Eski ve yeni ölçüm araçları nelerdir

ESKİ UZUNLUK ÖLÇÜLERİ

Çarşı arşını
Daha fazla çarşı ve pazarda kullanılırdı Metre hesabıyla çarşı arşını 68 cm'dir

Bina ve mimar arşını
75,8 cm'dir Bu arşının uzunluğunda zamanla değişiklikler oldu Üçüncü Selim Han abanoz ağacından bir mimar arşını yaptırdı Bunun ölçü olarak kullanılmasını istedi ve kütüphaneye kaldırttı Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat'ta bölündü Bu Vesile Ile bu bölümle basımevinde kullanılan punto büyüklükleri de alınabilecekti Diğer tarafı yalnızca 20 eşdeğer parçaya bölündü Değerli kumaşları bilhassa ipekleri ölçmede endaze kullanılırdı (endaze 65,25 cm'dir)
Türkiye'de 26 Mart 1931 tarih ve 1782 sayılı kanunla, arşın ölçü birimi kaldırılıp, yerine metre sistemi kabul edildi 1933'ten sonra da arşının bütün çeşitleri tamamen ortadan kaldırılıp metre sistemine geçildi
Zirai mimari, arşın ve endaze ölçü birimlerinin yan ve üst katları aşağıda gösterilmiştir

ENDAZE
1 endaze 8 rubu
1 rubu 2 kirah

ÇARŞI ARŞINI
1 çarşı arşını 8 rubu

ZİRAİ
1 merhale 2 berid
1 berid (menzil) 4 fersah
1 fersah 3 dingil
1 dingil 2500 zirai
1 kulaç 2,5 zirai

PARMAK
1 parmak 12 hat
1 hat 12 nokta

GÜNÜMÜZ ÖLÇÜSÜ METREYE KADAR KIYASLAMA
1 parmak 12 hat 0,03157 m
1 hat 12 nokta 0,00263 m
1 nokta 0,00022 m
1 kulaç 2,5 zirai 1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb için)
1 kara mili 2500 zirai 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler için)
1 fersah 3 aks 7500 zirai 5685 m
1 berid (menzil) 4 fersah 12 aks 30900 arşın 22740 m
1 merhale 2 berid 45080 m
1 çarşı arşını 8 rubu (urup) 0,680 m (bez için)
1 rubu 2 kirah 0,085 m
1 kirah 0,0425 m
1 endaze 8 rubu (urup) 0,650 m
(artan ipek fiyatlarına karşılık konulan ölçü birimi)

ESKİ AĞIRLIK ÖLÇÜLERİ

Yük ölçü birimi de uzunluk ölçü birimi gibi farklılıklar gösteriyordu Acilen kullanılan siklet birimi kilogram olup 0 derecede bir desimetreküp suyun ağırlığı olarak tanımlanmış ve Uluslararası Ölçü ve Önem Birliğinden Türkiye'ye bir misal verilmiştir1874 yılı iridyumlu platin alaşımından 192829 da üretilmiş olan 42 nolu Türkiye milli kilogram prototipinin kullanılmasında gösterilen ihmalkârlık ve özensizlikten dolayı bozulduğunun anlaşılması üzerine 1953 yılında yapılan 54 numaralı prototipi ile değiştirilmiştir

OKKA
1 tonilato 4 çeki
1 çeki 4 kantar
1 kantar 44 okka(kıyye)
1 batman 6 okka(kıyye)
1 okka(kıyye) 400 dirhem

DİRHEM

Osmanlı Döneminde kullanılan 1 dirhem
1 dirhem 4 dönük
1 dönük 4 kırat
1 kırat 4 bakray
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre

GÜNÜMÜZ ÖLÇÜSÜ KİLOGRAMA TARAFINDAN KIYASLAMA
1 okka (kıyye) 400 dirhem 1282,945 gr (1280 gr)
1 batman 6 kıyye 7,544 kg
1 kantar 44 kıyye 100 ludre 56,320 kg
1 çeki 4 kantar 176 kıyye 225,798 kg
1 tonilato 1000 kg 4 çeki + 1 kantar + 37,4 okka
1 tonilato 17 kantar + 31 okka + 183 dirhem
1 miskal 1,5 dirhem 4,8 gr
1 dirhem 4 dünük 3,2 gr
1 dünük 4 kırat
1 kırat 4 bakray 124 misgal
1 bakray 4 fitil
1 fitil 2 nekir
1 nekir 2 kıtmir
1 kıtmir 2 zerre

ESKİ ALAN ÖLÇÜLERİ

1 arşın (zirai) ² 0,57417 m² 4 ayak²
1 dönüm (yeni) 2500 m²
1 dönüm (büyük) 2720 m²
1 dönüm (atik) 4 evlek 1600 zirai² 918,672 m² (bir kenarı 40 arşın (zirai) olan kare)
1 atik evlek 400 arşın² 229,668 m²
1 yeni evlek 100 m²
1 cerip 3600 zirai² 2067,012 m²
1 ayak² 144 parmak² 0,14354 m²
1 parmak² 144 hat² 0,00099751 m²
1 hat² 144 nokta² 0,000006927 m² 1 çarşı arşın² 0,46240 m²
1 urup² 0,007225 m²
1 kirah² 0,0018062 m²
1 endaze² 0,422500 m²
1 urup² 0,0066015 m²

ESKİ ZAMAN ÖLÇÜLERİ

Cumhuriyetten önce, yurdumuzda kullanılan ölçüler medeni ülkelerin kullandığı ölçülerden farklıydı Metre yerine, arşın denilen bir uzunluk aleti kullanıyordu ve keza alaturka saat kullanıyordu Bu saate tarafindan 6'da öğle 12'de akşam oluyordu
Dünya ülkelerinin çoğu miladi takvim kullanırken, biz hicri yıllık kullanıyorduk Bu yüzden takvim birliği sağlanamıyordu Tartı ölçüsü olarak okka, batman, dirhem denilen ölçü birimi kullanıyordu Tüm bunlar dünyaya ayak uydurmamızı engelliyordu TBMM hazırladığı bir kanunla eski ölçü birimleri değiştirirdi Bugün kullandığımız metre, kilogram, yıllık, saat gibi ölçü araçları kabul edildi

ESKİ SIVI ÖLÇÜLERİ

Su kaynağının debisinin ölçülmesinde bölüm olarak lülekullanılmıştır 1 lüle yaklaşık olarak 26 mm çapında bir borudur ve dakikada 36 litre su akıtır Günlük takriben 52 m3 su olarak kabul edilir Kent içinde yer alan su taksim istasyonlarında yer alan bölüştürme sandıklarında kullanılan boruların günlük debisi ise dağılma yapılan bölgenin ihtiyacına tarafindan ayarlanmıştır ve aşağıdaki gibidir

1 Hilal 0,5625 ltDak (Günde0,81 m3)
1 Çuvaldız 1,125 ltDak (Günde1,62 m3)
1 Masura 4,5 ltDak (Günde6,48 m3)
1 Kamış 9 ltDak (Günde12,96 m3)
1 Lüle 36 ltDak (Günde 51,84 m3 ~ 52 m3)

Osmanlılarda Eski Uzunluk Ölçü Birimleri

Osmanlı İmparatorluğu zamanında 75,80 cm'lik tarım mimari (veya sadece zirai), 68 cm uzunluğundaki çarşı arşını vardı sonra ipekli fiyatlarının artması dolayısı ile fiyatı yükseltme yerine ölçü birimi kısaltılarak 65 cm'lik Fars kökenli endaze birimi kullanıldı III Selim abanoz ağacından bir prototip olarak 1 zirai mimari yaptırdı Bunun bir tarafı 24 parmağa ve her parmak 10 hat'ta bölündü Bu Vesile Ile bu bölümle basımevinde kullanılan punto büyüklükleri de alınabilecekti Öteki tarafı sadece 20 eşdeğer parçaya bölündü Zirai mimari, arşın ve endaze ölçü birimlerinin emrindeki ve üstteki katları aşağı gösterilmiştir

1 zirai mimari zirai mimari arşını 2 etap (kadem) 0,75774 m 24 parmak 288 hat 3456 nokta

* 1 parmak 12 hat 0,03157 m
* 1 hat 12 nokta 0,00263 m
* 1 nokta 0,00022 m
* 1 kulaç 2,5 zirai 1,895 m (ip boyu, su derinliği, kuyu derinliği vb için)
* 1 kara mili 2500 zirai 1895 m (kara yolculuğundaki mesafeler için)
* 1 fersah 3 dingil 7500 zirai 5685 m
* 1 berid (menzil) 4 fersah 12 mil 30900 arşın 22740 m
* 1 merhale 2 berid 45480 m
* 1 çarşı arşını 8 rubu (urup) 0,680 m (kumaş için)
* 1 rubu 2 kirah 0,085 m
* 1 kirah 0,0425 m
* 1 endaze 8 rubu (urup) 0,650 m (artan ipekli fiyatlarına karşılık burakkonulan ölçü birimi) *