Feodalite Aslında Nedir, Nasıl Ortaya Çıktı?

Büyük devletler ve büyük imparatorluklar birçok vakit güçlü bir merkezi sistem üzerine kurulur. Merkezi sistemin güçlü olmadığı ya da toprakların çok geniş olduğu durumlarda lokal güçler oluşur. Osmanlı’daki tımar sistemine benzeyen bir yapı olan derebeylik yani feodalite, topraklarımızdakinden farklı olarak Avrupa’da uzun yıllar makul bir toplumsal yapı biçiminde uygulanmıştır.

Feodalite sisteminde bir hükümdar vardır. Bu hükümdar soylu ilan ettiği bir bireye belli bir toprak verir. Bu soylu da hem asker yetiştirir hem de o toprakta çalışan halktan sorumlu olur. Osmanlı tımar sisteminden farklı olarak feodalite sadece ekonomik değil, toplumsal bir yapıdır. Bugün bile bu sistemin izlerini Avrupa’da görmek mümkün. Gelin feodalite nedir, nasıl ortaya çıktı, özellikleri nelerdir tüm ayrıntılarıyla inceleyelim.


Feodalite nedir, nasıl ortaya çıktı, özellikleri ne?
Feodalite nedir?

Feodalite nasıl ortaya çıktı?

Feodalitenin siyasi özellikleri

Feodalitenin ekonomik özellikleri

Feodalitenin yıkılışı


Öncelikle, feodalite nedir?

Feodalizm, derebeylik üzere isimlerle de anılan feodalite; bilhassa 10. ve 13. yıllar ortasında yani Orta Çağ periyodunda Avrupa’da yaygın olarak uygulanan ekonomik, siyasi ve toplumsal bir yapıdır. Latince fiyat manasına gelen feudalis ve Latince tımar manasına gelen feodum sözlerinden türemiştir. Orta Çağ Avrupa’sında görülen sistem olarak isimlendirilse bile aslında dünyanın pek çok noktasında örneklerini görebiliriz.

Örneğin Osmanlı İmparatorluğu’nda uygulanan tımarlı sipahi sistemi feodaliteye ekonomik açıdan emsal. Fakat Avrupa’da olduğu üzere topraklar sonsuza kadar bir ailede kalmaz ve soylu sınıfı oluşturmaz. Feodalite sistemi Çin'in Zhou periyodunda ve Japonya'nın Edo devrinde de görülmüştür. Ancak o periyot yaşayan beşerler, bu sisteme feodalite demiyorlardı.

Feodalite kavramını ortaya çıkaran bireyler tarihçilerdir. Zira tarih incelemeleri sırasında muhakkak yapıları başkalarından ayrılmak için özel kavramlar kullanılır. Bu nedenle feodalite tarifi da biraz karmaşıktır. İlk Çağ’da başladığı, Orta Çağ’da yaygınlaştığı, yıkılışının ise Sanayi Devrimi’ne kadar uzandığı düşünülüyor. Ekonomik olarak ortadan kalkmış olsa bile bugün Avrupa’da hala soyluluk unvanları olduğunu düşünürsek feodalitenin oluşturduğu toplumsal yapının sürmekte olduğunu söylemek mümkün.

Feodalite nasıl ortaya çıktı?


Avrupa’da hâkim güç olan Batı Roma İmparatorluğu 476 yılında yıkılmıştır lakin güç kaybetmesi çok daha evvel başlamıştır. Roma üzere merkezi yapı ile yönetilen bir devletin güç kaybetmesi, merkez dışında kalan bölgelerin açlık ve sefalete mahkum olmaları manasına geliyordu. Zira merkez sırf siyasi gücü değil, ekonomik gücü de elinde bulunduruyordu.

Köle çalıştırma üzerine heyeti bir ekonomik yapı olan Roma’da merkez güç kaybetmeye başlayınca toprak sahipleri köle beslemek yerine bu kölelerden kimilerini kısmi olarak özgür bıraktı ve topraklarında çalışmalarına müsaade verdi. Böylelikle yarı özgür köleler kendilerini doyurmak için çok daha verimli çalışır hale geldiler. Sonrasında saban ve üzenginin icadı, en kurak toprakları bile verimli hale getirdi.

Zaten devamlı istila altında olan bu toprakların verimli hale gelmesi ile birlikte mahallî toprak sahipleri, artık asker yetiştirecek kadar eser elde etmeye başladılar. Böylece toprak sahipleri hem askere hem de çalışana sahip olan küçük güçler haline geldiler. Feodalite sisteminin birinci tohumları bu halde atıldı.

Kendi kendine oluşan bu güçler, merkezi sistem kuran hükümdarlar tarafından yıkılmak yerine desteklendi. Tamam, toprağım senin olsun ancak bana asker yetiştir ve savaşlarda bana katıl denildi. Hükümdarlarla düzgün geçinen toprak sahipleri soyluluk unvanları aldılar ve toprakları makul koşulları yerine getirdikleri sürece onların oldu. Tarım toplumunun yıkıldığı Sanayi Devrimi’ne kadar bu sistem gelişerek sürdü.

Feodalitenin siyasi özellikleri:


Feodalite sisteminin özelliklerini siyasi ve ekonomik olarak iki farklı yapı üzerinden kıymetlendirmek mümkün. Feodalitenin siyasi yapısını bir piramit üzere düşünebiliriz. En üstte ülkenin hükümdarı bulunur. Onun altında soylular. Soyluların altında biraz daha az soylular. Onların altında askerler ve askerlerin en altında da köylüler bulunur. Serf ismi verilen bu köylüler, piramidin en kalabalık alanını oluştururlar.

Feodalite sistem piramidinin en zirvesinde bulunan hükümdar, düşündüğümüz kadar güçlü değildir. Zira ekonominin temelini oluşturan verimli topraklar soyluların elindedir. Bu feodalite sahipleri tıpkı vakitte asker yetiştirdikleri için ülkenin tertipli bir ordusu yoktur. Bu türlü bir ordu kurulması son derece kıymetli olduğu için hükümdar bu vazifesi feodal beyefendilere vermiştir.

Durum bu türlü olunca birden fazla vakit hükümdarın sırf sembolik olarak tahtta oturduğu periyotlar bile yaşanmıştır. Sonuçta asker ve toprak derebeylerinin elinde. Hükümdar haydi savaşa gidelim dediği vakit askeri gücü elinde tutanlar hayır derse kimse kalkıp savaşa katılmaz. Bu açıdan baktığımız vakit rahatlıkla söyleyebiliriz ki feodalitenin siyasi yapısında merkezi güce yer yoktur.

Feodalitenin ekonomik özellikleri:


Feodalite sisteminin ekonomik özelliklerine baktığımız vakit son derece kapalı bir ekonomik sistem ile karşılaşıyoruz. Roma İmparatorluğu güç kaybedip de merkezi ticaret aksadığı vakit küçük toprak sahipleri ve köylüler, kendi kendilerine yetecek biçimde bir ekonomik sistem geliştirmişlerdir. Arka geriye yaşanan Cermen istilaları sürecinde bu kendi kendine yetmez hali olgunlaşmıştır.

Feodal sistemin ana üretim gücü olan köylüler üretir ve küçük bir kısmını kendilerine alarak geri kalanı toprak sahibine verirler. Feodal yapıda ticari bir sistemden bahsetmek kelam konusu değil. Çünkü üretilen neyse halk onu tüketiyor. Cermen istilaları nedeniyle köylünün burnunun ucunu bile dışarı çıkaramadığını düşünürsek komşu topraklarla bile vakit zaman ticaret durma noktasına geliyordu.

Feodalitenin yıkılışı:


Tıkır tıkır işleyen feodalite sistemi, aslında yıkılışını da kendi hazırladı. Zira istilalar nedeniyle inançsız hale gelen ticaret, feodal beyefendilerin güvenliği sağlaması ile yine hareketli hale geldi. Ticaretin artması demek, kapalı iktisatların güç kaybetmesi demektir.

Haçlı Seferleri de dolaylı olarak feodalitenin altını kazıyan olaylara neden olmuştur. Haçlı Seferleri ile birlikte hem yeni ganimetler elde edilmiş hem de İslam devletleri ile Avrupa ortasında ticaret başlamıştır. Bu ticaret üzerinden vergi alarak güçlenen merkezi güç yani hükümdar, artık feodalitenin siyasi ya da ekonomik gücüne gereksinim duymaz hale gelmiştir.

Elbette dünya tarihinde bir şeyler olur da Türklerin tesiri olmaz mı? Güçlü ve yıkılmaz kalelerinin gerisinde yüzlerce yıl boyunca yenilmez bir güç olarak duran derebeyler, 1453 yılında İstanbul’un fethi sırasında en güçlü surları bile paramparça eden toplarımız yüzünden artık yenilmez olmadıklarını anladılar ve güç kaybetmeye başladılar.

Feodaliteyi ise asıl bitiren para oldu. Ticaret para ile yapılıyordu ve toprak sahiplerinin köylülerden aldıkları eserler paraya dönüşmediği sürece mana tabir etmiyordu. Serfliğin yani toprak sahibine bağlı yarı özgür köleliğin kalkması ile birlikte feodalite yok oldu gitti. Yüzlerce yıl boyunca sürmüş olan bu sistemden geriye kalan ise bugün pek de mana söz etmeyen soyluluk unvanları oldu.

Yüzlerce yıl boyunca Avrupa’nın temel toplumsal yapısı olan feodalite nedir, nasıl ortaya çıktı, nasıl yıkıldı ve özellikleri nedir gibi merak edilen soruları yanıtlayarak bu sistem hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Husus hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.