Etrüsk Uygarlığı

Etrüskler

Roma tarihinin en esrarengiz halklı hiç kuşkusuz Etrüsklerdi Etrüsklerin tarihi ile ilgili onlar göre yazılan metinlerin olmayışı ve Roma döneminde yazılanların da çoğunun kaybolmuş olması Etrüskler hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olmamızı engellemektir Gerçekte Etrüsklerle ilgili gizem daha Etrüsklerin adından başlıyor Etrüsklerin kendilerine Rasenademelerine rağmen Romalılar onları Tusciveya Etrusci, Grekler de Tyrhennesdiye adlandırıyorlar
Etrüsklerin yaşadığı ve Etruria adı bahşedilen alan Orta İtalya ’da kuzeyden güneye 250 km, doğudan batıya da 150 km tutan bir yerdi




Etrüsklerin buraya nereden gelip yerleştikleri bilinmiyor Bu konuda öbür varsayımlar var En fazla kabul gören görüntü Etrüsklerin buraya sonradan yerleştikleri Lakin Etrüsklerin nereden geldikleri konusunda bugüne dek fikir birliğine varılabilmiş değil Bu konuda ilk akıl beyan edenlerden biri de Herodotos ’tur ve Etrüsklerin aslında kıtlıktan kaçıp yeni yerler bulmak üzere Etruria ’ya göç eden Lydia ’lılar olduklarını söyler:

Kendileri anlatırlar ancak, bugün lüzum kendi ülkelerinde, gerekse de Yunanlılarda oynanan oyunları türetenler de kendileridir ve bu Etruria ’nın koloni haline getirildiği zamana rastlar; bakınız ne anlatıyorlar bu konuda Manes oğlu Atys vaktinde kıyıcı bir kıtlık sarmıştı tüm Lydia ’yı Bir vakit dişlerini sıktılar Lydia ’lılar, sonra kıtlık sürüp gittiği için, çareler aradılar, herkes kendince bir tedavi sürdüler ileriye Bu oyunlar, zar, aşık (kemiği) ve top oyunları, tavladan gayri, hepsi o vakit ortaya çıkmıştır; zira Lydia ’lılar tavlayı biz bulduk demiyorlar Bunları bulduktan sonra bakınız ne yapıyorlardı açlıklarını bastırmak için; gıda arkasında koşmayı hatırından çıkmak için, iki günün birini oyuna veriyorlardı; ertesi gün oyunu bırakıp yemek yemek yiyorlardı On sekiz yıl baştan başa böyle yaşadılar Lakin kötülük , azalacağı yerde kırımını tamamen arttırınca kral Lydia ’lıları ikiye ayırdı, ‘ Kim kalacak , kim gidecek kur ’a çekilsin ’ dedi, kaderin kalmak üzere ayırdıkları yine kendi hükmü altında bulunacaktı Göç edecek olanlara da oğlunu veriyordu kral olarak, ancak adı Tyrsenos ’du Böylece ülkeden çıkmak için üzere ayrılmış olanlar İzmir ’e indiler, orada gemiler edindiler, işlerine yarayacak şeyleri yüklediler, bir yurt ve yaşama çaresi arkasında kıyı kıyı dolanıp sonunda Umbria ’ya yanaştıkları güne kadar denizlerde gezdiler; orada kentler kurdular ve torunları bugün de orada oturmaktadırlar Lydia ’lı adını değiştirdiler, kendilerini yola çıkaran kral adını aldılar; yeni adları olan Tyrsen ’ler sözünü onun namına kadar üretmişlerdir(I, 94)

Herodotos bunları MÖ beşinci yüzyılda yazmıştır Ondan sonra gelenler için de de bu görüşü benimseyenler çoğunluktadır Doğrusu günümüzde de Etrüskler ’in Anadolu ’dan göçtükleri tezi çok yandaş toplamaktadır Etrüsklerin Anadolu ’dan göçtükleri tezini savunanların gösterdikleri en önemli kanıt Lemnos (Limni) kabir stelidir Etrüsklerin göçünün Herodotos ’un anlattığı gibi olduğunu kabul edersek , aynı kavimden diğer toplulukların da Anadolu ’da kaldığını da kabul etmemiz gerekir (Bunların mutlaka Lydia ’lılar olması gerekmez) Antik kaynaklarda adı geçen Tyrrhen ’lerin bu geride kalan kalabalık olduğu düşünülmektedir Tyrrhen ’ler Lemnos Adası ’nı da zaptetmişlerdir 1885 yılında Limni adasında, Kaminia köyünde bulunan bir kabir steli aniden dikkatleri bu teoriye çekmiştir Stelin üstünde bir savaşçı devlete ait ile Etrüsk yazısına fazla benzeşen bir yazı bulunuyordu Bu stel MÖ yedinci yüzyıla tarihleniyordu ve adanın Atina ’lılar göre MÖ 510 senesindeki zaptından çok önce idi
başkaca Etrüskler ’in ölü gömme adetleri (Mesela ahşap odalar), toplumsal hayatları (Örneğin kadına verdikleri tartı) ve sanatları Anadolu ’daki diğer toplulukları hatırlatmaktadır
Etrüsklerin Kuzey ’den geldikleri, HintAvrupa ’lı bir kavim oldukları yolunda teoriler de olmasına rağmen fazla fazla yandaş bulamamışlardır Etrüskler hakkında bir garip çabuk de Etrüsklerin Türk oldukları yolundadır Atatürk ’ün tarih tezi doğrultusunda Etrüsklerin de Etiler ve Sümerler gibi Türk kökenli olduklarına inanılmıştır Atatürk ’ün nezaretinde yazılan Türk Tarihinin Ana Hatlarıadlı kitapta bu konuya da değinilir:

Özet şudur: Etrüskler, Türsenler, Türkalar Ege adalarında, Anadolu ’da önceden yerleşik kavimlerdir Bunlara Akalar, Ekeler, Etiler denildiğini biliyoruz

Etrüsk Tarihinin Esas hatları
Etrüskler ’in tarihine başlarken ilk söylenecek şüphesiz Etrüskler ’in Roma ’dan dört yüzyıl önce İtalya birliğini sağlamaya çalıştıklarıdır
MÖ Sekizinci yüzyılda İtalya ’nın güney kıyıları Grek tüccarlar tarafından iskan edilmişti Grekler MÖ 750 ’de Cumae'yi kurarak kolonileşmeye buradan başlamışlardı İtalya ’nın kalan kısımlarında ise daha ilkel bir kültür vardı ve ahali tarım ve hayvancılıkla geçiniyordu Etruria diye anılacak topraklar üstünde ise Villanova kültürü sürmekteydi MÖ 700 yılı civarında Etruria hayret verici bir gelişme göstermiş ve yüksek bir medenilik düzeyine varmıştır Etrüskler bu devirde Doğu ülkeleri ve Yunanistan ile büyük bir ticaret hacmine ulaşmışlardı Etruria hammadde ve yiyecek maddesi ihraç edip işlenmiş ürünler ve lüks eşyaları alıyordu Yapılan kazılarda da Etruria ’da Yunan ve Doğu kökenli bir fazla eşya bulunmuştur Grek kolonileri ile ticaretin büyük bölümü deniz yolundan oluyordu, çünkü kara yolu Latin kabileleri tarafından kapatılmıştı Bunun sonucu olarak Etrüskler denizde oldukça kuvvetlenmişlerdi
MÖ Yedinci yüzyıla tarihlenen tümülüslerden çıkan eserler Etrüsklerin bu çağda büyük bir zenginlik içinde olduklarını ve uygarlık ve sanatta ilerlediklerini göstermektedir Keza buralarda Suriye, Urartu, Kıbrıs ve Grek kökenli eşyalar bulunması da Etrüsklerin bu devirlerde öteki ülkelerle olan ilişkilerini göstermektedir
Etrüskler artık İtalya ’da yayma siyasetine de girişmişlerdi Etrüskler ilk önceleri on iki kent devletinden oluşan bir konfederasyon oluşturarak birleşmişlerdi Adı geçen bu ilk şehir halkı devletleri Arretium, Caere, Clusium, Cortona, Perusia, Populonio, Rusellae, Tarquinii, Vetulonia, Volaterra, Volcii ve Valsinii'dir Daha önceleri Falerii ve Veii şehirlerinin de bu birliğe dahil oldukları tahmin edilmektedir
MÖ Yedinci yüzyılın ikinci yarısında ise Etrüskler bölgede birlik sağlayıp Roma ’ya kadar ulaşmışlardı MÖ 616 yılında ise Etrüsk kökenli Tarquin sülalesi Roma ’da yönetimi ele geçirmişti Bu koşul Roma ’da Cumhuriyet ’in kuruluşuna, yani MÖ 510 senesine dek devam edecekti
MÖ Altıncı yüzyılda ise Etrüskler bölgede büyük bir şiddet oluşturmuşlardı Roma yazarları da Etrüsklerin parlak zamanlarını tanırlar Titus Livius Etruria için Tanta opibus Etruria erat ut jam non terras solum sed mare etiam per totam Italiæ longitidunem ab Alpibus ad fretum siculum fama nominis sui implisset Etruria öyle kudretli idi oysa, yalnız karada değil denizde de, Alpler ’den Messina Boğazına değin, bütün İtalya her tarafında şöhreti yayılmıştıdiye yazmıştır (Ab Urbe Condita I, 2)
Bu dönemler İtalya ’da ve Roma ’da Grek etkisinin en yoğun olduğu dönemlerdir İşte bu dönemde Grek kültürü bölgeye iyice nüfuz edebilmiştir MÖ 550 yılı civarında Roma büyük bir Etrüsk şehri görünümünü almıştı Kazıbilimsel veriler de bunu desteklemektedir Bu dönem Roma sanatı Toscanyalı bir şahsiyet almıştı ve yazıtlardan anlaşıldığı kadarı ile Latince ’nin yanına Etrüsk dili de konuşuluyordu Capitol ’deki tapınak ise Etrüsk karakterinde idi Şehir Halkı büyük bir refaha kavuşmuştu Mezarlardan çıkan altın, gümüş, fildişi eserler, yer alan Grek eserleri, şehirciliğin, bilhassa de lağım sisteminin gelişmiş olması bunun göstergelerindendir
Etrüsklerin bu yayılma siyaseti gerekli olarak Grekler ’le karşı karşıya gelmelerine niçin oldu Gerçekte Etrüskler daha önce Korsika kıyılarında Grekler ’le çatışmışlardı ve yeni bir savaş kaçınılmazdı
MÖ 565 senesinde, Korsika ’nın doğusunda, Etruria ’nın bütün karşı Alalia şehri kurulmuştu MÖ 545 senesinde ise Pers akınlarına dayanamayarak buraya kaçan Foçalılar Etruria için tehlike oluşturuyordu Etrüskler bunun üzerine Grek yayılmasından üzüntü duyan Kartaca ile ittifak kurdular Aristo Politika adlı eserinde buna değinmektedir (III, 9, 36):

Devlet, bir karşılıklı koruma sözleşmesinden ya da mülk ve hizmetleri takas etmek için yapılan bir anlaşmadan da fazla bir şeydir; çünkü pek olsaydı, Etrüskler, Kartacalılar ve birbirlerine sözleşmeden kaynak olan yükümlülüklerle yan bulunan ötekileri tek bir devletin yurttaşlar saymak gerekirdi Muhakkak bunların aralarında ticaret anlaşmaları, saldırmazlık sözleşmeleri ve bağlaşmalarını tanımlayan yazılmış belgeler vardır Ama bu tek bir devlet, tek bir yurttaşlıktan fazla farklıdır*