarım uygulamanın buyuk gucluklen vardır İngilizler Londra’nın Fransızlar Paris’in, Sovyetler Moskova’nın buyumesini sınırlandırma girişimlerinde başarı sağlayamamışlardır
Kaldı ki, kentlerin sadece hizmet maliyetlerine bakarak, yararları hakkında bir yargıya varmak yanıltıcıdır Cunku, kentler, gelir yaratan, verim arttıran yerleşme turleridir Sosyal maliyeti yukselmekte olan kentlerde aynı zamanda verimlilik, gelir ve karlılık da pekala artabilir Bu nedenledir ki, belki, optimal kent buyukluğu bulmak mumkun olsa bile, bu buyukluk, hizmet maliyetlerinin en duşuk duzeyde olduğu buyukluk değil; fakat, kentte sağlanan kazanclarla hizmet maliyetleri arasındaki farkın en buyuk olduğu kent buyukluğu olarak anlaşılmıştır Hatta, optimal kent buyukluğu konusunda yerinde teşhisler koyabilmek ve politikalar saptayabilmek icin, belki bir adım daha ileri gidip, tek tek kentler icin marjinal gelir ve marjinal maliyet karşılaştırmaları yapmağa ihtiyac vardır
Ulkemizde, İstanbul, Ankara ve İzmir gibi buyuk kentlerde, barınma, icme ve kullanma suyu, aydınlanma, sağlık, temizlik ve taşınım hizmetleri bakımından onemli tıkanıklıkların başladığı, gozlemlerle bilinmekte; ancak bu gozlemler bilimsel araştırmalara dayandırılmış bulunmamaktadır
Tuğrul Akcura, nufusu l milyonu gecen kentlerde, yaşama cevresi olarak olumsuz etkilerin belirdiğini gostermektedir Buyuk kentlerin sağladığı net tasarruflar hakkında ayrıntılı araştırmalara buyuk ihtiyac vardır Turkiye’de buyuk kentlerin daha fazla buyumesi biciminde olagelen kentleşme hareketlerine gelecekte verilecek yon ve bununla ilgili politikalar, ancak bu araştırmalar yapıldıktan sonra isabetle secilebilir
Turkiye’de Kentleşme Politikası
Koylerden kentlere olan nufus akınlarının hızını, bicimini, coğrafi dağılışını ve kentlerde yarattığı sorunların cozumunu, uzun donemde, ulkenin kalkınmasına yardım edecek bicimde etkileyen eşgudumlu politikaların tumune kentleşme politikası adı verilir Bazı duşunurler, kentleşmenin hızım ve bicimini, piyasa guclerinin serbest etkilerine acık bırakma eğilimindedirler Madem ki kentleşmenin hızını coğrafi dağılışını etkilemek ucuz ve kolay değildir, o halde kentleşme surecine hic karışmamak daha yerinde olur, goruşundedirler
Oysa bircok ulkeler, kentleşme surecinden kalkınmayı iten bir guc olarak yararlanmak istemekte, onun sağladığı iktisadi yararları arttırmağa, yarattığı sosyal sakıncaları azaltmağa calışmaktadırlar Bunlardan bir kısmı kentleşmenin hızını kısmayı, kentlere gelen kitlelerin hic değilse bir kısmını koylerine geri cevirmeyi denemişlerdir Bu cabanın başarısızlığı, bu yolun cıkar yol olmadığını gostermiştir Bu yol, gunumuzde terkedilmiş sayılabilir Bazı ulkelerde ise, nufusun buyuk kentlerde yığılması yerine butun yurt yuzeyinde dağılmasını ongoren desantralizasyon denemeleri yapılmıştır Kaynaklarla birlikte nufusun butun bolgelere dağıtılmasına calışılmıştır Koylerde bazı olanaklar yaratılmasını, koylunun bazı yeteneklerinin geliştirilmesini, koy kalkınması icin koylu ile devletin elbirliği ile calışmasını amaclayan toplum kalınması da, kentleşmenin hızını denetim altına almak icin yararlanılan yollardandır Nihayet bazı ulkelerde desantralizasyon benimsenmekle birlikte, kalkınma icin buyuk kentlerin varlığı da zorunlu sayılmış nufusun ve iktisadi faaliyetlerin bazı merkezlerde yoğunlaştırılması yolu secilmiştir
a) Planda acıkca belirtilmiş olmamakla beraber, 1 Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963Î967}, buyuk kentlerin sınırsız buyumesini istememiş; buyuk kentlerin buyumesinin, sundukları iş olanaklarıyla orantılı olmasını onermiştir Bu, bir bakıma, optimal kent buyukluğu kuralının dolaylı olarak benimsenmesi demektir Bunun dışında, ilk Beş Yıllık Planda ayrıntılı ve acık bir kentleşme politikası yer almamıştır Sadece, kentleşmenin coğrafi dağılışı bakımından, bolgelerarası denge ilkesine ağırlık verilmiş ve bu dengenin sağlaması icin yatırımların yapılmasında denge ilkesinin gozetilmesi gereği belirtilmiştir Ote yandan, sanayileşmeye verilen ağırlık, mahalli idarelerin yeniden duzenlenmesi, konut ve gecekondu sorunlarına ilişkin politikalar, l Planın dolaylı kentleşme politikalarıdır
b) İkinci Beş Yıllık Planda ise, kentleşme politikası daha acık olarak saptanmış durumdadır Kentleşme, iktisadi ve sosyal gelişmenin, ozellikle sanayileşmenin bir sonucu olarak, desteklenmesi gereken bir olgu olarak ele alınmış, ondan ekonomiyi iten bir guc olarak yararlanılacağı belirtilmiştir, ikinci planda bolgesel dengesizliklerin giderilmesi, kentte yarattığı sorunların cozumu ile ilgili, 1 Plandakinden daha ayrıntılı ilkeler yer almıştır Kentleşmenin bolgesel gelişme ile ilişkisi konusunda, Kalkınma Planında, hizmet yatırımlarının bu hizmetlerden yeteri kadar yararlanamayan kitlelere yoneltileceği, yatırımların dengeli dağılımının sağlanacağı, geri kalmış bolgelerin iktisadi bakımdan canlanmasını sağlayacak yatırımların bu bolgeler icindeki buyume potansiyeli yuksek kentlerde doğunlaştırılarak cevresini etkileyen gelişme merkezleri elde edileceği ifade edilmektedir Bu hedeflerin gercekleştirilmesi İcin onerilen tedbirler, l Plandakinden farklı değildir, ote yandan, kentleşmenin nasıl bir sanayileşme politikasına dayandırılacağı acık değildir Sanayideki faal nufus artışı, 19651970 arabada beş yıllık kentleşme hızının altında kalmıştır Yapılan bazı tahminlerle gore, tarım dışı sektorlerde bir kişiye İŞ olanağı yaratmak, 1545 bin liralık bir yatırma ihtiyac gostermektedir Bugunku hızı ile Turkiye’de kentleşmenin gerektirdiği 50 milyar liralık yatırım İkinci Plan donemi icinde buyuk kentlerde yapılamazsa, belirli işsizlik ya da eksik istihdam koşullarına boyun eğmek zorunluluğu doğacaktır İkinci Plan, kentleşmenin desteklenmesi ilkesini benimsemiştir Buyuk kentlerin daha da buyumesi, iktisadi ve sosyal gelişme icin olumlu bir nitelik sayılmıştır, Bu husus; II; Planın I Plandan ayrıldığı en onemli noktadır Ote yandan II Plan bolgeler arası dengeli bir kalkınma sağlamak amacına yonelmiştir Bunu gercekleştirmek icin, Plan İstanbul, İzmir, Ankara ve Adana’yı gelişmiş bolge merkezleri olarak saptamıştır Elazığ ve Samsun’un da gelecekte onlara eklenmesi ongorulmuştur, ilerde, bu gelişme merkezlerine Eskişehir, Kayseri, Gaziantep ve Diyarbakır’ın da eklenmesi duşunulmektedir
c) III Beş Yıllık Kalkınma Planı icin cizilen stratejide “Turkiye’nin gelir duzeyi icin luks sayılacak tuketim alışkanlıklarının buyuk kentler aracılığı ile zamansız ve gereksiz bicimde ulkeye yayıldığı, tuketimi hızlandırdığı ve yatırım malları ve ara malları gibi sanayie donuk yatırımları kısıtladığı gozlemi yapıldıktan sonra, “1995 de nufusun % 70 ini kapsayan fonksiyonel ve kademeli bir şehir dokusunun oluşumunun gercekleştirilmesi, boylece nufusun buyuk şehirlerde yaratılan iş olanakları ustunde yığılmasını onlemeye yonelmiş bir şehirleşmenin sağlanması hedef olarak alınmaktadır
Strateji ve Plan yurt duzeyinde dengeli kalkınma ilkesinin yatırımları iller arasında eşit dağıtma anlamında alınamayacağını belirttikten sonra, 1995 kentleşme hedefinin gercekleştirilmesi icin şu onerilere yer vermektedir:
1 Kentlerde iş olanakları yaratarak bunlara fonksiyonel bir nitelik kazandırılıp, ozellikle kamu sanayi yatırımlarının ve organize sanayi bolgelerinin cevresinde belediye disiplininin kurulması,
2 Kamu hizmetlerinden daha geniş bir nufusun yararlanmasına ve kamu yatırımlarının etkinliğinin arttırılmasına olanak verecek merkezi koylerin secilip geliştirilmesi,
3 Kentlerde alt yapının cevresel koşullarda sorun yaratmayacak bicimde ve ileri aşamalara gecişi sağlayacak standartta yapılması
Alıntı
Turkiye'nin kentleşme politikası,
En Uygun Kent Buyukluğu Nasıl Olmalıdır ,
Kentleşme sorunu ,
Kentleşme hareketlerinin buyuk kentler yonunde oluşu ve cok
buyuk kentler yaratma eğiliminde bulunuşu, buyuk kentlerin buyumesine bir sınır cizmek, sorunun araştırma konusu yapılmasına yol acmıştır, ozellikle, gelişmekte olan bir cok ulkelerde nufusu birkac milyonu bulan kentlerde, hizmet maliyetlerinin yukselmesi, rahat yaşama olanaklarının yitirilmesi, beslenme, barınma, calışma ve eğlenme ihtiyaclarının karşılanmasında yetersizlikler baş gostermesi, kentleşmenin hem hızı, hem de bicimi uzerinde mudahalede bulun mayı kacınılmaz duruma getirmiştir
Ne var ki, sozu edilen sorunların, kent ne kadar buyudukten sonra başladığını saptamak icin yapılan araştırmalar olumlu sonuc vermemiştir Başka ulkelerde yapılmış araştırmaların sonucları, kent hizmetlerinden bazıları icin optimal buyuklukler bulunabileceğini ortaya koymuştur Bir universite kentinin en az birkac yuz bin kişi olması gerektiği, ya da aydınlatma, ısıtma ve icme suyu şebekesi kurmada, kentin nufusu l milyonu aştıktan sonra hizmetlerin kişi başına maliyetinin yukseldiği; veyahut da maliyet değişmediği halde hizmet kalitesinin duştuğu saptanmıştır Buna benzer optimallik hesaplan, ulaşım, haberleşme ve taşınım icin de yapılmıştır
Belli bir buyukluğu, orneğin nufusu l milyonu gecen kentlerde, kentin kentte yaşayanların ve ulusal ekonominin sağlayacağı tatminlerde, yararlarda ve tasarruflarda azalmalar (diseconomies) başgostereceği ileri surulmektedir Az gelişmiş ulkelerin buyuk kentlerinden buna ornekler gosterilebilir Ancak, bu tasarruf azalmaları bilimsel yontemlerle kanıtlansa bile, buna dayanılarak saptanacak politikaların uygulanması gucluk doğurmaktadır Cunku, gereğinden fazla buyuyen kentlerin sağladığı yararlarda azalmalar olması, kentlerin gereğinden fazla buyumesinin onlenmesinin daha rasyonel olduğu anlamına gelir Oysa, kentlerin devleşmesini onleyecek kentleşme politikalarım uygulamanın buyuk gucluklen vardır İngilizler Londra’nın Fransızlar Paris’in, Sovyetler Moskova’nın buyumesini sınırlandırma girişimlerinde başarı sağlayamamışlardır
Kaldı ki, kentlerin sadece hizmet maliyetlerine bakarak, yararları hakkında bir yargıya varmak yanıltıcıdır Cunku, kentler, gelir yaratan, verim arttıran yerleşme turleridir Sosyal maliyeti yukselmekte olan kentlerde aynı zamanda verimlilik, gelir ve karlılık da pekala artabilir Bu nedenledir ki, belki, optimal kent buyukluğu bulmak mumkun olsa bile, bu buyukluk, hizmet maliyetlerinin en duşuk duzeyde olduğu buyukluk değil; fakat, kentte sağlanan kazanclarla hizmet maliyetleri arasındaki farkın en buyuk olduğu kent buyukluğu olarak anlaşılmıştır Hatta, optimal kent buyukluğu konusunda yerinde teşhisler koyabilmek ve politikalar saptayabilmek icin, belki bir adım daha ileri gidip, tek tek kentler icin marjinal gelir ve marjinal maliyet karşılaştırmaları yapmağa ihtiyac vardır
Ulkemizde, İstanbul, Ankara ve İzmir gibi buyuk kentlerde, barınma, icme ve kullanma suyu, aydınlanma, sağlık, temizlik ve taşınım hizmetleri bakımından onemli tıkanıklıkların başladığı, gozlemlerle bilinmekte; ancak bu gozlemler bilimsel araştırmalara dayandırılmış bulunmamaktadır
Tuğrul Akcura, nufusu l milyonu gecen kentlerde, yaşama cevresi olarak olumsuz etkilerin belirdiğini gostermektedir Buyuk kentlerin sağladığı net tasarruflar hakkında ayrıntılı araştırmalara buyuk ihtiyac vardır Turkiye’de buyuk kentlerin daha fazla buyumesi biciminde olagelen kentleşme hareketlerine gelecekte verilecek yon ve bununla ilgili politikalar, ancak bu araştırmalar yapıldıktan sonra isabetle secilebilir
Turkiye’de Kentleşme Politikası
Koylerden kentlere olan nufus akınlarının hızını, bicimini, coğrafi dağılışını ve kentlerde yarattığı sorunların cozumunu, uzun donemde, ulkenin kalkınmasına yardım edecek bicimde etkileyen eşgudumlu politikaların tumune kentleşme politikası adı verilir Bazı duşunurler, kentleşmenin hızım ve bicimini, piyasa guclerinin serbest etkilerine acık bırakma eğilimindedirler Madem ki kentleşmenin hızını coğrafi dağılışını etkilemek ucuz ve kolay değildir, o halde kentleşme surecine hic karışmamak daha yerinde olur, goruşundedirler
Oysa bircok ulkeler, kentleşme surecinden kalkınmayı iten bir guc olarak yararlanmak istemekte, onun sağladığı iktisadi yararları arttırmağa, yarattığı sosyal sakıncaları azaltmağa calışmaktadırlar Bunlardan bir kısmı kentleşmenin hızını kısmayı, kentlere gelen kitlelerin hic değilse bir kısmını koylerine geri cevirmeyi denemişlerdir Bu cabanın başarısızlığı, bu yolun cıkar yol olmadığını gostermiştir Bu yol, gunumuzde terkedilmiş sayılabilir Bazı ulkelerde ise, nufusun buyuk kentlerde yığılması yerine butun yurt yuzeyinde dağılmasını ongoren desantralizasyon denemeleri yapılmıştır Kaynaklarla birlikte nufusun butun bolgelere dağıtılmasına calışılmıştır Koylerde bazı olanaklar yaratılmasını, koylunun bazı yeteneklerinin geliştirilmesini, koy kalkınması icin koylu ile devletin elbirliği ile calışmasını amaclayan toplum kalınması da, kentleşmenin hızını denetim altına almak icin yararlanılan yollardandır Nihayet bazı ulkelerde desantralizasyon benimsenmekle birlikte, kalkınma icin buyuk kentlerin varlığı da zorunlu sayılmış nufusun ve iktisadi faaliyetlerin bazı merkezlerde yoğunlaştırılması yolu secilmiştir
a) Planda acıkca belirtilmiş olmamakla beraber, 1 Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963Î967}, buyuk kentlerin sınırsız buyumesini istememiş; buyuk kentlerin buyumesinin, sundukları iş olanaklarıyla orantılı olmasını onermiştir Bu, bir bakıma, optimal kent buyukluğu kuralının dolaylı olarak benimsenmesi demektir Bunun dışında, ilk Beş Yıllık Planda ayrıntılı ve acık bir kentleşme politikası yer almamıştır Sadece, kentleşmenin coğrafi dağılışı bakımından, bolgelerarası denge ilkesine ağırlık verilmiş ve bu dengenin sağlaması icin yatırımların yapılmasında denge ilkesinin gozetilmesi gereği belirtilmiştir Ote yandan, sanayileşmeye verilen ağırlık, mahalli idarelerin yeniden duzenlenmesi, konut ve gecekondu sorunlarına ilişkin politikalar, l Planın dolaylı kentleşme politikalarıdır
b) İkinci Beş Yıllık Planda ise, kentleşme politikası daha acık olarak saptanmış durumdadır Kentleşme, iktisadi ve sosyal gelişmenin, ozellikle sanayileşmenin bir sonucu olarak, desteklenmesi gereken bir olgu olarak ele alınmış, ondan ekonomiyi iten bir guc olarak yararlanılacağı belirtilmiştir, ikinci planda bolgesel dengesizliklerin giderilmesi, kentte yarattığı sorunların cozumu ile ilgili, 1 Plandakinden daha ayrıntılı ilkeler yer almıştır Kentleşmenin bolgesel gelişme ile ilişkisi konusunda, Kalkınma Planında, hizmet yatırımlarının bu hizmetlerden yeteri kadar yararlanamayan kitlelere yoneltileceği, yatırımların dengeli dağılımının sağlanacağı, geri kalmış bolgelerin iktisadi bakımdan canlanmasını sağlayacak yatırımların bu bolgeler icindeki buyume potansiyeli yuksek kentlerde doğunlaştırılarak cevresini etkileyen gelişme merkezleri elde edileceği ifade edilmektedir Bu hedeflerin gercekleştirilmesi İcin onerilen tedbirler, l Plandakinden farklı değildir, ote yandan, kentleşmenin nasıl bir sanayileşme politikasına dayandırılacağı acık değildir Sanayideki faal nufus artışı, 19651970 arabada beş yıllık kentleşme hızının altında kalmıştır Yapılan bazı tahminlerle gore, tarım dışı sektorlerde bir kişiye İŞ olanağı yaratmak, 1545 bin liralık bir yatırma ihtiyac gostermektedir Bugunku hızı ile Turkiye’de kentleşmenin gerektirdiği 50 milyar liralık yatırım İkinci Plan donemi icinde buyuk kentlerde yapılamazsa, belirli işsizlik ya da eksik istihdam koşullarına boyun eğmek zorunluluğu doğacaktır İkinci Plan, kentleşmenin desteklenmesi ilkesini benimsemiştir Buyuk kentlerin daha da buyumesi, iktisadi ve sosyal gelişme icin olumlu bir nitelik sayılmıştır, Bu husus; II; Planın I Plandan ayrıldığı en onemli noktadır Ote yandan II Plan bolgeler arası dengeli bir kalkınma sağlamak amacına yonelmiştir Bunu gercekleştirmek icin, Plan İstanbul, İzmir, Ankara ve Adana’yı gelişmiş bolge merkezleri olarak saptamıştır Elazığ ve Samsun’un da gelecekte onlara eklenmesi ongorulmuştur, ilerde, bu gelişme merkezlerine Eskişehir, Kayseri, Gaziantep ve Diyarbakır’ın da eklenmesi duşunulmektedir
c) III Beş Yıllık Kalkınma Planı icin cizilen stratejide “Turkiye’nin gelir duzeyi icin luks sayılacak tuketim alışkanlıklarının buyuk kentler aracılığı ile zamansız ve gereksiz bicimde ulkeye yayıldığı, tuketimi hızlandırdığı ve yatırım malları ve ara malları gibi sanayie donuk yatırımları kısıtladığı gozlemi yapıldıktan sonra, “1995 de nufusun % 70 ini kapsayan fonksiyonel ve kademeli bir şehir dokusunun oluşumunun gercekleştirilmesi, boylece nufusun buyuk şehirlerde yaratılan iş olanakları ustunde yığılmasını onlemeye yonelmiş bir şehirleşmenin sağlanması hedef olarak alınmaktadır
Strateji ve Plan yurt duzeyinde dengeli kalkınma ilkesinin yatırımları iller arasında eşit dağıtma anlamında alınamayacağını belirttikten sonra, 1995 kentleşme hedefinin gercekleştirilmesi icin şu onerilere yer vermektedir:
1 Kentlerde iş olanakları yaratarak bunlara fonksiyonel bir nitelik kazandırılıp, ozellikle kamu sanayi yatırımlarının ve organize sanayi bolgelerinin cevresinde belediye disiplininin kurulması,
2 Kamu hizmetlerinden daha geniş bir nufusun yararlanmasına ve kamu yatırımlarının etkinliğinin arttırılmasına olanak verecek merkezi koylerin secilip geliştirilmesi,
3 Kentlerde alt yapının cevresel koşullarda sorun yaratmayacak bicimde ve ileri aşamalara gecişi sağlayacak standartta yapılması
Alıntı
