Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
FARABİ
Felsefenin Müslümanlar arasında tanınmasında ve benimsenmesinde büyük görevler yapmış olan Türk filozoflarının ve siyasetbilimcilerinden Fârâbî'nin, fizik konusunda dikkatleri çeken en önemli çalışması, Boşluk Üzerine adını verdiği makalesidir Fârâbî'nin bu yapıtı incelendiğinde, diğer Aristotelesçiler gibi, boşluğu kabul etmediği anlaşılmaktadır
Fârâbî'ye kadar, eğer bir tas, içi su doymuş olan bir vahşi, ağzı aşağıya gelecek biçimde batırılacak olursa, tasın içine hiç su girmediği görülür; çünkü hava bir cisimdir ve kabın tamamını doldurduğundan suyun içeri girmesini engellemektedir Buna karşılık eğer, bir şişe ağzından bir arz hava emildikten sonra suya batırılacak olursa, suyun şişenin içinde yükseldiği görülür Öyleyse doğada başıboşluk yoktur
Ama, Fârâbî'ye kadar ikinci deneyde, suyun şişe içerisinde yukarıya içten yükselmesini Aristoteles fiziği ile anlatmak olanaklı değildir Çünkü Aristoteles suyun hareketinin doğal yerine içten, yani aşağıya içten olması gerektiğini söylemiştir
Haylazlık da olanaksız olduğuna kadar, bu vaka nasıl açıklanacaktır? Bu durumda Aristoteles fiziğinin yetersizliğine dikkat çeken Fârâbî, hem boşluğun varlığını kabul etmeyen ve hem de bu olguyu açıklayabilen yeni bir tahmin oluşturmaya çalışmıştır Bunun için iki prensip kabul eder:
1 Hava esnektir ve bulunduğu mekanın tamamını doldurur; yani bir kapta bulunan havanın yarısını terhis edersek, geriye doğru kalan hava yeniden kabın her tarafını dolduracaktır Bunun için kapta hiç bir süre haylazlık oluşmaz
2 Hava ve su arasında bir komşuluk ilişkisi vardır ve nerede hava biterse orada su başlar
Fârâbî, işte bu iki ilkenin ışığı aşağı, suyun şişenin içinde yükselmesinin, boşluğu doldurmak istemesi nedeniyle değil, kap içindeki havanın doğal hacmine dönmesi esnasında, hava ile su arasındaki komşuluk ilişkisi yüzünden, suyu da beraberinde götürmesi sebebiyle oluştuğunu bildirmektedir
Yapmış olduğu bu tanımlama ile Fârâbî, Aristoteles fiziğini eleştirerek düzeltmeye çalışmıştır Ama açıklama yetersizdir; çünkü havanın niçin doğal hacmine döndüğü konusunda sessiz kalmıştır
bununla birlikte, Fârâbî'nin bu açıklaması, sonradan Batı'da Roger Bacon göre doğadaki bütün nesneler birbirinin devamıdır ve doğa boşluktan sakınır biçimine dönüştürülerek genelleştirilecektir *
Felsefenin Müslümanlar arasında tanınmasında ve benimsenmesinde büyük görevler yapmış olan Türk filozoflarının ve siyasetbilimcilerinden Fârâbî'nin, fizik konusunda dikkatleri çeken en önemli çalışması, Boşluk Üzerine adını verdiği makalesidir Fârâbî'nin bu yapıtı incelendiğinde, diğer Aristotelesçiler gibi, boşluğu kabul etmediği anlaşılmaktadır
Fârâbî'ye kadar, eğer bir tas, içi su doymuş olan bir vahşi, ağzı aşağıya gelecek biçimde batırılacak olursa, tasın içine hiç su girmediği görülür; çünkü hava bir cisimdir ve kabın tamamını doldurduğundan suyun içeri girmesini engellemektedir Buna karşılık eğer, bir şişe ağzından bir arz hava emildikten sonra suya batırılacak olursa, suyun şişenin içinde yükseldiği görülür Öyleyse doğada başıboşluk yoktur
Ama, Fârâbî'ye kadar ikinci deneyde, suyun şişe içerisinde yukarıya içten yükselmesini Aristoteles fiziği ile anlatmak olanaklı değildir Çünkü Aristoteles suyun hareketinin doğal yerine içten, yani aşağıya içten olması gerektiğini söylemiştir
Haylazlık da olanaksız olduğuna kadar, bu vaka nasıl açıklanacaktır? Bu durumda Aristoteles fiziğinin yetersizliğine dikkat çeken Fârâbî, hem boşluğun varlığını kabul etmeyen ve hem de bu olguyu açıklayabilen yeni bir tahmin oluşturmaya çalışmıştır Bunun için iki prensip kabul eder:
1 Hava esnektir ve bulunduğu mekanın tamamını doldurur; yani bir kapta bulunan havanın yarısını terhis edersek, geriye doğru kalan hava yeniden kabın her tarafını dolduracaktır Bunun için kapta hiç bir süre haylazlık oluşmaz
2 Hava ve su arasında bir komşuluk ilişkisi vardır ve nerede hava biterse orada su başlar
Fârâbî, işte bu iki ilkenin ışığı aşağı, suyun şişenin içinde yükselmesinin, boşluğu doldurmak istemesi nedeniyle değil, kap içindeki havanın doğal hacmine dönmesi esnasında, hava ile su arasındaki komşuluk ilişkisi yüzünden, suyu da beraberinde götürmesi sebebiyle oluştuğunu bildirmektedir
Yapmış olduğu bu tanımlama ile Fârâbî, Aristoteles fiziğini eleştirerek düzeltmeye çalışmıştır Ama açıklama yetersizdir; çünkü havanın niçin doğal hacmine döndüğü konusunda sessiz kalmıştır
bununla birlikte, Fârâbî'nin bu açıklaması, sonradan Batı'da Roger Bacon göre doğadaki bütün nesneler birbirinin devamıdır ve doğa boşluktan sakınır biçimine dönüştürülerek genelleştirilecektir *
