Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Ergenlik devrini anlatmadan evvel büyüme, gelişme ve olgunlaşma üzere kavramlardan bahsetmek isterim.
Büyüme: Bedende bulunan organların vakte bağlı olarak hacim açısından artmasıdır.
Olgunlaşma: Bedende yaşanan büyümeyle birlikte o organların gerekli fonksiyonları yerine getirecek dereceye ulaşmasıdır.
Gelişim: Bedende bilişsel ve psiko-motor açısından, toplumsal ve duygusal manada cinsel, lisan ve ahlaki açıdan oluşan büyüme ve olgunlaşma sürecidir. Gelişimin tarafı baştan ayağa,içten dışa doğrudur. Bedende evvel baş sonra iç organlar gelişmeye başlar.
Geçenlerde bir çocukla ruhsal görüşme yaptım. Çocuk hacim olarak iri bir yapıya sahipti. Uzunluk uzunluğu da hayli bir vardı. Kilosu da çok yerindeydi. Çocuk 12 yaşında olmasına karşın anne baba çocuktan 20 yaşındaki yetişkin birisinden beklediğimiz his, tavır ve davranışları bekliyordu. Lakin çocuk daha ergenlik periyoduna bile girmemişti. Aslında bu sebepten ötürü çocuk diye bahsediyorum. Üstteki büyüme, gelişme ve olgunlaşma kavramlarını bu yaşadığım örnekten ötürü anlattım. Bir çocuk hacim olarak büyümüş olabilir ancak bu büyüme oranında olgunlaşma-gelişme gösteremeyebilir ve ekseriyetle de göstermez, gözlemlenmez.
Ergenlik periyodu; gençlik yahut adölesan devri diye de adlandırılabilmektedir. Ergenlik; çocukluktan erişkinliğe(yetişkinliğe) bir geçiş periyodudur. Bu geçiş devrinde fizyolojik, ruhsal ve toplumsal manada süratli ve önemli değişiklikler yaşanıyor.
Ergenlik devrine giriş; genel itibariyle kızlarda 11 yaş, erkeklerde ise 12 yaştır. Genel itibariyle dedim zira bu genelin dışına çıkan erken ergenlik ve geç ergenlik dediğimiz durumlar da vardır. Erken ergenlik kızlarda 8 yaş, erkeklerde ise 9 yaş kabul edilir. Bu erken ergenlik durumu gençlerin uzunluk kısalığı ve erken tüylenme üzere çocuğun fizikî görünümünü negatif tesirler. Ayrıyeten bu erken ergenlik durumunun birtakım olumsuz ruhsal tesirleri de var. Örneğin; akranları daha çocukluk devrini yaşarken ergenliğe giren biri toplumsal hayatında zorluklar yaşar. Akranları ile irtibat meseleleri yaşar. Birbirlerini anlamaz. Bu da akranlarıyla küskünlük, alınganlık, agresiflik, kümeden uzaklaşma üzere çatışmalara sebebiyet verir. Erken adölesan periyoduna giren kızların vücut imajı algısında sıkıntılar çıkabilir. Bu da yeme bozuklukları, depresyon, intihar teşebbüsleri üzere psikopatolojilere daha eğilimli hale getirir. Kimi bilimsel araştırmalar da gösteriyor ki; adölesan devrine akranlarına nispeten erken girmiş olan kızlarda depresyon hali sıklıkla görülmektedir. Erken girin erkeklerde ise alkol, sigara ve uyuşturucu husus kullanımı üzere alışkanlıkların fazla olduğu görülmektedir. Geç ergenlik yaşı ise kızlarda 13.5 yaş, erkeklerde ise 14 yaş olarak gözlemlenmektedir. Geç ergenlik de erken ergenlik üzere olağandışı ve istenmeyen bir durumdur. Zira akranları ergenlik devrine girmiştir fakat kendisi bir çocuk üzere davranmakta ve bir çocukmuş üzere hissetmeye devam etmektedir. Bu da tekrar ruhsal ve toplumsal manada çatışmalara sebep olur.
Bebeklik periyodunun dışında fizikî değişikliklerin en süratli yaşandığı periyot ergenlik devridir. Bu devirdeki fizikî değişikliklerin en bariz olanı ise uzunluk ve kilodaki değişimlerdir. Bu periyotta kemiklerde süratli bir uzama, kas ve yağlarda bir artış görülür. Ergenlik devrinde yaklaşık olarak ortalama 15-25 cm üzere bir uzunluk uzaması görülebiliyor. Kızlardaki en fazla uzunluk artışını 12 yaş civarında gözlemlerken, erkeklerde ise bu uzunluk artışını 13.5 yaş civarında gözlemleyebiliyoruz. Münasebetiyle gencimiz uzun uzunluklu biri olmak istiyorsa bu periyotta beslenmesine dikkat etmeli ve sporunu tertipli bir biçimde yapmalıdır. Yetişkinlik devrindeki yükün çabucak hemen yarısı ergenlik periyodunda kazanılır. Gencimiz bu devirde bilhassa fast-food dediğimiz hazır yiyeceklerden uzak durmalı, daha sağlıklı besinlerden yararlanmalıdır. Aksi takdirde obezite üzere çeşitli bozukluk yahut hastalıklara davetiye göndermiş olur. Bilhassa de obezitenin ana sebeplerinden biri de ergenlik devrinde alınan fazla kilolardır. Ergenlik devrindeki bir gencimiz yılda 5 santimden az uzuyor, giydiği elbiseler ona dar yahut kısa geliyorsa ve üstelik her yıl bunları giymekte zorluk çekmiyor, akranlarından fizyolojik gelişim açısından geri kalıyorsa aileler çabucak mevzunun uzmanı bir doktora başvurmaları gerekir.
Adölesan periyodunda sirkülasyon ve teneffüs sisteminde gelişim ile üreme organları ve ikincil seks karakterlerindeki gelişmeler meydana gelir. Ayrıyeten hormonal sistemde önemli değişiklikler oluşur. Adölesan devrinin başlangıcında gonatropin salgılayıcı hormon aktiflenir. Bu hormon hipotalamus tarafından salgılanır. Bu hormon harekete geçerek hipofiz bezinden FSH'yi(Foliküllü uyaran hormonu) ve LH'yi(luteinleştirici hormon) uyarır. Bu hormonların salgılanmasındaki artış çocuğun artık çocukluktan çıkıp adölesan devrine başladığına işaret eder. Androjen ve östrojen hormonlarının üretilmesini sağlayan da FSH ve LH hormonlarının bütün bir gün boyunca salgılanmasıdır. Kızlarda östrojen ve progesteron hormonlarının salgılanmasıyla yumurta üretimi başlar. Erkeklerde ise testosteron hormonunun salgılanmasıyla testis gelişir ve sperm üretimi başlar.
Fizikî gelişme ve büyümeyi hızlandıran kimi hormonlar vardır. Örneğin; büyüme hormonu olan somatotropin(STH) hipofiz bezinden salgılanarak ve kas gibisi dokularda hücre sayısının artışını düzenler. STH ergenlik devri üzere büyüme ve gelişme periyotlarında fazla salgılanırsa devlik, az salgılanırsa cücelik meydana gelir. Tiroid bezinden salgılanan tiroksin hormonu da büyüme ve gelişmeyi tesirler. Bebeklik devrinde bu hormonun az salgılanması bebekte büyüme ve zeka geriliğinin olmasına yol açar. Kas ve yağ dağılımının tekrar düzenlenmesinde rol alan Leptin hormonu kızlarda daha ağır bir yağ dokusunun oluşmasını sağlar.
Ergenlik devrinde Primer(Birincil) ve Sekonder(İkincil) cinsiyet özellikleri gelişir ve barizleşir.
Primer Cinsiyet Özellikleri: Penis, prostat, vajina, uterus, vulva üzere cinsiyet organları.
Sekonder Cinsiyet Özellikleri: Beden kokusunun değişmesi, koltuk altları ve genital bölgenin kıllanması, kızlarda göğüslerin büyümesi üzere üreme fonksiyonları dışındaki değişimler.
Erkeklerde birinci görülen fizikî belirtiler şunlardır; genital bölgede kıllanmanın gerçekleşmesi, testislerin derisinin incelmesi ve kırmızımsı bir renk alması. Evvelce seste bir çatallanma olur, sonraları kalınlaşır ve çoklukla ortalama 15-16 yaşlarında erkek ses tonuna döner. Genital ve koltuk altlarındaki kıllanmayı sakal çıkışı izler. 13-14 yaşlarında birinci kere sperm boşalması gerçekleşir. Göğüs tomurcuklanması kızlardaki birinci fizikî belirtidir. Genelikle 8-10 yaş civarında başlar. Bunu genital bölgedeki kıllanma ve uzunluk uzaması takip eder. Birinci adet kanaması menarş olarak isimlendirilir, Menarş genital bölgedeki kıllanmanın başlamasından 2.5-3 yıl sonra gerçekleşir. Adet yaşı ortalama 12-13'tür Kızlarda uzunluk uzaması ve kas yoğunluğundaki artış kızlarda ortalama 2 yıl erken gerçekleşir; ancak erkeklerde bu durum 2-3 yıl daha uzun sürer. 12-14 yaşlarındaki erkekler tıpkı yaştaki kızlara oranla daha kısa ve zayıftırlar. 14 yaşından itibaren erkekler bir atak yapar açığı kapatır ve öne geçer. Üstte bahsettiğim tüm fizyolojik değişikliklerin başlama vaktinde yahut gelişiminde beslenme, genetik özellikler, çevresel ve davranışsal etkenlerin kıymeti büyüktür.
Ergenlik devrindeki gençlerimiz bu periyotta ruhsal açıdan da süratli değişimler yaşıyor. Ergen istikrarsız bir his durumuna sahip. Bir gün evvel sevdiği bir elbiseyi, bir takıyı bir gün sonra sevemeyebiliyor ve bunu karşısındaki muhataplarına anlatmakta zorluk çekebiliyor. Halbuki o elbiseyi yahut o takıyı yahut rastgele bir şeyi almak için annesine babasına ne kadar da ısrar etmiştir kim bilir. Bir saat evvel ağlayan gencimiz çabucak bir saat sonra gülebiliyor. Az evvel hoplayan zıplayan biri varken; az sonra gerilime giren, bunalan, ruhunun sıkıldığını söyleyen, can sorunundan ne yapacağını bilemeyen biri oluyor. Evet sahiden de gencimizin hisleri, kanıları, istekleri, hoşlandığı yahut hoşlanmadığı şeyleri o kadar süratli değişiyor ki ayak uydurmak çok fakat çok güç.
Ergenlik devrinde gencimiz hislerini çok dolu ve ağır bir halde yaşar. Bu his yoğunluğunun fazlalığından ötürü fındık kabuğunu doldurmayan rastgele bir şeye alınganlık gösterebiliyor ve hatta vakit zaman alınganlık bir yana ağlayabiliyor. Arkadaşlarıyla sohbet ederken yahut oyun oynarken bir arkadaşının kelamına, hal yahut davranışına alınganlık gösterip küsebiliyor. Bu yüzden küskünlükleri, darılmaları, alınganlıkları, ağlamaları fazlaca görebiliyoruz bu devirde.
Ergenlik periyodunda sıkça karşılaştığımız olgulardan bir tanesi de "çekingenlik"tir. Bireyler tahtada ders anlatmakta zorlanabilirler. İnsanların önünde şiir okuma vazifesini almaktan geri kalmayı tercih edebilirler. Bilhassa de erkek kızla konuşmaktan yahut kız erkekle konuşmaktan çekinebilir. Bu türlü durumlar ergenliğin başlarındayken olağan karşılanabilir lakin ilerleyen devirlerde bu tıp çekingenlikler hala devam ediyorsa kesinlikle bir psikologtan dayanak alınmalıdır. Aksi taktirde kişi yetişkinlik hayatında utangaç bir kişilik oluşturur. Bu da daha farklı ruhsal ve toplumsal bozukluklara sebep olabilir.
Ergenlik devrindeki bir başka olgu ise hayali seyirci olgusudur gözlemlediğini düşünür. Okul kapısından içeri girer girmez okuldaki başka bütün arkadaşlarının ona baktığını, yeni aldığı saati herkesin fark ettiğini, ona yakışıp yakışmadığı tarafında not vereceği tasasını taşır. Yeni kestiği yahut yeni bir biçim verdiği saçı için de birebir şeyleri düşünür. Giydiği ayakkabıyı, elbiseyi zati söylemiyorum bile. Yalnızca okuldakiler mi? Otobüse girince güya otobüsteki tüm yolcular işini gücünü bırakmış ona bakıyormuş hissine kapılır. Münasebetiyle birey meskenden dışarıya adımını attığı andan itibaren öteki insanların ona baktığını onu gözlemlediği hissine kapılır. Bu histen, kanıdan dolayı vaktin büyük bir kısmını aynanın karşısında geçirir. Yüzünü inceler, saçını tarar bozar tekrar tarar. Zira dışarıda onu gözlemleyen yüzlerce göz var. Hasebiyle yüzünde bir sivilce mi oldu o gün konutta kıyamet kopar.
Pekala ya "ben efsaneyim" olgusuna ne demeli. Ergenimiz bu periyotta kendisini dünyanın en zeki en akıllı şahsı zanneder. Başka bütün insanların salak, geri zekalı olduğunu düşünür. Bir akıllı varsa o da kendisidir. Zati bu durumu sağlıklı bir formda atlatamayan birey yetişkinlik devrinde kendi bildiğini okur, karşıdakinin fikirlerine değer vermez. Zira kendisi en akıllı kişidir.
Ergenlik devrinde eller ve ayaklar orantısız bir formda büyür, gelişir. Bundan ötürü ergenlerimizde sakarlığı görme olasılığımız biraz daha yüksek. Ergenliğin başlarında bu durumla müsabakamız doğaldır. Vakitle bu durum düzelecektir. Anne babalar çocuklarının başının dalgın yahut aşık olduklarını zanneder. Hatta bazen oğlum leyla mı oldun kızım aşık mı oldun diye söylerler. Halbuki durum fizyolojik gelişimden kaynaklanıyor.
Ergenlik periyodunda ergenimiz dünyaya bir isyan başlatır. Bu isyan birey olup olmama çabasıdır. Anne ve babalar bu uğraşta ya çocuğunun yanında olup dayanak verir ve bir birey olmasını sağlar ya da bu gayretin karşısında durup ve bunun sonucunda da ileriki yaşantısında kendisini sigarada, alkolde yahut berbat arkadaşlıklar edinmede bir kişilik bulacağını zanneden biri olmasına neden olur. Evet bütün beşerler takdir edilmek ve fark edilmek ister lakin ergende bunu biraz daha fazla görmekteyiz.
Hormonal sistemdeki değişiklikler kızlarda mutsuzluk ve depresyona eğilim oluştururken, erkeklerde ise çok sinirlilikle ve öfkeyle kendini gösterir. Odalarındaki posterlere ehemmiyet verir. Kimsenin onlara karışmasına müsaade vermez. Alışılmamış kişilik oluşturmak isteyen ergenlerimiz de olabiliyor. Çok farklı bir müzik kümesi diyelim. Onla ilgili araştırmalar yapar. Tüm müziklerini bilmeye çalışır, konserlerini takip eder. Kendini onla arkadaşlarına ispat etmeye çalışır. Ben sizden farklıyım der.
Ergenimiz için arkadaşları çok değerlidir. Anne babasının değil kankalarının dediklerini yapar. Ebeveynlerle çatışma 13 yaşlarında had safhaya ulaşır. Ergenimiz büyüklerinin kendisini anlamadığını düşünür. Vakit zaman kendisinin üvey evlat olduğu fikrine kapılır. Bunu da zihninde doğrulamak için ispat bulmaya çalışır. Akademik başarıda bir düşme gerçekleşir. Ders çalışmak istemez. Onun yerine uyumayı ya da bilgisayarda oyun oynamayı tercih edenlerle birlikte arkadaşları ile etkinlikler yapmak isteyenler de vardır. Anne babanın hudutlarını zorladıkça zorlar. Gece geç saatlerde dışarı çıkmayı ve bunun da hakkı olduğunu söyler. Öteki arkadaşlarını örnek verir. Tahminen de hayatlarının diğer hiçbir periyodunda yapmayacağı şeylerden olan günlük tutmayı ve şiir yazmayı bu periyotta yapmaya çalışacak.
Ergenlik devrinde fevkalade bir hayal gücü kelam mevzusudur. Ergenimiz 7. sınıfta olmasına karşın hayal dünyasında bir kızla/erkekle evlenmiştir, istediği mesleği yapıyordur, meskeni de arabası da vardır hatta 7. sınıfa giden bir çocuğu vardır. Halbuki kendisi daha 7. sınıftadır. Lakin kendisi gördüğünüz üzere hayal dünyasında ortaokulu liseyi üniversiteyi bitirmiş; evlenmiş çoluk çocuk sahibi olmuştur artık yani hayatın bütün kademelerini geçmiştir.
Evet bütün beşerler pozitif-olumlu hisleri yaşamak ve memnun olmak ister. Aslında dünyadaki bütün uğraşımız bunun için değil midir? Yeniden bütün beşerler negatif-olumsuz hislerden da kaçınmak ve mümkün mertebe bu hisleri az yaşamak ister. İşte tam da burada aileler ergene ne üzere negatif-olumsuz hisler yaşattıkları üzerine bir düşünmeleri gerekir. Aslında hepimiz sevdiklerimize, yakınlarımıza nasıl davrandığımızı, neler yaşattığımızı bir gözden geçirmemiz gerekir. Ona nazaran tedbirler almalı, gerekirse bir profesyonelden takviye almayı da unutmamalıyız.
