Etrükslerde din

Etrükslerde din DinEtrüskler’in hayatında büyük bir yer tutmakta idi Titus Livius onlar için “Gens eo magis dedita religionibus quod excelleret arte colendi eas “ demektedir Etrüsklerin inançları , doğal olarak dillerine oranla daha iyi bilinmektedir Latin yazarları onların dini hakkında tatmin edici olmasa da veri aktarmışlardır Etrüsklerin dini “vahiy edilmiş bir din idi Latin yazarları bu yönde bilgiler vermişlerdir De Divinatione adlı eserinde Çiçero bunu acayip bir şekilde anlatır : Fazla eski zamanlarda ( Öteki yazarlar Tarquinia’nın kurucusu Tarchon zamanı diye belirtirler) bir köylü ( olur ya de Tarchon’un kendisi ) toprağı sürerken topraktan bir çocuk fırlar Tages adındaki bu mahlukat çocuk görüntüsünde olmasına karşın kendinde bir yaşlı adama yakışan bir akıllılık vardır Etruria’nın her yerinden toplanırlar ve Tages de Etrüskler’e Haruspici ( Kurbanın karaciğerine bakarak fal ) sanatını ve dinin esaslarını açıklar ( Tages quidam dicitur in agro Tarquiniensi cum terra araretur et sulcus altius erat impressus , exstitisse repente et eum affratus esse qui arabat Is autem Tages , ut in libris est Etruscorum , puerili specie dicitur visus sed senili fuisse prudentia … Tum illum plura locutum multis audientibus qui omnia ejus verba exceperint litterisque mandaverint…De Divinatione II,23 ) Bu efsanede sinyâl yönlerden biri de Tages’in anlattıklarını dinlemek için Etruria’nın her yerinden gelip toplanmalarıdır Burada bu dinin Etrüskler aralarında bağlayıcı olduğunu ve “ milli “ bir din olduğunu görüyoruz Diğer yazarlar kadar bu “vahiyin bir bölümü bir peri olan Vegoia ( ya da Begoe ) tarafından Etrüskler’e bildirilmiştir Bu peri ayrıca yıldırımları de yorumlamayı öğretmiştir Bu bilgileri kapsayan Libri Vegonici Augustus zamanından itibaren Palatin’deki Apollon tapınağında saklanmıştır Etrüskler’in tanrısal kitapları bunlarla da bitmemektedir Etrüskler’in din esaslarını taşıyan kitapları üç başlık altındadır : Libri Haruspicini kurbanın ciğerine bakarak kehanette yeralma sanatını anlatır Libri Fulgurales yıldırımları yorumlamayı öğretir Etrüskler’de on bir çeşitlilik şimşek vardır ve yalnızca dokuz tanrı şimşek atabilir Bunlardan yalnızca JupiterTania üç çeşit şimşek gönderebilirdi Etrüskler yıldırımları inceleyebilmek için gökyüzünü on altı bölüme ayırmışlardı ve gözlemlerini buna tarafından yapıyorlardı Her birim bir veya bir kaç tanrıya aitti Böylece yıldırımı hangi tanrının gönderdiğini anlayabiliyorlardı ( Benzer şekilde Babilliler de gökyüzünü dört bölüme ayırmışlardı) Libri Rituales ise fazla daha geniş detaylı idi dini esasların yanına devletlerin bireyler gibi yaşamı , şehirlerin ve tapınakların kurulması , ordu ve devlet düzeni gibi konuları da içeriyordu Ritüel kitapları arasına Mısır’ın Ölüler Kitabı’na benzer Libri Acheruntici’yi ve mucizelerden söz eden Ostentaria ‘yı da katabiliriz Etrüsk dininin özelliklerinden biri de sadece rahiplerin tekelinde olması idi Rahipler soylu ailelerden seçilir ve toplumda etkili olurlardı Bütün bu kitaplara karşın unutulmaması gereken bir nokta da Etrüsk dininin sözlü olarak aktarılması ve inisyatik bir karakteri olmasıdır Bu kitapların MÖ 1inci yüzyılda yazıya geçirildiği tahmin edilmektedir Nigidius Figulus ve Tarquitus bunları Latince’ye tercüme etmişlerdir Etrüsk tanrıları da Roma inançlarına geçmişlerdir Oysa belge eksikliğini ve Grek etkisini de hesaba katarsak Etrüsk panteonunu tamamiyle tahsis etmek fazla zordur Panteonda en kayda değer yerlerden biri Tinia’ya aittir Tinia , Roma’lıların Jupiter’i (Bir çok kaynakta JupiterTinia diye geçer) veya Grekler’in Zeus’u ile bir tutulur Oysa onlardan ayrı olduğu bellidir Roma Junon’u ile bir tutulan Uni ve Menerva ile bir üçlü meydana getirir Etrüsk krallar vaktinde bu üçlü Roma’ya da girmiştir Roma’da da öteki kültürlerde olduğu gibi üç tanrı için resmileşmiş tapınaklar vardıEtrüskler’e tarafından bir kent kurulduğunda bu üçlüye tapınak yapılmamışsa , o büyük kasaba dini kurallara uygun şekilde kurulmamış demektir Panteondaki önemli tanrılardan biri de Vertumnus’tur Köken olarak Volsinii kökenli olup sonradan Romalılara da geçmiştir Ünlü Latin şairi Propertius Vicus Tuscus yakınlarında heykelini gördüğünü belirtir Propertius’a tarafından Bahçe ve mahsul tanrısı idi Propertius ona Volsinii’yi terkettiğini lakin üzülmediğini söyletir: Tuscus ego , Tuscis orior nec pænitet inter prœlia Volsinios desruisse focos… ( IV Kitap ) Etrüsk tanrılarından biri de Fufluns idi Etrüsler’in şarap tanrısı olan Fufluns zamanla Grekler’in Dionisos’unun karakterini almıştır Öteki bazı tanrılarda olduğu gibi ilk olarak Etrüsk kökenli olan bu tanrı grekler ile olan ilişkiler sonucunda , özellikle de Dionisos törenlerinin buralarda yayılmasını peşine düşüp takip ederek Dionisos’un özelliklerine de sahip olmuştur Etrüskler’de , özellikle törenleri ile popüler olan bu tanrı için yapılan ayinler zamanla aaaa alemlerine dönmüştür Titus Livius bu adetlerin zamanla Roma’ya da geçtiğini söyler : Hujus finansal labes ex Etruria Roman veluti contagitione morbi penetravit Bu bela Etruria’dan Roma’ya bir salgın gibi geçti ( XXXIX , 9, 1) Etrüskler’in ateş tanrısı ise Sethlans idi Bir Takım yerlerde Grekler’in Hermes’ine benzer bir tanrı olan , tüccarların koruyucusu , ölülere yol gösteren Turms’a aynı bir tapımı vardı Bir başka alev tanrısı ise Romalılar’ın Vulcanus’una benzer Velchans idi Velchans daha korkulan bir tanrı idi Etrüskler’in savaş tanrısı ise yıldırım atan tanrılardan Maris idiAres’in hikayesi Etruria’da yayıldıktan daha sonra Maris Turan’ın aşığı oldu Turan Roma’nın Venus’üne benzer aşk tanrıçası idi Köktenbilimsel olarak Grekçe turannoV (tiran, kral , kraliçe anlamında ) ile aynı kökten geldiği düşünülmektedir Gösterimleri Afrodit’e benzemektedir Grekler’in Apollon ve Artemis’i ise Etrüsk panteonunda Aplu , Apulu , Aplum , Artemes , Aritimi , Artumi , Artimnes adları ile bulunmaktadır Diğer tanrılar aralarında Saturnus’a eşdeğer Satre de vardı Satre için yapılan barbarca kurban törenleri tapımının en keskin özelliği idi Uyarı çeken Etrüsk adetlerinden biri de , Titus Livius’un yazdığına göre , Etrüskler’in her geçen yıl için Nortia tapınağına bir tırnak çakmaları idi Bu adet sonra Romalılar’a da geçmiştir Roma’da da her sene Eylül ayında praetor maximus Capitol Jupiter’inin bölmesinin duvarına tırnak çakardı Etrüsk inançlarında sözde tanrılar ve doğa ruhları da önemli bir yer tutardı Aynalarda ve bronz tabletlerde Turan’a eşlik eden çıplak perilere rastlanmıştır Lases adı verilen bu perilerin bazen Tinia ve Minerva’ya da eşlik ettikleri de görülmüştür Etrüskler’in öbür dünya hakkında da inançlar geliştirmişlerdir Sanat eserlerinin büyük bir bölümü öbür dünya kültünün bir parçası olarak oluşturulmuştur Elimizde yazılmış metinler olmasa da ölülerle beraber konulan eşyalardan , yapılan resimlerden , kabartmalardan öteki dünya inançları hakkında bir fikir sahibi olabiliyoruz Etrüsk inançlarına kadar ölen kişinin ruhu kanatlı cinler tarafından öteli dünyaya götürülürdü Bu tema bir fazla kabir odasındaki resimlerde işlenmiştir Burada oyunlar oynanıp ziyafetler veriliyordu Burada Etrüskler’e özgü bir fazla cin vardı ( Ara Sıra kader kitabını açan Culsu ve Vanth gibi) MÖ dördüncü yüzyıldan itibaren ise bu resimlerde öteki dünyanın efendileri de gösterilmeye başlanmıştır Bunlar Greklerden alınan Eita ( Hades ) ve Phersipnai ( Persefone ) dir Bu yüzyıldan itibaren öteki dünyanın tasvirleri de değişmeye başlamıştır Burası artık ızdırap çekilen dehşet bir yer olmaya başlar Charus ve Tuchulcha adında iki dehşet cin de tasvirlerde yer alır Etrüsk Krallığı çökmeye yaklaştıkça tasvirler daha da korkunçlaşır Romalılar Etrüskler’in inançlarından mundus kavramını da almışlardır Mundus öbür dünya ile bu dünya arasında geçişi sağlayan bir çukurdur Mundus sözcüğünün de Etrüsk dilinden geldiği düşünülmektedir Etrüsk aynalarında bakış tanrıçası Munqu’nun adı geçer Zaten Latince’de de mundus sözcüğünün ilk anlamı kadın görüntüsü demektir ( Öteki anlamları da Gökyüzü ve Dünya) Roma inançlarına göre religiosi denilen günlerde Mundus açılıyordu ve ruhlar buradan bu dünyaya geliyorlardı