Fen Ve Teknoloji Dersi Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler Ders Notları

SINIR SİSTEMİ
Bütün canlılar çevre değişikliklerine karşı tepki gösterirler Canlılar bu tepkiyi asap sistemi sayesinde gerçekleştirir Sinir sistemi nöron nöron adı bahşedilen asap hücrelerinden oluşur Bir sinir hücresi üç kısımdan meydana gelir Gözenekli Olan gövdesi, dendritler ve akson
Hücreli gövdesi: çekirdek stoplazma ve organelleri bulundurur Hücre gövdesinden meydana çıkan uzantılar vardır
Dendritler: sinir hücresinin kısa uzantılarına denir Tek ya da çok sayıda olabilir Diğer nöronlardan gelen uyarıları alıp hücreli gövdesine iletir
Akson: dendritler tarafından alınıp gözenekli olan gövdesine iletilen uyarıyı alarak diğer bir nöronun dendritine ileten kısımdır Sinir hücresinin tek ve uzun olan kısmıdır Aksonların bazıları miyelin kılıf adı verilen bir inşa taşırlar Miyelin kılıf yağı, koruyucu bir kılıftır Aksondaki uyarının iletim hızı miyelin kılıf varsa çok hızlıdır

Uyartı iletimi: asap hücresinin dendriti göre alınan dikkat elektriksel tartma değişimi ile aksonda taşınır Akson ucunda salınan hormonlar ile ikinci sinir hücresinin dendritine iletilir Bu şekilde taşınarak sinir sistemindeki değerleme merkezi olan beyne getirilir Uyartı beyinde değerlendirilerek tepki oluşturulur Oluşan tepki nöronlar ile kaslara ya da bezlere götürülür
Bir sinir hücresinin uyartıyı alabilmesi için yarının belli bir değerde olması gerekir Bir nöronun uyarılması için zorunlu asgari değerdeki uyartıya eşik şiddeti denir Uyartılar asap hücresi baştan başa elektriksel olarak taşınır Sinapsta ise kimyasal yolla taşınır Uyartının taşınması esnasında enerji harcanır Nöron bir uyartıyı taşırken ikinci bir uyartıyı alamaz Nörondaki uyartının iletim hızı sabittir

Sinaps: Bir sinir hücresinin dendriti ile öteki asap hücresinin aksonu arasında bağlantı kurulur ve iki asap hücresi birbirine bağlanmış olur Bu bağlanma yerine sinaps denir Sinapslarda iki sinir hücresi aralarında tam bir temas kurulmaz

Uyartı Dendrit Gözenekli Olan gövdesi Akson

İNSANDA ASAP SİSTEMİ

Asap sistemi

MERKEZİ ASAP SİSTEMİ ORGANLARI

1 Beyin: Kafatası kemiklerine yapışmış kalın dayanıklı bir zarla çevrilidir Beyin iki yarım küreden oluşmuştur Öğrenilebilir ve istemli davranışların yönetim merkezidir Duyu organlarının yöneticilik merkezi de beyindedir İşitme, koku alma, görme tat alma, söylev, yazma, akıl, hafıza, sevinme, üzülme vb olaylar beyin göre yönetilebilir
2 Beyincik: kulaktaki yarım daire kanallrı ile birlikte vücuttaki dengelenmiş adale faaliyetlerini sağlar Beyinciğin çıkarılması adale hareketlerinde düzensizliğe yol açar
3 Omurilik soğanı: solunum, sindirim, dolaşım, boşaltım olaylarını düzenler Solunum, yutkunma, aksırık, öksürme, kusma, damarların büzülmesi ve gevşemesi gibi özlem dışı olayları yönetir Beyin ile omurilik aralarında mesajların taşınmasında görevlidir
4 Omurilik: omurga adı bahşedilen yapının içerisinde yer alır Düşünülmeden yapılan hareketlerin merkezidir Bu hareketlere refleks denir Çevreden gelen sinirlerin beyne, beynimizden gelen sinirlerin de ilgili yerlere gitmesi omurilikten geçerek olur Refleks alıcıların uyarılması ile adale ve kumaş gibi yapılarda meydana getirilen açlık dışı davranışlara denir Örnek: Haberimiz olmadan elimizi sıcak bir cisme değdiğimizde bir anda çekmemiz, diz kapağımıza çekiç ile vurulduğunda ani kasılma ile ayağımızın kalkması, beyni çıkarılmış kurbağanın bacağının yukarı kısmına asit döküldüğünde hayvanın ayağı ile asidi silmeye çalışması reflekse örnektir

ÇEVRESEL SINIR SİSTEMİ
1 Otonom sinir sistemi: Vücutta yürek, kan damarı, düz kaslar ve bezlerin aktivitelerini kontrol eder ve istemsiz hareketlerin kontrolünü sağlar
2 Somatik sinir sistemi: isteğimizle çalışan organları (iskelet, kas) yöneticilik eder


ENDOKRIN SİSTEM
Canlıların vücudunda denetleme ve düzenleme görevini sinir sistemi ve endokrin sistem gerçekleştirir İkisi birlikte çalışarak organizmanın bütünlüğünü sağlar Iç Salgi Bezleri sistem iç salgi bezleri bezlerden oluşur Bu bezler hormon denilen salgıları salgılar Ürettikleri salgıları kana veren bezlere iç salgı bezleri, bu salgılara da hormon denir Ürettikleri salgıları kanala veren bezlere ise dış salgı bezleri denir Bu salgılara da enzim denir Ürettikleri hormonları kana, enzimleri de kanala gönderen bezlere karma bez denir
Hormonların özellikleri:
1 Hayvanlarda kan ile, bitkilerde soymuk borusu ile doku ve organlara taşınır
2 Her hormon öbür gözenekli olan, doku ya da organa etki eder
3 Az miktarda üretilirler
4 Gereğinden az veya çok üretilmesi hastalığa yol açar
5 Yapıları protein ve yağdan oluşur

HORMON ÜRETEN BEZLER
1) Hipofiz bezi: beynin tabanında hipotalamusun altında yer alır Hipofiz bezinde üretilen hormonlar ve görevleri şunlardır:
a) Çoğaltma hormonu, yükselme ve gelişmeyi sağlar Kemik ve adale dokusunun gelişmesinde etkilidir Artma döneminde fazla salgılanması devliğe az salgılanması cüceliğe yol açar
b) Deriye renk verici maddeleri uyaran hormon hipofizden salgılanır
c) Tiroid bezini uyararak çalışmasını karşılayan hormonu üretir
d) Dişilerde süt bezlerinin çalışarak süt üretmesini karşılayan hormonu salgılar
e) Gamet hücrelerinin oluşmasında etk,ili olan hormonları üretir

2) Tiroid bezi: Boynumuzun tabanında bitik borusunun önünde yer alır İki çeşit hormon üretir
a) Tiroksin: Cisim metabolizmasını hızlandırır Tiroksin hormonu iyot varlığında sentezlenir Alınan yiyeceklerde iyot eksikse tiroksin salgılanmaz ve tiroit bezi büyür Buna guatr denir Tiroksin hormonu az salgılandığında hücreler arası sıvıda sodyum ve suyun, kanda ise kolestrolün yükselmesine yol açar
b) Kalsitonin: Kandaki kalsiyum ve fosfatın kemiklere geçmesini sağlar

3) Böbrek üstü bezi: Dışta bulunan kabuk ve içte yer alan öz elde etmek üzere iki kısımdan oluşur Kabuk kısmından su ve iyon dengesini sağlayan hormonlar salgılanır En önemlisi aldesterondur Aldesteron böbreklerde iyonların (sodyum ve klor) emilimini artırır Öz bölgesinden adrenalin salgılanır Adrenalin nefret, coşku, öfke hemencecik salınır Kan basıncını yükselti, yürek atışını hızlandırır, damarları daraltır, göz bebeklerini büyütür, kılları dikleştirir
4) Pankreas bezi: Karma bezdir Ürettiği enzimleri özel bir kanalla oniki parmak bağırsağına gönderir Pankreastan iki çeşit hormon salgılanır İnsülin ve glukagon İnsülin kandaki şeker miktarı arttığı vakit şeker miktarını azaltmak için salgılanır İnsülin bu işi kandaki glikozun karaciğerde glikojen şeklinde depolayarak yapar Glukagon ise kandaki glikoz miktarı azaldığı zaman salgılanır Karaciğerdeki depoloanmış glikojeni glikoza dönüştürerek kana geçmesini sağlar Böylece kandaki şeker miktarını artırmış olur İnsülin yetersiz salındığı süre kandaki şeker miktarı artar ve şeker hastalığı ortaya çıkar
5) Eşey bezleri: Erkeklerde testislerde testesteron hormonu üretilir Bu hormon cinsiyet karakterlerini (sesin kalınlaşması vb) ve gamet oluşmasını sağlar Dişilerde östrojen ve progestoron hormonu üretilir Östrojende dişi cinsiyet karakterlerinin oluşmasını sağlar



DEĞERLENDIRME:

ASAP SİSTEMİ

Beyin ve omurilik soğanının görevlerini yazınız

Bir sinir hücresinde uyartı kaç şekilde iletilir? Açıklayınız

Asap hücresinin şeklini çizerek üstünde kısımlarını gösteriniz

Refleks olayları ………………………………… kontrolündedir

I Veri gizleme 1995 FL
II Vücudun dengesini sağlama
III Duyu organlarını yöneticilik etme
Yukarıdakilerden hangileri yalnızca beynin görevidir?
a) Yalnız I b) I,II c) I,III d) I,II,III

I Omurilik 1995 EML
II Sinirler
III Beyin
Yukarıdakilerden hangileri merkezi sinir sistemi organıdır?
a) Yalnız I b) I,II c) I,III d) I,II,III

Solunum, kalbin egzersiz hızı, kusma gibi istemsiz hareketleri kontrol eden merkezi asap sistemi organı aşağıdakilerden hangisidir?
a) Omurilik soğanı b) Beyincik c) Beyin d) Omurilik

Duyu organlarının denetleme, hafıza, öğrenme gibi istemli hareketlerin denetleme merkezi aşağıdakilerden hangisidir?
a) Omurilik soğanı b) Beyincik c) Beyin d) Omurilik

Reflekslerin kontrol merkezi aşağıdakilerden hangisidir?
a) Omurilik soğanı b) Beyincik c) Beyin d) Omurilik

Aşağıdakilerden hangisinde önce beyin sonra omurilik ödev yapar?
a) örgü örmek b) bir çiçeği koklamak c) bir yemeğin tadına bakmak d) eline diken battığında elini çekmek
HORMONLAR
Devliğin ve cüceliğin nedenini anlatınız
Tiroksin hormonu eksikliğinde ne olur? Anlatınız
Pankreasın salgıladığı hormonlar ve bu hormonların görevlerini yazınız

şeker hastalığı ………………… eksikliğinde meydana kazanç

İç salgı bezleri kadar kana verilen salgılara ……………… denir

Aşağıdakilerden hangisi salgılarını keza kana ayrıca de sindirim borusuna gönderir?
a) pankreas b) epifiz c) tiroit bezi d) lenf bezler *