Faizin Kişiliğe Etkisi

İslâm, mensuplarından insânî ilişkileri hakkaniyet üzere tesis etmelerini ister Zarar görmemek ve hiç kimseye zarar vermemek bizim dinimizde esastır

Faiz ise, temelde karşılıksızhaksız bir muameledir Bu sebeple Kur’ânı Kerim mü’minlerini faiz gibi bir illetten şiddetle sakındırır Peygamber Efendimiz, o sömürü aracının “ebediyyen ayaklar altında olduğunu bildirir

Hepimiz bu günkü toplumun içinde yaşamaktayız Doğrusu, cemiyet hayatının geldiği nokta itibariyle; faiz yasağını bildiren ayetleri yeniden teslimiyetle okumak, manası üzerinde düşünmek ve bazı sualleri nefsimize sormak gerektiğine inanıyoruz

Bakara sûresinde ilgili ayetlerin meali şöyledir: “Faiz yiyenler (kabirlerinden) şeytan çarpmış kimselerin cinnet nöbetinden kalktığı gibi kalkarlar Bu hal onların; “alış veriş de faiz gibidir demeleri yüzündendir Halbuki Allah, alış verişi helal, faizi haram kılmıştır

Bundan sonra kime Rabbi’nden bir öğüt gelir de faizden vazgeçerse, geçmişte olan kendisinindir ve artık onun işi Allah’a kalmıştır Kim tekrar faize dönerse, işte onlar cehennemliktir; orada devamlı kalırlar

Allah, faizi tüketir; (faiz karışan malın bereketini giderir) sadakaları ise bereketlendirir Allah, küfürde ve günahta ısrar eden hiç kimseyi sevmez (2275276)

***

Ne dersiniz? Allah’ın buyruğunu yukarıdaki Peygamber kavliyle birlikte düşünsek Belki o zaman bunların, ufkumuzu açan birer kutlu davet olduğunu yeniden idrak edeceğiz; nefsimizi bu manada sorgulayacağız Her işi hakkaniyetle yapmaya çağıran ayetlerin davetini can kulağıyla dinleyeceğiz

Düşünün ki; bu ayetler bize günün telaşı içinde boğulup kalmamayı tembih etmektedir İleriyi, daha ileriyi hedef göstermekte; “önemli olan kıyamet günündeki duruşundur Muâmelâtına dikkat et! demektedir Tercihlerin, o büyük günde huzura alnı ak olarak taşıyacak netlikte olmalı

İnsanın tasavvur etmesi istenen tablo şudur; faiz malı yiyen (başkasının emeğini gerçek manada hak etmeden alan) kişi, kıyamet günü kabrinden sar’a nöbetine tutulmuş gibi kalkacaktır Öyleyse onun aldığı ne fenadır Buğzı ilahiyi celb eden ne kötü bir metadır ki, etkisi dünya hayatından tâ haşre kadar sürmektedir Öyle kötü bir koku görülmemiş; hiçbir çözücü onu bulaştığı yerden çıkartamıyor Yıllar ve asırlar onu söküp atamıyor

Âyeti kerimede belirtildiği üzere; ribacıların söz konusu cezaya çarptırılmaları, “alış veriş de faiz gibidir demeleri yüzündendir Halbuki gerçekte durum onların iddia ettiklerinden farklıdır Ve faiz işlemi, alış veriş gibi karşılıklı mübâdele değildir İkisi birbirine benzemediği içindir ki Allah, bunlardan birini helal, diğerini haram kılmıştır

Nitekim dînî literatürde ribâ; “herhangi bir alışverişte karşılıksız kalan fazlalık olarak tarif edilir Başka bir deyişle o, karşılık kastıyla bir şeyi karşılıksız bırakmaktır Bu cihetle ribâ, aslı esası olmayan mevhum bir şeydir Elmalılı merhum, ribâcının mübadele iddiasını şöyle tarif eder; “bu, altınların şıngırtısı karşısında altın satmaktan daha hayâlî bir muameledir

Cenâbı Hak âyetlerde; faiz karışan malın bereketini gidereceğini, sadaka verilen malı ise arttıracağını duyurmaktadır Demek ki, her şey zahirde görüldüğü gibi değildir İşler sadece maddî sebeplerle yürümemektedir Belki, görünen kısmın manaya tabi olduğunu söylemek daha doğrudur

Şu halde içine Allah katından bir bereket sinmeyen mal, çoğalıyor gibi görünse dahi, gerçekte erimektedir Daha doğrusu kahr ile kesb edilen şey, dünyada ve ahirette yüz güldürmeyecek

Görünürde eksildiği zannedilse dahi, hakiki artış, Allah’ın “bereketli kılacağım buyurduğundadır; içinden sadaka verilen maldadır

***

“Ribâ illeti, sadece iki ucundan tutanları değil, toplumun tamamını ilgilendirir Bu sebeple onun bir cemiyette neşv ü nemâ bulması, oradaki huzuru ifsad eder; sıhhatli bir toplumun vücut bulmasına mani olur Ve onun revaç bulduğu bir toplulukta, insânî erdemler dinin öngördüğü ölçüde tekamül etmez Kardeşlik ve yardımlaşma duyguları istenen seviyede filiz vermez

Çünkü orada toplumun huzur ve refahı bazı kişilerin çıkarı uğruna feda edilmiş olur Mü’minler birbirini ikaz edip, büyüyen tehlikeye karşı yekdiğerini uyarmazsa, bezginlik duygusu zamanla cemiyete sirayet edebilir İnsanlarda artık ribasız sosyal hayatın tesis edilemeyeceği hissi uyanabilir El emeği göz nuru ile kazananlar ümitsizliğe düşebilir

Düşünün; İslam ferdî ve ictimâî hayatı ifsad eden bu illetin karanlık gölgesini insanlığın üzerinden kaldırmıştı Oysa günümüz toplumlarının geldiği seviyede bu henüz bir ütopyadır Ve hali hazırdaki eğilim, faizin bütünüyle kaldırılması yönünde olmayıp, belki oranlarının aşağı çekilmesi cihetindedir

***

Hz Ömer’in bu konudaki titizliği müsellemdir O, Hazreti Peygamber’in, bu ayetleri tamamen beyân etmeden irtihal ettiğini söylerdi Biz, ribâya düşme korkusuyla helal şeylerin onda dokuzunu terk ettik, derdi

Şu halde aslolan; ribâyı da, içinde ribâ şüphesi bulunanı da terk etmek olmalı Nitekim fıkıh ilminde; “ribâda şüphe muteberdir, denir Kişi ribâdan sakındığı gibi, ribâ şüphesi olandan sakınmalıdır

Bizce, bu konuda Müslüman’a gereken şuuru tazelemek için, Hak Dini Kur’ân Dili’nden ilgili ayetlerin izahına bakılmalı Bilinmesi elzem olan bilgileri edinmek için ise; Hamdi DÖNDÜREN’in Ticaret ve İktisat İlmihali’nden, ilgili maddeler okunmalıdır En azından, “kâr ile faiz arasındaki fark gibi mühim konularda görüşümüz netleşmeli Prof DÖNDÜREN; “mala karışan haramın temizlenmesi konusunda şöyle diyor: “servetteki helal ile haram birbirine karışmışsa ve bunların hangisinin ne olduğu bilinmezse; şüpheyi giderecek ölçüde haram sayılan kısım ayıklanmalıdır İlk bakışta uygulaması zor gibi görünen bu çözüm, inanç ve azimle yürütülürse; darlık değil bolluk, sıkıntı değil rahatlık getirir

***

Kur’ânı Kerim’de, övgü ya da yergi için seçilen kelimelerin niteliği önemlidir Ancak mealini arz ettiğimiz ayetlerdeki ilahi ikazı, sadece faiz yiyenlere yönelik olduğu zannıyla okuyup geçmek büyük bir yanılgı olur Basit gerekçelerle faizli işlemlere karışıp, faiz veren taraf olmayı kabullenmek, Müslüman kişiliği rahnedâr eder Rasûlullah (sav)’in; “Faiz yiyene, yedirene, şahit olana ve onu yazana Allah lanet etsin sözü ortada iken, buna nasıl cesaret edilebilir?

İnanıyoruz ki, bu gün herkes, muâmelâta karıştığı ölçüde inancı kemiren bir illetle, arasında bulunması gereken mesafeyi yeniden ölçmek durumundadır Çünkü ribâsız bu günkü işlerin yürümeyeceğini düşünmek, kişiyi tehlikeli bir inanç zaafına sürükler

Günün sorusu şu olmalı; dinin açık hükmüne rağmen ribâdan ve ribâ şüphesi bulunan işlemlerden gereğince sakınıyor muyum?

Bizce asıl tehlike; insanların faizli muameleleri kanıksayıp, onu alış veriş gibi görmeye başlamasıdır Ribâdan sakınma hassasiyetinin yitirilmesidir Kesin ve açık bir harama kalplerin meyl etmesidir Tahripkâr ve yıkıcı olan budur