Erdoğan'ın Merkez Bankası Başkanı'nı görevden alması tartışılıyor: Özel bir kanun hükmü, kararname ile aşılabilir mi?

Erdoğan, Çetinkaya'nın yerine yardımcısı Murat Uysal atadı. Merkez Bankası Başkanı’nın Erdoğan’ın yayımladığı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile vazifeden alınması tüzel bir tartışmayı da tekrar gündeme getirdi.

Özel bir kanunu ve bağımsız bir türel statüsü bulunan Merkez Bankası’nda liderlerin nasıl misyondan alınacakları Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu’nun 28. hususunda düzenleniyor. Türel tartışma da, “özel bir kanun kararı kararname ile aşılamaz” görüşünde odaklanıyor. 

375 sayılı Kanun Kararında Kararname, “Cumhurbaşkanınca periyodik atanan üst kademe kamu yöneticileri, ilgili kanunlarda öngörülen misyondan alma münasebetleri yanında kurumsal maksatlara ulaşılamaması nedeniyle de müddetleri tamamlanmadan misyonlarından alınabilirler” kararını taşıyor. 



Erdoğan’ın bu kararnameye dayanarak Murat Çetinkaya’yı Merkez Bankası Başkanlığı’ndan aldığı düşünülüyor.

TCMB Kanunu’nun 28. unsuru ise, 27. hususa gönderme yaparak, Merkez Bankası liderlerinin nasıl vazifeden alınacağını karara bağlıyor. Kanunun “Yasaklar” başlıklı 27. ve “Geçici ayrılma, vazifeden af” başlıklarını taşıyan 28. husus kararları şöyle:

Husus 27- Bas?kanlık (Guverno?rlu?k) go?revi, o?zel bir kanuna dayanmadıkc?a Banka dıs?ında tes?rii, resmi yahut o?zel rastgele bir go?rev ile birles?emez. Bundan bas?ka Bas?kan (Guverno?r), ticaretle ug?ras?amayacag?ı üzere, bankalar ve s?irketlerde de hissedar olamaz. Hayır dernekleri ile gayesi hayır, toplumsal ve eg?itim is?lerine yo?nelmis? vakıflardaki go?revler ve kâr hedefi gu?tmeyen kooperatif ortaklıg?ı bu hu?ku?m dıs?ındadır.
Bakanlar ve mu?stes?arlar düzeyindeki bakanlıklar ortası komite toplantılarında Bas?kanın (Guverno?r) go?rev alması, birinci fıkra hu?kmu?ne muhalif sayılmaz.

Unsur 28- Bas?kanın (Guverno?r) gec?ici olarak yoklug?unda kendisine, tayin edeceg?i Bas?kan (Guverno?r) Yardımcısı vekâlet eder.  

Bas?kan (Guverno?r) lakin, 27 nci unsurdaki yasakların gerc?ekles?mesi ve bu Kanunla kendisine verilen go?revlerin devamlı surette ifasını imkânsız kılacak durumların ortaya c?ıkması hallerinde, atanmasındaki tarza go?re go?revinden af olunabilir.  



Bas?kanlıg?ın (Guverno?rlu?k) bos?almasında en yas?lı u?yenin bas?kanlıg?ı altında toplanacak Banka Meclisince Bas?kan (Guverno?r) vekili olarak sec?ilecek bir Bas?kan (Guverno?r) Yardımcısı, Bas?kanlık (Guverno?rlu?k) go?revini ifa eder ve yetkilerini kullanır.

"Yöntem ve zamanlamaya aklım ermiyor"

Eski Borsa İstanbul İdare Şurası Lideri ve Genel Müdürü, 2008-2011 yılları ortasında da Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Lider Yardımcısı olarak vazife yapmış olan İbrahim Turhan, kararı reaksiyonla karşıladı. "Yöntem ve zamanlamaya aklım ermiyor" diyen Turhan şunları kaydetti: 

"Bugün prestijiyle Merkez Bankası Lideri Murat Çetinkaya’nın, 375 sayılı Kanun Kararında Kararnamenin ek 35’inci unsuru ile 3 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesinin 2’nci hususu yeterince misyondan alındığı Resmi Gazetede yayınlandı."

"Yöntem ve zamanlamaya aklım ermiyor"

"Merkez bankalarının başkanlık pozisyonu çok kritiktir. Misyondan alınan ve yerine atanan bireylerden bağımsız olarak, bu değişikliğin gerçekleşme usulüne ve zamanlamasına benim aklım ermiyor. Bunun önemli ziyanlar verebileceğinden telaş ediyorum."  

"Başkanların misyon mühleti bitmeden misyondan alınamaması, merkez bankası bağımsızlığının değerli bileşenlerindendir. Ayrıyeten iktisat idaresinde öngörülebilirlik ve kurumsallaşma açısından da kritik değer taşır. Bütün dünyada da bu türlü algılanır."  



375 sayılı Kanun Kararında Kararname; 'Cumhurbaşkanınca müddetli atanan üst kademe kamu yöneticileri, ilgili kanunlarda öngörülen misyondan alma münasebetleri yanında kurumsal amaçlara ulaşılamaması nedeniyle de mühletleri tamamlanmadan vazifelerinden alınabilirler'diyor.

"Oysa TCMB Kanununun 28’inci unsuru; 'Başkan (Guvernör) lakin, 27'nci husustaki yasakların gerçekleşmesi ve bu kanunla kendisine verilen misyonların devamlı surette ifasını imkansız kılacak durumların ortaya çıkması hallerinde, atanmasındaki yordama nazaran misyonundan af olunabilir' der."

"Bağımsızlığa büyük ziyan verir"

"Özel kanun niteliğindeki 1211 Sayılı TCMB Kanunu vazifeden af edilmeyi yalnızca iki koşula bağlamışken KHK Kararıyla Merkez Bankası liderini misyondan almak hukuken de yanlıştır. Bildiğim kadarıyla vazifeden alınan son lider 12 Eylül rejimi devrinde İsmail Hakkı Aydınoğlu olmuştu." 

"Kurumsallaşma ile ilgili bu hesaptan değişik vakitlerde paylaşımlarımız olmuştu. Tekrar vurguluyorum; içeriğinden ve bireylerden bağımsız olarak, Merkez Bankası liderinin bu usulle değiştirilmesi kurumsallaşmaya, kurumsal kapasiteye ve bağımsızlığa büyük ziyan verir." 



"Merkez Bankası siyasetleri ile ilgili tenkitlerimi uzun müddettir kelamlı, son üç yıldır da yazılı olarak tabir ediyorum. 2011 Ağustos’tan beri iktisadın gerçekleri ile uyumlu, Merkez Bankası bağımsızlığının gerektirdiği ve sürdürülebilir para siyaseti izlendiğini düşünmüyorum."

"Endişeliyim"

"2016’nın sonundan 2018 Eylül’üne kadarki uygulamalarla ilgili tenkitlerim ise bu hesapta açıkça yer alıyor. Buna karşın Merkez Bankası kurumsallığı, bağımsızlığı ve para siyasetinin güvenilirliği açısından bu kararın olumsuz tesir yaratacağından telaşlıyım."

"25 Temmuz’da gerçekleştirilecek PPK toplantısı öncesinde, vazife müddetinin dolmasına 9 ay kalmış liderin “kurumsal maksatlara ulaşılamaması nedeniyle” vazifeden alınması para siyasetinin bundan sonraki seyri açısından da büyük meşakkat oluşturacaktır."

"Merkez Bankasının temel hedefi olan fiyat istikrarını sağlama ve kalıcı kılma konusundaki performansı da, hükümetle birlikte belirlenen enflasyon gayesine ulaşmadaki performansı da ortada."

"Para siyasetindeki başarısızlığın en kıymetli nedeninin faiz konusunda mâruz kaldığı politik baskılar olduğunu biliyoruz. Bugünkü kararın Merkez Bankası'nın kurumsal gayelerine ulaşmasına ne ölçüde katkı (!) sağlayacağını maalesef daima birlikte göreceğiz."