Evrenin Şekli Nedir?

Evren sözünü farklı farklı manalarla çok sık kullanıyoruz. Sanırım manasını düşününce, neden bu kadar sık kullandığımızı da daha düzgün anlamak mümkün… Sözün gerçek manası ve bilimsel olarak söz ettiği şey uzayı, vakti, yeri, maddeyi ve enerjiyi içinde barındıran; tüm gök cisimlerini ve var olan her şeyi kapsayan yapıdır diyebiliriz.

Yani aslında siz de, ben de, internet de, üzerinde oturduğunuz yerden gece göremeyip yalnızca hayal edebildiğiniz yıldızlara kadar her şey kozmosun bir parçası. Pekala uzaklaşıp kainata tamamını görebileceğimiz bir açıdan baksaydık, nasıl bir form görürdük? Cihan bir gezegen ya da yıldız üzere küre formunda midir? Yoksa bir kağıt üzere dümdüz mü? Tahminen de ikisi de değildir...

Evrenin tamamını göremezken ve asla göremeyecekken biçimini bulmaya çalışmak güç ve devir dönem birtakım soru işaretleri oluşuyor


Evrenin formunun ne olduğu sorusu uzun yıllardır araştırılan, türlü bilgilerle hesaplanıp incelenen zorlayıcı bir bahis. Zira evren o kadar büyük ki biz çok ufak bir kısmını gözlemleyebiliyoruz. 

Hatta şayet bu hususlara ilgiliyseniz sık sık karşınıza çıkan 'gözlemlenebilir evren' diye bir tarif olduğunu duymuşsunuzdur. Yani kozmosun bir de asla gözlemleyemeyeceğimiz kısmı var. Neden? Zira cihan daima olarak genişliyor ve o denli bir an gelecek ki dünyadan baktığımızda etrafta hiçbir şey göremeyecek kadar etrafımız boşalmış olacak…

Gözlem yapmanın imkansız olduğu bir büyüklüğe sahip bir yapının formunu belirlemek de kestirim edeceğiniz üzere epey güç. Neyse ki bilimsel kimi teknikler bu işi görece kolaylaştırıyor.

Evrenin formu azamî ne olabilir ki? 


Bu soruya bilimin üç temel seçeneği var;

• Bir kağıt üzere dümdüz olabilir.
• Bir küre şeklinde, olumlu eğriye sahip yapıda olabilir.
• Bir at eğeri gibi, negatif eğriye sahip yapıda olabilir.

Neden cihanın hali bu üçünden biri olmak zorunda? diye soruyor olabilirsiniz. Burada devreye genel görelilik giriyor. Genel göreliliğe nazaran kütle, uzay-zaman yapısını eğiyor, kainatın hali de barındırdığı kütle ölçüsü ve doğal olarak uygulanan kütleçekim kuvveti ile kontaklı hale geliyor.

Şöyle de söyleyebiliriz; evrende bulunan tüm güç ve unsurun yoğunluğu cihanı ne kadar eğiyor, ne kadar eğerse ne olur? Bu sorunun karşılığı, üstte saydığımız üç seçeneği ortaya çıkarıyor.

Seçenekleri öğrendik de, bu seçenekler ne manaya geliyor?


Evrenin düz, küre ya da at eğeri üzere olması tam olarak ne söz ediyor? sorusunu da kısaca açıklayalım;

Evrende yan yana uçmaya başlayan iki roket hayal edin. Şayet cihan düzse, bu iki roket sonsuza kadar birbirlerine paralel bir halde uçmaya devam edebilirler. Küre formunda kapalı bir cihan modelinde ise iki roket evvel birbirlerinden uzaklaşacak lakin nihayetinde başladıkları yere dönerek yine buluşacaklar. At eğeri biçiminde bir kainatta ise bir noktadan sonra yolları ayrılacak ve bir daha asla bir ortaya gelmeden sonsuza kadar ilerleyecekler.

Sonuca gelelim; kainatın hali bu seçeneklerden hangisi?


Bilim insanları kainatın formunu anlayabilmek için kozmik mikrodalga arkaplan ışıması isimli bir datadan yararlanıyorlar. İsmi biraz baş karıştırıcı görünen bu kavramı şöyle açıklayabiliriz; cihan birinci oluştuğunda çok ağır ve sıcaktı. Fakat vakitle bu durum değişti, yoğunluk ve sıcaklık azaldı. Sıcaklık düşüp yoğunluk azaldıkça ışığın temel ünitesi olan fotonlar daha rahat hareket edebilir hale geldi. Bunun olabilmesi için ise 380 bin yıl geçmiş olması gerekti. Kozmik mikrodalga arkaplan ışıması da, basitçe büyük patlamadan 380 bin yıl sonra seyahatine başlayan ve bize ulaşan 'ışık' diyebiliriz. 

İşte bu ışığın 13.8 milyar yıl boyunca ne kadar sapma yaşadığının tespit edilmesi ve sapmaya sebep olan yoğunluğun hesaplanması, bilim insanlarının kainatın formunu belirlemesine yardım ediyor. 

Elde edilen datalar ve tekrar tekrar yapılan pek çok hesaplamaya nazaran evrenin düz/çok ufak kusur hisseleriyle neredeyse düz olduğu söz ediliyor. Çoklukla verilen oran ise kainatın %99 ihtimalle düz olduğu.

Aslında geçtiğimiz yıllarda tekrar kozmik mikrodalga arkaplan ışıması bilgilerinden yararlanılarak yayınlanan bir diğer araştırma, tespit edilen sapmaların evrenin düz olmasına mahzur olacak kadar fazla olduğunu, kozmosun küre halinde kapalı bir sistem olabileceğini argüman etti. Lakin bu farklı bakış açısı, gerisinden gelen farklı çalışmalarla evrenin düzlüğü tekrar desteklenince geride kaldı. 

Yine de bilim insanları şimdi karanlık husus, antimadde üzere pek çok tam olarak anlayamadığımız cihan gizemini çözmeye çalışıyorlar ve kozmosun düz olması ihtimaline %99 derken, %1'lik olmaması ihtimalini de hiçbir vakit göz gerisi etmiyorlar.

Evrenin formunu bilsek ne olur, bilmesek ne olur… 


Evrenin biçimini bilmek, evrenin oluşumundan yapısına, sonu ve başlangıcı üzere soruların yanıtlarına varana kadar her şeyi etkiliyor.

Örneğin üstte da açıkladığımız üzere, cihan düz değil de küre olsaydı her şey bir gün başladığı noktaya geri dönecekti. Yani büyük patlamayla genişleyen cihan tahminen de tekrar küçük bir nokta olacaktı… Bu ne manaya geliyor? Hayal etmek bile zor… Yani kozmosun hali, kainatı anlayış biçimimizi değerli ölçüde etkiliyor. Bu da gerçek biçimi bilmek için bilim beşerlerine kâfi sebep sunuyor.

Kaynaklar. Space.com/Paul M. Sutter, Dr. Eleonora Di Valentino,  nature.com, phys.org, Scientific American, astronomy.com, uzay.org