Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
ESKİ TÜRKLERDE VE OSMANLILARDA HARİTACILIK
1076 yılında KAŞGARLI MAHMUD (El Kaşgarî) “DivanüLügatitTürk (Türkçe Sözlük) isimli bir yapıtında bir dünya haritası çizmiştir Bu harita Orta Asya ’nın büyük bir kısmını in ve Kuzey Afrika ’yı içermektedir Batıda ise Volga nehrini fazla geçmemektedir Dünyanın tepsi gibi düz ve dairesel olduğu kabul edilen bu dünya haritası, farklı alanlara yönlendirilmiş ülkelerin birbirlerine kadar konumu kayıtlı bir kroki görünümündedir O zamanki başkent Balasagun ise haritanın merkezindedir Haritanın yazılara kadar üstteki tarafı güneşin doğduğu yön olan doğu seçilmişti
Karadeniz ve Marmara ’nın 1400 yıllarında bile Venedikliler ve Cenevizliler tarafından elle yapılmış haritaları vardır 1416 ‘da İbrahim KATİBİ bir harita çizmiştir
1456 ‘da Trablusgarplı İBRAHİM MÜRSEL (Mürsiyeli İbrahim) bir Türk denizcisi olarak Akdeniz haritası çizdi 1460 yılında ise Güney Avrupa haritası yapmıştır
EL İSTAHRİ (Ebu İshak İbrahim bin Muhammed el Farisi el İstahri) (15 asır), “Kitab al Masalik val Mamalik (Masallar ve Ülkeler) isimli yapıtında dünyanın farklı alanlara yönlendirilmiş yerlerine ait 20 harita vardır Bu kitap yaklaşık 1460 yıllarında Karakoyunlu Türkmen İmparatorluğu Şehzadesi Pir Budak zamanında yazılmıştır
Türk Amirali PİRİ REİS (14701554) Osmanlı Donanmasının dominant olduğu denizlere ait “Kitabı Bahriye adında yazdığı kitapta değişik liman, koy, körfez, kıyı, kale vb yerlere ait haritalarla bu denizlerdeki gemiciliğe ait akıntılar, sığ yerler, güvenli olmayan kayalık yerlere ait bilgileri de vermiştir
1513 yılında Piri Reis Gelibolu ’da ceylan derisi üzerine bir dünya haritası çizmiştir 24 parçadan meydana gelen bu haritanın 65 x 90 cmlik bir paftası Topkapı müzesindedir Colombus ’un 1489 tarihli bir haritasından da yararlandığını söyleyen Piri Reis ’in bu tarihte Amerika ’nın içerlerini ve güney kutbundaki dağları da bildiren bu haritayı nasıl yaptığı bilim adamlarınca merak konusu olmuştur Bu haritayı 1517 yılında Darı ’da Yavuz Sultan Selim ’e takdim etmiştir Bu harita 1929 yılında Topkapı Müzesinin, Eski Eserler Müzesi haline getirildiği sırada Milli Müzeler Müdürü Halil ELDEM tarafından bulunmuş ve Alman Doğu bilimleri uzmanı KAHLE ile birlikte incelenmiştir Keza “Hadikat ’ül Bahriye, “Netayic ’ül Efkar fi Cezayir ’ül Bihar, “Bilad ’ül Aminat ve harita yapımıyla ilgili “Eşkalname (o zamanlar haritaya eşkal deniliyordu) adında bir bilim kitabı ile 1528 tarihini içeren “Hind Denizi Haritası gibi yapıtları Deniz Müzesi ’ndedir Hürmüz kalesinin kuşatılmasında uğradığı iftira yüzünden katledildi
MATRAKÇI NASUH (Ölümü 1533) kartograf anlayışı minyatüre uygulayan birincil ressamdır Sopa ya da demirci çekici ile yapılan ve bir çeşitlilik harp oyunu olan matrak (Mitrak) oyunu mucididir Menazil (Hedefler) isimli yapıtında 16 yüzyılda yapılmış Anadolu atlası vardır “Umdet ’ül – Hisap (Hesabın İlkeleri) isminde bir yapıtı (1517) ve “BeyanMenazili Seferi Irakeyn ismindeki kitabında Kanunî ’nin 1534 ’de Irak seferine katılarak İstanbul – Tebriz – Bağdat – Tebriz – Diyarbakır – Halep – İstanbul geçkisi üzerinde fethedilen yerleri, kaleleri ad ve güzel haritalarla anlatır
Piri Reis ’in Amerika Haritası (1513)
Kanuni Sultan Süleyman saltanatı sıralarında devlet hizmetine giren Sinoplu bir aileye mensup, sonradan Amiral olan SEYDİ ALİ REİS (? – 1563) deniz astronomisini ve deniz coğrafyasını mükemmel bilen bir bilgindi Piri Reis ’in donanmasını Basra ’dan Süveyş ’e getirme görevi verildi Oysa bazı nedenlerden dolayı dört takvim (15531557) uzun ve maceralı bir yolculuktan sonra Edirne ’ye dönebilmiştir Bu seyahati Bursa – Konya – Kayseri – Halep – Urfa – Musul – Bağdat – Basra Hürmüz Boğazı – Ahmadabad – Delhi – Lahor – Kabil – Semerkand – Buhara – Farab – Merv – Tus – Nişabür – Bağdat – Musul – Mardin – Diyarbakır Sivas – Ankara – İstanbul Edirne geçkisini izleyerek Arapça ve Farsça ’dan yaptığı derlemelerle “Miratül Memalik (Ülkelerin Aynası) adlı yapıtı yazmıştır Bu kitap 1815 ’de Almanca ’ya, 1826 ’da Fransızca ’ya, 1899 ’da İngilizce ’ye, 1963 ’de Rusça ’ya çevrilmiştir 1554 ’de Amhedabad ’ta yazdığı “Mohit (Okyanus) çeşitli batı dillerine çevrilmiştir 10 bölümlük bu kitapta istikamet bulgu, azimut ve yıldızların yüksekliklerinin hesabı, vakit hesabı, takvim, Güneş ve Ay ’a yan tanımlanan yıllar, denizcilikte kayda değer bazı yıldızların doğmaları, batmaları ve adları, meşhur limanlarla adaların enlemleri, astronomiye ait bilgiler ve bir takım limanların arasındaki uzaklıklar, Hind Okyanusundaki adalar, kıyılar, rüzgarlar, meşhur limanlar ve topografik coğrafya konularını içermektedir Bir diğer yapıtı “Miratül Kainat (Kainatın aynası) kitabı da Farsça ve Arapça bir fazla kitaplardan derlenmiş olup bir fazla gökbilim aletinin tanımı ve kullanılışı, güneşin yüksekliği, yıldızların konumu, kıble, öğle zamanı saptanması, akarsu genişliği saptanması, rubu tahtası ve usturlab ’ın yapım ve kullanılışı konularını içermektedir
1549 ’da Halep ’te Ali Kuşçu ’nun astronomi ile ilgili Fethiye yapıtının Türkçe ’sine bazı ilaveler koyarak “Hülaset ’el Haya ismini vermiştir Seydi Ali Reis yerin yuvarlak olduğunu, dağların yüksekliğinin yerin yuvarlaklığını bozmayacağını söylemiş ve yer yarıçapının 1545 fersah olduğunu yazmış, ağır cisimlerin yerin merkezine dürüst düştüklerini eklemiştir Ama yerin jurnal hareketini kabul etmediğini göstermek için de o zamana değin ileri sürülen kanıtları açıklamıştır
Osmanlı korsan reislerinden olan ve sonra Osmanlı Donanması Hassa Reisleri arasına katılan ALİ MACAR REİS göre 1567 ’de dokuz ceylan derisi üstüne çizilen 31 x 43 cm boyutlu yedi haritadan oluşan ve Topkapı Müzesi ’nde bulunan bir atlasta bulunan haritalar sıra ile:
1 Azak denizi, Karadeniz ve Marmara sahil şehir ve limanlar,
2 Akdeniz, Ege denizi, Mora yarım adası, Adriyatik sahilleri, Anadolu ’nun bir takım sahil kentleri,
3 Akdeniz, İtalya, Adriyatik sahilleri, Kuzey Afrika,
4 Batı Akdeniz, İberik yarımadası, Gaskonya körfezi, Kuzey Afrika,
5 İngiltere, İskoçya, Almanya sahilleri,
6 İstanbul Boğazı, Girit adası bir kısmı, Ege denizi, Adriyatik sahilleri,
7 Dünya haritası (Avustralya yok)
Haritaları vardır Ali Macar Reis ’in yapıtları 1935 ’de cumhuriyetin kültür yayınlarından biri olarak basılmıştır
Büyük Türk gezgincilerinden MEHMET AŞIK (1555 ?) 21 yaşında geziye çıkarak 25 sene içinde bir fazla ülke gezmiş ve yolculuk notları 1595 ’de “Menazırül Avalim (Dünyanın görünümü) adıyla basılmıştır 1590 ’da Menemenli MEHMET REİS ’in çizdiği bir Akdeniz haritası Venedik ’te Correr Müzesi ’ndedir Aynı şekilde 16 yüzyılda Tunus ’lu Hacı Ahmet ’in Dünya haritası Venedik ’te San Marco kütüphanesindedir *
1076 yılında KAŞGARLI MAHMUD (El Kaşgarî) “DivanüLügatitTürk (Türkçe Sözlük) isimli bir yapıtında bir dünya haritası çizmiştir Bu harita Orta Asya ’nın büyük bir kısmını in ve Kuzey Afrika ’yı içermektedir Batıda ise Volga nehrini fazla geçmemektedir Dünyanın tepsi gibi düz ve dairesel olduğu kabul edilen bu dünya haritası, farklı alanlara yönlendirilmiş ülkelerin birbirlerine kadar konumu kayıtlı bir kroki görünümündedir O zamanki başkent Balasagun ise haritanın merkezindedir Haritanın yazılara kadar üstteki tarafı güneşin doğduğu yön olan doğu seçilmişti
Karadeniz ve Marmara ’nın 1400 yıllarında bile Venedikliler ve Cenevizliler tarafından elle yapılmış haritaları vardır 1416 ‘da İbrahim KATİBİ bir harita çizmiştir
1456 ‘da Trablusgarplı İBRAHİM MÜRSEL (Mürsiyeli İbrahim) bir Türk denizcisi olarak Akdeniz haritası çizdi 1460 yılında ise Güney Avrupa haritası yapmıştır
EL İSTAHRİ (Ebu İshak İbrahim bin Muhammed el Farisi el İstahri) (15 asır), “Kitab al Masalik val Mamalik (Masallar ve Ülkeler) isimli yapıtında dünyanın farklı alanlara yönlendirilmiş yerlerine ait 20 harita vardır Bu kitap yaklaşık 1460 yıllarında Karakoyunlu Türkmen İmparatorluğu Şehzadesi Pir Budak zamanında yazılmıştır
Türk Amirali PİRİ REİS (14701554) Osmanlı Donanmasının dominant olduğu denizlere ait “Kitabı Bahriye adında yazdığı kitapta değişik liman, koy, körfez, kıyı, kale vb yerlere ait haritalarla bu denizlerdeki gemiciliğe ait akıntılar, sığ yerler, güvenli olmayan kayalık yerlere ait bilgileri de vermiştir
1513 yılında Piri Reis Gelibolu ’da ceylan derisi üzerine bir dünya haritası çizmiştir 24 parçadan meydana gelen bu haritanın 65 x 90 cmlik bir paftası Topkapı müzesindedir Colombus ’un 1489 tarihli bir haritasından da yararlandığını söyleyen Piri Reis ’in bu tarihte Amerika ’nın içerlerini ve güney kutbundaki dağları da bildiren bu haritayı nasıl yaptığı bilim adamlarınca merak konusu olmuştur Bu haritayı 1517 yılında Darı ’da Yavuz Sultan Selim ’e takdim etmiştir Bu harita 1929 yılında Topkapı Müzesinin, Eski Eserler Müzesi haline getirildiği sırada Milli Müzeler Müdürü Halil ELDEM tarafından bulunmuş ve Alman Doğu bilimleri uzmanı KAHLE ile birlikte incelenmiştir Keza “Hadikat ’ül Bahriye, “Netayic ’ül Efkar fi Cezayir ’ül Bihar, “Bilad ’ül Aminat ve harita yapımıyla ilgili “Eşkalname (o zamanlar haritaya eşkal deniliyordu) adında bir bilim kitabı ile 1528 tarihini içeren “Hind Denizi Haritası gibi yapıtları Deniz Müzesi ’ndedir Hürmüz kalesinin kuşatılmasında uğradığı iftira yüzünden katledildi
MATRAKÇI NASUH (Ölümü 1533) kartograf anlayışı minyatüre uygulayan birincil ressamdır Sopa ya da demirci çekici ile yapılan ve bir çeşitlilik harp oyunu olan matrak (Mitrak) oyunu mucididir Menazil (Hedefler) isimli yapıtında 16 yüzyılda yapılmış Anadolu atlası vardır “Umdet ’ül – Hisap (Hesabın İlkeleri) isminde bir yapıtı (1517) ve “BeyanMenazili Seferi Irakeyn ismindeki kitabında Kanunî ’nin 1534 ’de Irak seferine katılarak İstanbul – Tebriz – Bağdat – Tebriz – Diyarbakır – Halep – İstanbul geçkisi üzerinde fethedilen yerleri, kaleleri ad ve güzel haritalarla anlatır
Piri Reis ’in Amerika Haritası (1513)
Kanuni Sultan Süleyman saltanatı sıralarında devlet hizmetine giren Sinoplu bir aileye mensup, sonradan Amiral olan SEYDİ ALİ REİS (? – 1563) deniz astronomisini ve deniz coğrafyasını mükemmel bilen bir bilgindi Piri Reis ’in donanmasını Basra ’dan Süveyş ’e getirme görevi verildi Oysa bazı nedenlerden dolayı dört takvim (15531557) uzun ve maceralı bir yolculuktan sonra Edirne ’ye dönebilmiştir Bu seyahati Bursa – Konya – Kayseri – Halep – Urfa – Musul – Bağdat – Basra Hürmüz Boğazı – Ahmadabad – Delhi – Lahor – Kabil – Semerkand – Buhara – Farab – Merv – Tus – Nişabür – Bağdat – Musul – Mardin – Diyarbakır Sivas – Ankara – İstanbul Edirne geçkisini izleyerek Arapça ve Farsça ’dan yaptığı derlemelerle “Miratül Memalik (Ülkelerin Aynası) adlı yapıtı yazmıştır Bu kitap 1815 ’de Almanca ’ya, 1826 ’da Fransızca ’ya, 1899 ’da İngilizce ’ye, 1963 ’de Rusça ’ya çevrilmiştir 1554 ’de Amhedabad ’ta yazdığı “Mohit (Okyanus) çeşitli batı dillerine çevrilmiştir 10 bölümlük bu kitapta istikamet bulgu, azimut ve yıldızların yüksekliklerinin hesabı, vakit hesabı, takvim, Güneş ve Ay ’a yan tanımlanan yıllar, denizcilikte kayda değer bazı yıldızların doğmaları, batmaları ve adları, meşhur limanlarla adaların enlemleri, astronomiye ait bilgiler ve bir takım limanların arasındaki uzaklıklar, Hind Okyanusundaki adalar, kıyılar, rüzgarlar, meşhur limanlar ve topografik coğrafya konularını içermektedir Bir diğer yapıtı “Miratül Kainat (Kainatın aynası) kitabı da Farsça ve Arapça bir fazla kitaplardan derlenmiş olup bir fazla gökbilim aletinin tanımı ve kullanılışı, güneşin yüksekliği, yıldızların konumu, kıble, öğle zamanı saptanması, akarsu genişliği saptanması, rubu tahtası ve usturlab ’ın yapım ve kullanılışı konularını içermektedir
1549 ’da Halep ’te Ali Kuşçu ’nun astronomi ile ilgili Fethiye yapıtının Türkçe ’sine bazı ilaveler koyarak “Hülaset ’el Haya ismini vermiştir Seydi Ali Reis yerin yuvarlak olduğunu, dağların yüksekliğinin yerin yuvarlaklığını bozmayacağını söylemiş ve yer yarıçapının 1545 fersah olduğunu yazmış, ağır cisimlerin yerin merkezine dürüst düştüklerini eklemiştir Ama yerin jurnal hareketini kabul etmediğini göstermek için de o zamana değin ileri sürülen kanıtları açıklamıştır
Osmanlı korsan reislerinden olan ve sonra Osmanlı Donanması Hassa Reisleri arasına katılan ALİ MACAR REİS göre 1567 ’de dokuz ceylan derisi üstüne çizilen 31 x 43 cm boyutlu yedi haritadan oluşan ve Topkapı Müzesi ’nde bulunan bir atlasta bulunan haritalar sıra ile:
1 Azak denizi, Karadeniz ve Marmara sahil şehir ve limanlar,
2 Akdeniz, Ege denizi, Mora yarım adası, Adriyatik sahilleri, Anadolu ’nun bir takım sahil kentleri,
3 Akdeniz, İtalya, Adriyatik sahilleri, Kuzey Afrika,
4 Batı Akdeniz, İberik yarımadası, Gaskonya körfezi, Kuzey Afrika,
5 İngiltere, İskoçya, Almanya sahilleri,
6 İstanbul Boğazı, Girit adası bir kısmı, Ege denizi, Adriyatik sahilleri,
7 Dünya haritası (Avustralya yok)
Haritaları vardır Ali Macar Reis ’in yapıtları 1935 ’de cumhuriyetin kültür yayınlarından biri olarak basılmıştır
Büyük Türk gezgincilerinden MEHMET AŞIK (1555 ?) 21 yaşında geziye çıkarak 25 sene içinde bir fazla ülke gezmiş ve yolculuk notları 1595 ’de “Menazırül Avalim (Dünyanın görünümü) adıyla basılmıştır 1590 ’da Menemenli MEHMET REİS ’in çizdiği bir Akdeniz haritası Venedik ’te Correr Müzesi ’ndedir Aynı şekilde 16 yüzyılda Tunus ’lu Hacı Ahmet ’in Dünya haritası Venedik ’te San Marco kütüphanesindedir *
