Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Fiiller, Fiillerde çatı, fiil türleri, öznelerine kadar fiil,
Fiiller iş,hareket,oluş,durum bildiren sözcüklerdirÇekimli bir fiilde,iş,hareket,oluş ve du
rumun hangi varlık göre gerçekleştirildiği ya açık açık bellidir ya da bu varlık belirtilme
miştir,bilinmemektedir
“Ali tahtayı sildi Cümlesinde,fiilin bildirdiği ‘silme ’ işini yapan varlık (özne) Ali ’dirÖy
leyse bu cümlede özne yapıcıdır,bellidir
Cümlede yüklem görevini üstlenen fiilin özne ile kurduğu bu ilişkiye özneyüklem ilişkisi
denir
Fiiller varlığın yaptığı işin başka bir varlığı etkileyip etkilemediğine tarafından de ayrılırlar:
“ Ali camı kırdı Cümlesinde özne olan varlık,kırma işlemini bir varlık üzerinde gerçekleştir
miş,bu varlık işten etkilenmiştir
Cümlede yüklem görevini üstlenen fiilin,özne dışındaki etkilenen varlık ile kurduğu iliş
kiye nesneyüklem ilişkisi denir
Fiillerin öznelerine ve nesnelerine tarafından gösterdikleri özellikler,fiil çatılarını oluşturur
Fiiller çatı yönünden iki grupta incelenir:
ÖZNELERİNE TARAFINDAN FİİLER
1Etken Fiiller:Bildirdikleri meslek,oluş veya durum emin bir özne tarafından gerçekleştiri
len;kısaca özneleri aşina fiillerdir:
Tren saat dokuzda istasyona geldi
Okulun bahçesinde toplandık
Birincil cümlede gelme işini yapan(tren),ikinci cümlede toplanma işini gerçekleştiren(biz)özne gö
revindedirBu cümlelerin reel öznesi kesin olduğu için ulaşmak ve toplanmak fiilleri etken ça
tılıdır
2Edilgen Fiiller:Cümlede gerçek öznesi meçhul fiillerdirBu fiillerle kurulan tümce
lerde işi yapan varlığın kim olduğu belirtilmemiştir:
Duvarlar boyandı
Bu cümlede boyama işinin yapıldığı belirtilmektedirAncak bu işin kimin yaptığı kesin değildir
Cümlede özne gibi görünen “duvarsözcüğü güya öznedirGerçek özne yerine sözde özneyi alan fiil pasif çatılıdır
Fiiller –(i)n ve –(i)l ekleriyle pasif yapılır
3Dönüşlü Fiiller:Öznenin hem işi yaptığı hem de işten etkilendiği gösteren fiillerdir
Bu fiillerle kurulan cümlelerde işi yapan ve işten etkilenen benzer varlıktır:
Babam çabucacık giyindi
Bu cümlede özne olanbaba,giyinme işini yapmıştırBu iş sadece özneyi etkilememiş,başka bir varlık üzerine geçmemiştirDönüşlü fiillerin yüklem olduğu cümlelerde hakiki özne bulunur,nesne bulunmaz
Çocuk birazcık geriye doğru çekildi
Bu cümlede özne olan “çocuk,çekilme işini gerçekleştirmiş ve bu işten yalnız kendisi
Etkilenmiştirİş başka bir varlığın üstünde yapılmamış öznede kalmiştır
Fiiller –(i)n ve –(i)l ekleriyle dönüşlü yapılır
4İşteş Fiiller:Eylemin ansızın pozitif özne kadar birlikte veya müşterek yapıldığını bil
diren fiilllerdir:
Saatlerce kapının önünde bekleştik
Bu cümlede “ummaişi birden çok özne kadar yapılmıştırFiil birlikte yapma anlamı ta
şımaktadır
Arkadaşımla okulda buluştuk
Bu cümlede ise “buluşmaişi aniden çok özne kadar ortak yapılmıştır
Fiiller –(i)ş ekiyle işteş yapılır
11993 FL: Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi faktör çatılıdır?
A)Semtimizde bu yıl yeni parklar yaptırılıyor
B)Otomobilimiz on gündür boyanıyor
C)Hırsızlar her gün birer ikişer yakalanıyor
D)Çocuklar,oyun sahasının yokluğundan yakınıyor
Çözüm: Cümlede reel öznesi yer alan fiiller etmen çatılıdır D seçeneği oyun
sahasının yokluğundan yakınanlar “çocuklar dırÇocuklar sözcüğü cümlenin gerçek öznesidirSöylenmekfiili etmen çatılıdır
21988 EML: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “gülümsemekfiili edilgen çatılıdır?
A)Ali fıkra anlatırken fazla güler
B)Konferans,konser dinlerken gülünmez
C)Masalda anlatılanlara gülüverdi
D)Karagözün hareketlerine cümbür cemaat güldü
Çözüm: Gerçek öznesi bilinmez fiiller faizsiz çatılıdır B ’de “tebessüm etmek fiili –(ü)n ekini alarak dingin olmuştur
CEVAP:B
NESNELERİNE GÖRE FİİLLER
1Geçişli Fiiller:Öznenin yaptığı işin başka varlıklar üzerine geçtiğini gösteren,yani nesne alabilen,bir nesneyle kullanılması gereken fiillerdir:
Çocuk annesini öpüp,okşuyor
Bu cümlede öznenin yaptığı iş “öpmek,okşamaknesne üzerinde yapılmıştırİş diğer
bir varlığın üzerine geçmiştirBu fiiller geçişli fiillerdir
Fiillerin geçişli olup olmadıklarını bilmek için “Ne?,Neyi?,Kimi? sorularından yararlanırız
Fiiller bu sorulara yanit veriyorsa geçişlidir:
Çocuk simit satıyor (Çocuklar ne satıyor?simit)
2Geçişsiz Fiiller:Öznesinin yaptığı meslek,başka bir varlığa geçmeyen fiillerdirBu fiil
lerle kurulan cümlelerde nesne bulunmaz;eylemin etkisi yalnız özne üzerindedir:
Arkadaşlarla tatile çıkıyoruz
Geçişsiz fiiller “Ne?,Neyi?,Kimi? sorularına cevap vermez
3Oldurgan Fiiller: Geçişsiz iken,dir,t,r ekleriyle geçişlik dereceleri artırılır
Bu nesil fiillere ettirgen fiil denir
Ali parayı ödetti
Cümlede özne olan Ali işi yapmamış,başkasına yaptırmıştır
11988 FL: Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi geçişli bir fiilldir?
A)Üzümcü,küfeyi ağır ağır yere bıraktı
B)Pencerenin önünde ona bakıyordu
C)Küfenin aşağı,iki büklüm gidiyordu
D)Soluklanıp derin derin,mavi denize bakıyordu
Çözüm: A ’da “bırakma işini “üzümcü gerçekleştirmiş;bu iş “küfeüzerinde yapılmıştır
Bu yüzden “ayrılmakfiili geçişlidir *
Fiiller iş,hareket,oluş,durum bildiren sözcüklerdirÇekimli bir fiilde,iş,hareket,oluş ve du
rumun hangi varlık göre gerçekleştirildiği ya açık açık bellidir ya da bu varlık belirtilme
miştir,bilinmemektedir
“Ali tahtayı sildi Cümlesinde,fiilin bildirdiği ‘silme ’ işini yapan varlık (özne) Ali ’dirÖy
leyse bu cümlede özne yapıcıdır,bellidir
Cümlede yüklem görevini üstlenen fiilin özne ile kurduğu bu ilişkiye özneyüklem ilişkisi
denir
Fiiller varlığın yaptığı işin başka bir varlığı etkileyip etkilemediğine tarafından de ayrılırlar:
“ Ali camı kırdı Cümlesinde özne olan varlık,kırma işlemini bir varlık üzerinde gerçekleştir
miş,bu varlık işten etkilenmiştir
Cümlede yüklem görevini üstlenen fiilin,özne dışındaki etkilenen varlık ile kurduğu iliş
kiye nesneyüklem ilişkisi denir
Fiillerin öznelerine ve nesnelerine tarafından gösterdikleri özellikler,fiil çatılarını oluşturur
Fiiller çatı yönünden iki grupta incelenir:
ÖZNELERİNE TARAFINDAN FİİLER
1Etken Fiiller:Bildirdikleri meslek,oluş veya durum emin bir özne tarafından gerçekleştiri
len;kısaca özneleri aşina fiillerdir:
Tren saat dokuzda istasyona geldi
Okulun bahçesinde toplandık
Birincil cümlede gelme işini yapan(tren),ikinci cümlede toplanma işini gerçekleştiren(biz)özne gö
revindedirBu cümlelerin reel öznesi kesin olduğu için ulaşmak ve toplanmak fiilleri etken ça
tılıdır
2Edilgen Fiiller:Cümlede gerçek öznesi meçhul fiillerdirBu fiillerle kurulan tümce
lerde işi yapan varlığın kim olduğu belirtilmemiştir:
Duvarlar boyandı
Bu cümlede boyama işinin yapıldığı belirtilmektedirAncak bu işin kimin yaptığı kesin değildir
Cümlede özne gibi görünen “duvarsözcüğü güya öznedirGerçek özne yerine sözde özneyi alan fiil pasif çatılıdır
Fiiller –(i)n ve –(i)l ekleriyle pasif yapılır
3Dönüşlü Fiiller:Öznenin hem işi yaptığı hem de işten etkilendiği gösteren fiillerdir
Bu fiillerle kurulan cümlelerde işi yapan ve işten etkilenen benzer varlıktır:
Babam çabucacık giyindi
Bu cümlede özne olanbaba,giyinme işini yapmıştırBu iş sadece özneyi etkilememiş,başka bir varlık üzerine geçmemiştirDönüşlü fiillerin yüklem olduğu cümlelerde hakiki özne bulunur,nesne bulunmaz
Çocuk birazcık geriye doğru çekildi
Bu cümlede özne olan “çocuk,çekilme işini gerçekleştirmiş ve bu işten yalnız kendisi
Etkilenmiştirİş başka bir varlığın üstünde yapılmamış öznede kalmiştır
Fiiller –(i)n ve –(i)l ekleriyle dönüşlü yapılır
4İşteş Fiiller:Eylemin ansızın pozitif özne kadar birlikte veya müşterek yapıldığını bil
diren fiilllerdir:
Saatlerce kapının önünde bekleştik
Bu cümlede “ummaişi birden çok özne kadar yapılmıştırFiil birlikte yapma anlamı ta
şımaktadır
Arkadaşımla okulda buluştuk
Bu cümlede ise “buluşmaişi aniden çok özne kadar ortak yapılmıştır
Fiiller –(i)ş ekiyle işteş yapılır
11993 FL: Aşağıdaki cümlelerden hangisinin yüklemi faktör çatılıdır?
A)Semtimizde bu yıl yeni parklar yaptırılıyor
B)Otomobilimiz on gündür boyanıyor
C)Hırsızlar her gün birer ikişer yakalanıyor
D)Çocuklar,oyun sahasının yokluğundan yakınıyor
Çözüm: Cümlede reel öznesi yer alan fiiller etmen çatılıdır D seçeneği oyun
sahasının yokluğundan yakınanlar “çocuklar dırÇocuklar sözcüğü cümlenin gerçek öznesidirSöylenmekfiili etmen çatılıdır
21988 EML: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “gülümsemekfiili edilgen çatılıdır?
A)Ali fıkra anlatırken fazla güler
B)Konferans,konser dinlerken gülünmez
C)Masalda anlatılanlara gülüverdi
D)Karagözün hareketlerine cümbür cemaat güldü
Çözüm: Gerçek öznesi bilinmez fiiller faizsiz çatılıdır B ’de “tebessüm etmek fiili –(ü)n ekini alarak dingin olmuştur
CEVAP:B
NESNELERİNE GÖRE FİİLLER
1Geçişli Fiiller:Öznenin yaptığı işin başka varlıklar üzerine geçtiğini gösteren,yani nesne alabilen,bir nesneyle kullanılması gereken fiillerdir:
Çocuk annesini öpüp,okşuyor
Bu cümlede öznenin yaptığı iş “öpmek,okşamaknesne üzerinde yapılmıştırİş diğer
bir varlığın üzerine geçmiştirBu fiiller geçişli fiillerdir
Fiillerin geçişli olup olmadıklarını bilmek için “Ne?,Neyi?,Kimi? sorularından yararlanırız
Fiiller bu sorulara yanit veriyorsa geçişlidir:
Çocuk simit satıyor (Çocuklar ne satıyor?simit)
2Geçişsiz Fiiller:Öznesinin yaptığı meslek,başka bir varlığa geçmeyen fiillerdirBu fiil
lerle kurulan cümlelerde nesne bulunmaz;eylemin etkisi yalnız özne üzerindedir:
Arkadaşlarla tatile çıkıyoruz
Geçişsiz fiiller “Ne?,Neyi?,Kimi? sorularına cevap vermez
3Oldurgan Fiiller: Geçişsiz iken,dir,t,r ekleriyle geçişlik dereceleri artırılır
Bu nesil fiillere ettirgen fiil denir
Ali parayı ödetti
Cümlede özne olan Ali işi yapmamış,başkasına yaptırmıştır
11988 FL: Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemi geçişli bir fiilldir?
A)Üzümcü,küfeyi ağır ağır yere bıraktı
B)Pencerenin önünde ona bakıyordu
C)Küfenin aşağı,iki büklüm gidiyordu
D)Soluklanıp derin derin,mavi denize bakıyordu
Çözüm: A ’da “bırakma işini “üzümcü gerçekleştirmiş;bu iş “küfeüzerinde yapılmıştır
Bu yüzden “ayrılmakfiili geçişlidir *
