Endulus Emevileri

Endulus Emevileri

(7561031), İslam egemenliğini İspanya'ya yayan Arap haneda*nıdır Eski Yunan kulturunun Avrupa'ya ak*tarılmasında onemli rol oynamışlardır
İspanya daha Emeviler doneminde Arap ordularının istilasına uğramıştı Emeviler'in Kuzey Afrika Valisi Musa bin Nusayr'ın ko*mutanlarından Tarık bin Ziyad 711'de bugun onun adıyla Cebelitarık (Tarık'ın dağı) olarak anılan yerde İspanya'ya ayak basmış, Arap orduları yedi yıl icinde Pirene Dağları' na kadar ilerlemişti Ardından Fransa'ya gi*ren Araplar'ı Franklar'ın komutanı Charles Martel ancak 732'de Poitiers'de (Puvatya) durdurabilmişti Bundan sonra Arap egemen*liği İspanya'yla sınırlı kaldı; Arap komutanlar yerel Hıristiyan guclerle surekli carpışarak varlıklarını korumaya calıştılar

Catışmaların surup gittiği bir sırada, Emevi*ler'in egemenliğine 750'de son veren Abbasiler'in Şam'da giriştikleri kıyımdan kurtulabilen 10 Emevi Halifesi Hişam'ın torunu Abdurrahman 755'te İspanya'ya ayak bastı Kısa surede İspanya'daki Araplar'ı kendisine bağ*layan Abdurrahman 756'da Kurtuba'ya (bu*gun Cordoba) girdi ve hukumdarlığını ilan et*ti I Abdurrahman, 788'de olumuyle sona eren hukumdarlığı doneminde icte ayaklan*maları bastırmakla, dıştan gelen saldırıları on*lemekle ve yonetimini pekiştirmekle uğraştı Olduğunde arkasında guclu bir devlet bırak*mıştı Ondan sonra gelen hukumdarlar da yerel emirler ve nufusun onemli bir bolumu*nu oluşturan Hıristiyanların sık sık ortaya cı*kan ayaklanmalarıyla uğraştılar Arap emirle*rin ayaklanmaları en cok kuzeydoğudaki Ebro vadisi ile doğuda Batliyos (bugun Badajoz) ve guneyde Gırnata'da (bugun Granada) or*taya cıkıyordu Hıristiyanlar ise ozellikle Vizigotlar'ın eski başkenti ve onemli bir dinsel merkez olan Tuleytule'de (bugun Toledo) ayak*lanıyorlardı Butun bunlara karşın Endulus Emevileri hemen hemen İspanya'nın tumunu egemenlikleri altına almayı, burada canlı bir ekonomik ve kulturel yaşam yaratmayı başar*dılar Başkent Kurtuba onemli bir ticaret merkezi olmanın yanı sıra Bağdat ve Kahire' den sonra İslam dunyasının ucuncu bilim merkezi olma ozelliğini de kazandı İşbiliye (bugun Sevilla), Gırnata, Tuleytule de onemli merkezler oldular Endulus Emevileri en guc*lu donemlerini III Abdurrahman zamanında (912961) yaşadılar III Abdurrahman aynı zamanda halife sanı alan ilk Endulus Emevi hukumdarıdır O gune kadar İslam dunyasın*da yalnız Abbasi halifeleri varken Fatımiler'in Mısır'da ayrı bir halife ortaya cıkarmaları uze*rine III Abdurrahman da İspanya'da halifeli*ğini ilan etti
III Abdurrahman'dan sonra gelen hukum*darlar doneminde devlet ardı arkası kesilme*yen ayaklanmaların yarattığı ortamda zayıfla*ma surecine girdi ve Endulus Emevi hanedanı 1031'de son buldu

Bundan sonra İspanya'da İslam egemen*liği sayıları 15'e varan yerel beylikler tara*fından surduruldu 1090'da Kuzey Afrika' dan gelen Murabıtlar'ın ve 1145'te gene Ku*zey Afrika'dan gelen Muvahhidler'in ege*menlikleri de kısa omurlu oldu Muslumanlar, toprak alarak gittikce ilerleyen Hıristiyanlar karşısında guneye cekilmek zorunda kaldılar Gırnata'da tutunan Nasriler bircok gucluğe karşın 1230'dan 1492'ye kadar İspanya'da İs*lam'ın varlığını surdurduler; Gırnata'yı onem*li bir bilim ve kultur merkezi yapmayı ba*şardılar Bugun de ayakta olan Gırnata'daki Elhamra Sarayı Nasriler'in bıraktığı en onemli mimarlık yapıtıdır

Endulus Emevileri ve Nasriler doneminde İspanya Hıristiyan Avrupa'nın da ilgisini ce*ken bir bilim ve kultur merkezi oldu Endulus Emevileri doneminde ozellikle tıp, matema*tik, doğa bilimleri ve astroloji alanında onem*li calışmalar yapıldı Doğu İslam dunyasında 8 yuzyılda başlayan Eski Yunan kulturunu tanıma ve bu kulturun urunlerini Arapca'ya cevirme calışmaları İspanya'ya aktarıldı II Hakem'in (961976) Kurtuba'da kurduğu ku*tuphanede 40 bin cilt kitap vardı ve bunların coğu Eski Yunan kulturunun urunu olan bi*lim yapıtlarıydı Nasriler doneminde bunlara felsefe yapıtları da eklendi İbn Cebirol, İbn Bacce, İbn Tufeyl, İbn Ruşd gibi buyuk duşu*nurler bu donemde yetiştiler


Endulus Emevi Sanatı


Endulus Emevi sanatında Arap sanatının ozellikleri yanında Roma ve Vizigot sanatının etkisi gorulur Mozaik sanatında da Bizans sa*natının izleri belirgindir Mimarlık alanında Endulus Emevi sanatının en onemli yapıtı Kurtuba Camisi ile gene Kurtuba'da III Abdurrahman'ın yaptırdığı Medinetu'zZehra Sarayı'dır Yapımına 784'te I Abdurrahman tarafından başlanılan Kurtuba Camisi 200 yıl boyunca yeni eklemelerle buyumuş, 987'de Hacib Mansur'un eklemeleriyle son bicimini almıştır 178 metre x 125 metre boyutundaki dikdortgen planıyla İslam dunyasındaki en buyuk camilerden biri olan Kurtuba Camisi sonraları katedrale cevrilmiştir Surlarla cev*rili Medinetu'zZehra kentinin tepe kesimin*de yer alan Medinetu'zZehra Sarayı'nın ka*lıntıları yıllarca suren kazılar sonunda ortaya cıkarılmıştır Askeri mimarlık alanında Tari*fe, Gormaz, Vacar kaleleri gibi gorkemli ya*pılar ortaya koyan Endulus Emevi sanatının dikkati ceken yonlerinden biri de ic ve dış suslemelerdeki zenginliktir