Erzurumun Yöresel Halk Oyunları

Erzurumun Yöresel Halk Müziği Oyunları,
Erzurumun Insanlar Oyunları,
Erzurumun Yöresel Oyunları,
Erzurumun Yöresel Insanlar Oyunları hakkında veri,



Erzurum asırlar boyunca Asya ve Avrupa aralarında kayda değer bir geçit ve ticaret merkezi olmuşturİran ve Kafkasya üzerinden gelen kavimlerle avrupadaki diğer kavimlerlerin kültürlerinin etkisi aşağıda kalan ilimiz,
kökü tarihin derinliklerine dek uzanan varlıklı bir kültür hazinesine sahiptirYöremiz ahali oyunları Türk bedii zevkini, mertlik mekıbelerini insan psikolojisinin tezahürlerini bölgenin adet ve ananelerini en hoş ve etkileyici şekilde yansıtırYöremiz ve çevresinde oynanan oyunlara Bar adı verilir Moğollarda ve Altay Türklerinde Bar, davulun adıdır Bar sözcüğünün kökeni ve anlamı üzerinde çok çeşitli düşünceler vardır


Bar, Dadaşın oyununun adıdır
Bar, Erzurum dolaylarındaki toplu oyunların adıdır
Bar, Davul eşliğinde oynanan oyundur
Bar, Şaman olan Türklerin şölenlerinde, davul eşliğinde oynadıkları
oyunlardır

Bar, Barça, Baru söylenişleri eski metin,l ugat ve diyalektlerde defalarca kalabalık, elbirliği anlamı ile kayıtlıdır Eski çağda ilkel ırk birtakım nefret ve inançların etkisi aşağıda bulundukları için hayatlarını değişik törenlerle idame ettirir ve bu ayinlerin davulla yaparlarmış Birincil zamanlarda hayvan derileri toprağın aşağı kısmen çürütülür bir nevi tabaklama usulü ile elde edilen bu derilerden davullar yapılırdı Şaman Türkleri bunlara Tüngür demiş, sonra Kös adını almıştır Erzurum'un milli çalgıları davulla beraber Zurna, Ney ve Zilli teftir Erzurum davulu hazırlanırken, daha çok koyun ve keçi derisi kasnağa geçirilir ve sesin ayarlanmasına özel bir tartma verilir Bu bakımdan Erzurum davulu diğer davullardan daha tok seslidir Grup halinde oynanan barlar minimum beş birey ile oynanır Bu oyunlar sonlara içten hızlanarak sekme denilen çevik hareketlerle oynanır başlangıçta elele tutan oyuncular seri kısımda birbirlerinin omuzlarından tutarlar Oyunun başında Barbaşı, sonunda da Pöççük denilen oyuncu bulunur Barbaşı ve Pöççük ellerinde birer beyaz şamata tutarlar ara sıra barlarda kullanılan melodiler halay oyunlarında kullanılmaktadır Bar daha fazla erkekler tarafından oynandığından erkek oyunu olarak nitelenebilir Kadınlar tarafından oynanan barlar da mevcuttur, bunların yanısıra alacıbar adıyla anılan erkekli kadınlı barlar da vardır

BARCILAR

Erzurum barlarının efsanevi bir geçmişi olduğu herkesçe bilinmektedir Oysa bu barları su yüzüne çıkaran ilk insan 1934 yılında Erzurum Tabanca Fabrikası Müdürlüğüne atanan Albay İhsan Yavuzer olmuştur Erzurum barlarına özel bir alaka duyan Yavuzer, ilk meslek olarak Erzurum Gücü adında bir spor kulübü kurar Bu kulübün en kayda değer kolu Bar Kolu olur Bar kolunu, fabrikaya emekçi olarak aldığı Efendi,Mevlüt,Nurettin,Minik Nurettin isimli barcılarla,Ramis Baba isimli davulcudan oluştururEfendi Beyin de ekip başkanı olduğu bu kalabalık Erzurum da ilk Bar ekibidir1949 yılında Venedikte yapılan Uluslararası Insanlar Dansları yarışmasında Türkiye'yi temsilci Erzurum Bar ekibi katılırbu yarışmada İhsan Ertugay'ın Çalıştırdığı,İhsan Taftalı,Nimet Gezmiş,Nihal Demiryürek ve Şeref Uludağ'dan oluşanErzurumlu Barcılar Dünya birincisi oldularAynı ekip 1951 yılında Fransa'da Biarniz,İspanya'da Pampona şehirlerinde yapılan festivallere davet edildiler1954 yılında ise Almanya'da yapılan bir festivale katılırlarBütün bu festivallerde büyük alaka görürler
1954 yılında kurulan Erzurum Halk Müziği Oyunları ve Irk Türküleri Derneği'nin Faaliyete geçmesi üzerinedünyaca meşhur bu bar ekibine yeni isimler katıldıBunlar Arasında Muhtar Dursunoglu,Mahmut Baltacıoglu,Natık Yurtlu,Hulusi Seven ve Bahattin Merdal vardırdaha sonraki yıllarda Brüksele gönderilen Erkek Bar Ekibini Lütfü Aladağ,Fikri Kükürtçü,Cevat Sungur,Muammer Özkavcı,Sedat Gezmiş Bahattim Merdal,İlhami Avcıoğlu,kız ekibinide Bilge Gürgün,Varda Gürgün,Gülümser GÖzüm,Gülen Gözüm kardeşlerle,Nesrin Ulusoy oluştururlar
bunlardan sonradan bar ekiplerimiz şu yarışmalara katılırlar
1965 yılında TunusKartaca Milletlerarası Millet Dansları Festivali
1970 JaponyaOsaka Fuarı
1982 İtalya
1949 yılından beri Erzurum Bar Ekibi değişik guruplar halinde yurt dışarıya milletlerarası düzeyde
zaman zaman ülkemizi temsil etmiş ve kayda değer başarılar sağlamışlardır

BAR TERİMLERİ
bar oyunu : eğlenmeyi esas kasıt edinen oyunlara denir
kolluk : dizilişe kadar,barbaşının derhal solunda olan oyuncuya denir
koltukaltı: koltuk
pöççük : bar dizisinin en sonundaki oyuncuya bahşedilen isim
Daldaş : Dadaş
kelleler : koltukaltı ile kolluk altı arasında kalan opyuncuların tümüne denir
sıra oyuncular : kelleler
sekme : bar oyununun tez ve çevik hareketlerle oynanan bölümü
yelleme : iki kısımlı barlarda ikinci kısma bahşedilen adsekme ile gösteri aralarında oynanır
misafir etme : barın birincil bölümü,ağır,yavaş,ve titizce oynanan bölümü
bar sırası: barların birbiri peşi sıra oynanması gerektiğinde izlenecek geleneksel yol
bar havası: bar oyunlarının ezgi ve müziğini anlatan bir deyimdir
bar tutmak: bar topluluğunu para karşılığı kiralamaktır
bar yanmak : bar oynayacak oyuncuların ortaya çıkmaları
bar çeken : barbaşı

Erzurum Bar Oyunları

Aldıra Paran
Altın yüzükBar, Bayan, Erkek, Türkülü
Aşırma (Hınıs) Bar, Erkek, Bayan, Karma
Aşşağdan gelirem Bar, Kadın, Türkülü
Atın üstünde eğer Bar, Bayan, Türkülü
Ay dolanaydı
Başbar Bar, Erkek
Belen
Belen cepki (Hınıs)
Bir taş attım Çeğile Bar, Kadın, Türkülü
Cepki Bar, Erkek
Çift Beyaz Güvercin Bar, Kadın, Türkülü
Çimen çiçek Bar, Bayan, Türkülü
Çimene gel gül erkek çocuk
Çingeneler Bar, Erkek
Çoban kavalı
Dahlenk
Daldalar daldalar Bar, Bayan, Erkek, Karma, Türkülü
Dalilo, Daliloy (Hınıs) Bar Halay, Erkek, Bayan, Karma
Dasni çorç
Delilo, Dellöy
Dello, Delloy
Deliko
Derilo
Depşororo (Hınıs) Bar, Erkek
Dik bar Bar, Erkek
Dikine bar
Nikah barı (Hınıs) Bar, Bayan, Erkek
Düz bar Bar, Erkek, Bayan
Düz yallı
Erzurum Barı Bar, Erkek, Bayan
Evim nimnay
Güzeller barı
Hammay (Hınıs)
Hançer barı Erkek, Çift
Hannay Bar, Erkek
Hey nare Bar, Kadın, Erkek
Hikari
Hilli vay
Hopnari
Güzel bilezik
Hozandağı barı Bar, Erkek
İkinci aşırma Bar, Kadın, Erkek
İkinci bar Bar, Bayan, Erkek
Karşıdan karşıya
Kavak Bar, Bayan
Kazak barı Bar, Erkek
Keçiki (Hınıs) Bar, Erkek
Kızıl elma
Koççari Bar, Erkek, Bayan
Kolsalım
Kolsalma Tek, Erkek
Koşma
Kotan barı Bar, Bayan, Erkek, Karma
Köroğlu barı Bar, Erkek
Kusarma
Kutto (Hınıs) Bar, Erkek
Kürt barı Bar, Erkek
Kürdün Yaymanı barı Bar, Erkek
Laççin (Hınıs) Bar, Erkek
Lavek barı Bar, Erkek
Laz bar Bar, Erkek
Lezeli Bar, Erkek
Lezli (Hınıs)
Lorki (Hınıs) Halay
Meyremi (Hınıs)
Nadem Hırçıki
Nar gülüm (Hınıs) Bar, Bayan
Narı (Hınıs) Bar, Kadın, Erkek
Ninarano (Hınıs) Bar, Erkek
Oduncular
Ondört Bayan, Erkek, Karma, Tek Toplu
O olmasın bu olsun
Pamuk Barı Bar, Erkek
Pezo
Pınarbaşı dolanayım
Piçügirik (Hınıs)
Sallama
Ayyaş barı Bar, Erkek
Sekme barı Bar, Bayan, Erkek
Serhoş barı
Sıkma barı Bar, Erkek
Tamzara Bar, Erkek
Tavuk barı Bar, Kadın, Erkek
Tek but barı
Terazim karıldı
Tortum barı Bar, Erkek
Turna barı Bar, Erkek
Turnalar Bar, Erkek
Van Koççarısı Bar, Erkek
Sözde (Hınıs)
Yayman barı Bar, Erkek
Zelli (Hınıs)
Zırava (Hınıs)

MILLET OYUNLARINDA KULLANILAN ÇALGILAR

Çalgıların oyunlar üzerindeki etkisi tartışma götürmez bir gerçektirBundan dolayı bir fazla yerde ozanlar,oyunlara ad olarak enstrüman adlanrını kullanmışlar,her bir enstrüman için türküler sölemişlerdir çalgılar vurmalı,nefesli ve yaylı sazlar diye üçe ayrılır

VURMALI ÇALGILAR

Davul : Davul bar oyununun ayrılmaz bir parçasıdırbarlarda kullanılan davul özel olarak
hazırlanırgenellikle 60 cm çapında 70 cm yüksekliğinde yağsız ve budaksız çam kasnaklara koyun ve keçi derisi gerilirüst deri tokmak daha aşağı cilt değnek vurmak için kullanılırZurnaya kadar ayar edilen bu müşteri dışındaki davullar Erzurum'da tercih edilmezYeğ tutulmayan davullara sağir davul,teneke sedalı davul ve çingene davulu terimleri kullanılır
davul aksamları şunlardır:
kasnak : dairesel ve geniş tahta kısım
çember : kasnağın iki tarafını kaplar
cilt : kasnağın üstteki ve alt kısmına geçirilir
tokmak : sağ elle tutulan ucu top şeklinde değnektir
çomak,çubuk : sol elle tutulan ince değnektir
gaytan : davulu uzunlamasına asmaya yarayan iptir

Çalınışına kadar davullar:
Tablı Beşaret : cihadda kale elde edildiği süre çalınan davula denir kalede çalınır
Tablı Asayiş : savaşta gece yarısı askerin yönünü bulabilmesi için çalınan davuldur
Tablı Cenk : savaş duyurusu yapan davullara denirsavaşın başladığı haber verilir
Derbest Davulu : yatsıdan daha sonra sur kapılarının örtüldüğünü duyurmak için çalınan davuldur

davul,zurna ile adam aranmaz
davul dengi dengini döver
davulsuz nikah, köpeksiz köye benzer
davulun sesi uzaktan hoş kazanç

NEFESLİ ÇALGILAR

Zurna : Kelimenin aslı FarsçadırŞimşir,dişbudak gibi sert ağaçlardan yapılan ağız kısmında uca içten genişleyen keskin sesli nefesli çalgıdır
Vahşi Zurna : en büyük boydaki zurna türüdür
Zurna : orta boyda olandır
Cura Zurna : küçük tepe olup tiz seslidir
zurnada üstteki kısımda yedi daha alçak kısımda bir delik vardır üstteki yedi delikle ses ayarı yapılırken,dipteki tek deliğin pek bi fonksiyonu olmamakla beraber tükrüğü dışarı atmak için kullanılır

Kaval : En ilkel nefesli çalgılardandırBütün milletlerin musikisinde aşağı yukarı benzerleri bulunur Ihlamur,Gürgen ve ardıç ağacına dargın demirledelik açılarak yapılır3080 cm arasında uzunluklara sahip olabilirKamıştanda yapılanları vardır

Mey(Ney) : Dilsiz kavala benzeyen bir gödeye kamış takılmak suretiyle ses elde edilen nefesli bir çalgıdırGövde kısmı için erik ağacı seçim edilirErik ağacı bulunmazsa şimşir,gürgen ya da dut ağacından yapılabilirboyu 30 cm kadardır

TELLİ ÇALGILAR

Çöğür : Türk millet musikisinde kullanılan bir çalgıdırXVIIasırda olağan musikide de kullanılmıştırbağlamaya aynıteknesi birazcık daha büyüktürAltı çift tellidirUzunluğu 110 cm'dir

Saz (Bağlama) : Erzurum sazı,Anadoluda ki diğer sazlarla aynı olup üç çifte tellidirOrtalama boyu 30 cm teknesi 40 cm edinmek üzere 70 cm dir ince seslidir



HANIMEFENDI KIYAFETLERİ

Bindallı: Kadife üzerine simle Türk motifleri işlenmiş giysidirgöğüs ve boyun kısımları dantelle süslenebilir benzer danteller kol ağzınada eklenirkol,karoser ve bel kısmı vücuda oturur, tek kısmı ise kuytu hareket maksadıyla geniş yapılır
Leçek(yazma): Başa örtülen,pullarla ve boncuklarla oyalanarak süslenen pamuktan üretilmiş başörtüsüdür bu isim halen kullanılmaktadır
Gümüş kemer: Bar oynayan Erzurumlu kadının belinde bulunurmuhtelif parçalar halkalarla birbirine tutturularak kemer oluşturulurİşlemelidirkaşı daha süslüdürbazılarında sedef kakmalar bulunurşimdi kakmalı kemerler yapılmadığından antika değeri taşımaktadırlar
Papuçapuçlar siyah ve önden bağlıdıryumuşak deriden yapılmış olup hafiftirbasit hareket olanağı sağlar
Dizleme: beyaz yünden örülmüş,diz kapaklarına değin uzanan çoraplardır
Paçavra ve öteki aksesuarlar: Erkek barlarında olduğu gibi,kadın barlarında da barbaşıve pöççükte çaput bulunurayrıca boylu boyunca beşi birlik, oltu taşı kolyeler,kollara burma bilezik parmaklara da yüzük takılır
Dizleme: Beyaz yünden örülmüş,diz kapaklarına değin uzanan çoraplardır
Mendil ve diğer aksesuarlar: Erkek barlarında olduğu gibi,bayan barlarında da barbaşıve pöççükte şamata bulunurayrıca boylu boyunca beşi birlik, oltu taşı kolyeler,kollara burma bilezik parmaklara da yüzük takılır

ERKEK KIYAFETLERİ

Cistik: Bar oynarken ayağa giyilen ayakkabıdır Derisinin çok yumuşak olması en büyük özelliğidir Bu özelliğe istinaden but figürleri daha basit gerçekleştiriliryaşlılar göre giyilene markop,gençlerin giydiğine yemeni denir
Zığva: Uçkurlu,beli bol lacivert kumaştan yapılan arkası torba şeklinde pileli giysidirBunun üzerine siyah ipekli kaytansüs olarak işlenirZığvanın bol olmasını sağlayan pile sayısının 32 olmasına itina gösterilir
Yelek: Lacivert kumaştan yapılmıştıriki tarafa kapanabilen kaytanlı ilikleri vardırkenarları ve cep ağızları kaytanla işlenmiştir
Gömlek: Gömlekler beyaz olup tepede olan yakalıdırdüğmeleri beyaz veya siyah olabiliruzun olan kol ağızlarında 45 düğme bulunur
Kazeki:Uzun kollu kısa bir cekettirkolları geniş kol etrafları siyah kaytanla,ön tarafı ve cep ağızları motifli kaytanla süslüdür
Kuşak: Önceden Acem,Trablus, veya Tosya şalı diye adlandırılanrenkli iplerle örülmüşdokunmuş,bar oynayanın belini sıcak tuttuğu gibi bununla beraber cep vazifesi görebilen kumaştır
Gümüş köstek: Gümüşten yapılmış,yelek üstüne asılan daha önceleri saat taşımada kullanılan ince zincirden aksesuardır
Bazubent: ekseriyatla boncukla örülürgümüş olanlarıda vardırkola takılan içerisine karınca duası,ayetülkürsiduaları komulur
Çaput: Erzurum barlarında çaput göstermek bir beceri işidirkırpıntı her barın ritmine ve psikolojisine kadar kullanılır *