Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, besin fiyatlarındaki artışın sorumlusu olarak zincir marketleri gösterdi. Bakanlık müfettişleri bunun üzerine marketlerde incelemelere başladı. Pekala sorumlu nitekim zincir marketler mi? Bir eser tarladan tüketiciye ulaşana kadar hangi evrelerden geçiyor ve fiyatı nasıl artıyor?
Besin fiyatlarındaki artış gündeme geldiğinde tüketicinin en çok konuştuğu eserlerden biri de domates oluyor. Tarlada 4.5 lira olan 1 kilogram domatesin fiyatı Antalya'dan İstanbul'a 700 kilometrelik seyahat sonrası 9.5 lirayı aşıyor.
Pekala bu nasıl oluyor? Ortada kimler kazanıyor? Tüketicinin karşısına çıkan fiyat etiketi gerçekçi mi yoksa tezgâhlarda oyun mu var?
Bu sorunun cevabını arayan Hürriyet'ten Salim Uzun'un aktardığına nazaran Antalya'da klâsik diye tabir edilen domatesin kilogramının üreticiden çıkış fiyatı 4.5 TL (24.09.2021 tarihi itibariyle).
Üretici elindeki domatesi hale götürüp komisyoncuya teslim ediyor. İşte fiyat yolculuğu bu noktadan sonra başlıyor.
Halde fiyatlar nasıl değişiyor? (Kilogram)
Personellik: 20 kuruş
Ambalajlama: 1 TL
İşletme sarfiyatları: 40 Kuruş
Vergiler (Hal rüsumu): 4 Kuruş
Bu haliyle Antalya domatesi İstanbul haline 6 lira 45 kuruşa giriyor. Sonraki etapta 15 kuruş hamaliye ve 30 kuruş kâr ekleniyor. Bu süreçte domatesin bedeli yaklaşık 6 lira 90 kuruşa ulaşıyor.
Pazar ve markette kaç TL'den satılıyor?
Şayet eser pazara gidecekse mevcut fiyata yol, tezgâh kirası ve işçi masrafı olarak 50 kuruş ekleniyor.
Pazarcı da esere ortalama 1 TL kâr bedeli koyuyor. Sonuç olarak kolundan 4.5 TL’ye yiyeceğimiz Antalya domatesi pazar tezgâhında 8.395 TL’ye satışa sunuluyor.
Şayet domates marketlere gidecekse hesaplama farklı formülle yapılıyor. İstanbul halinden 6.895 TL’ye çıkan domatese kâr, fire ve genel masraflar (yüzde 30) ekleniyor.
Bu da mevcut fiyatı ortalama 2 TL arttırıyor. Buna yüzde 8 KDV de eklenince Antalya domatesinin market tezgâhındaki ortalama satış fiyatı 9.68 TL’ye ulaşıyor.
Tarladan markete kadar yaşanan yükseliş
1 kg domates Fiyat (TL)
Tarladan çıkış 4.5
İşçilik 0.2
Ambalaj 1
İşletme giderleri 0.4
Rüsum 0.045
Antalya hal 6.14
Nakliye 0.3
İstanbul hal giriş 6.44
Hammaliye 0.15
Kar 0.3
İstanbul hal çıkış 6.89
Market giderleri 2.06
KDV 0.72
Market satış fiyatı 9.68
“Ürün hareket ettikçe fiyatı artıyor” diyen Antalya Ticaret Borsası (ATB) İdare Heyeti Lideri Ali Çandır, Antalya domatesinin fiyat yolculuğunu şöyle kıymetlendirdi:
“Sadece domates için değil, birçok eser için bu tablo geçerli. Piyasanın denetlenmesi elbette değerli lakin kesin tahlil için sistemin tamamında temelden değişiklikler yapılmalı. En değerli şey piyasa şeffaf hale gelmeli. Şu anda birçok eser hal dışında süreç görüyor. Bu büyük bir sorun. Ayrıyeten üretici, üretim için gerekli her şeyi hasat sonu vadeli alıyor. Bu da üretim maliyetini artırıyor. Bu sorunu lakin organize bir yapı ile çözebiliriz. Kamu, düzenlemeli, izlemeli, denetlemeli ve iyileştirmelidir.
Eser toplama, sürece, depolama ve nakliye süreçleri üretim merkezli kümelenmeyle yapılmalı. Biz istiyoruz ki üretici işe toplu tedarikle başlasın, standart ve planlı bir üretim yapsın ve pazarlasın. Bunun için de üretici bölgelerinde dünya standartlarında uygun bir biçimde satışa hazır bir hale getirilecek merkezler kurulsun. Kurulcu, tüccar, market zincirleri online ortamda eseri ederinden alsın ve pazarlasın. Bunun için de kamu projelendirme ve finansmanını yapma vazifelerini üstlensin. Yani bu merkezlerin heyetimi ve fonksiyonel bir biçimde yürütülmesinde inisiyatif alsın. Eser fiziki olarak bir kez hareket etsin, soğuk zincir bozulmadan yer değiştirsin.”
Gerek üretici gerek bu işin ticaretini yapanların da bu durumdan şikayetçi olduğunu belirten Çandır, “Üretici daha fazla gelir elde etmek istiyor. Lakin üretim dışındaki katma paha yaratılan basamakların hiçbirinde yer almıyor, alamıyor. Yıllardır kurulcu ve tüccarlarla kurmuş olduğu bağ sayesinde üretim için emeğini koyuyor fakat ekseriyetle işin maliyet kısmında olamıyor” diye konuştu.
Artışların önlenmesi için dal temsilcilerinden 8 teklif
1- Kesimin girdi maliyetlerini, rakip ülkelerin muadil gerçek girdi fiyatlarıyla uyumlu hale getirmeliyiz.
2- Ziraî tedarik sistemini devletin düzenleyeceği bir platform üzerinden ortaklaşa karşılayacak hale dönüştürmeliyiz.
3- Bölümdeki kayıpları ve verimsizlik kaynaklarını minimize edecek bir paha zinciri kurgulamalı ve uygulamalıyız. Bunun için devlet, makul üretim merkezlerinde üretici örgütler vasıtasıyla hasat, sürece ve depolama üniteleri oluşturmalıdır. Soğuk zincir lojistiği bu paha zinciri ile bütünleşik çalışmalıdır.
4- Ziraî dayanaklar; en az bir dönem, ortalama üç dönemlik planlamayla evvelce açıklanmalı ve her dönem başında işin yapılma oranına nazaran ödenmeye başlanmalıdır.
5- Örtüaltı ve meyve üretimi üzere özellikli üretim faaliyetlerinin yapısına uygun destekleme siyasetleri uygulanmalıdır. Tarım toprakları odunsuz ve tam müdafaa altına alınmalı, mevcut hazine toprakları bölümde en az 5 yıllık deneyime sahip üreticilere uygun şartlarla kullandırılmalıdır.
6- Yaş meyve zerzevat bölümü başta olmak üzere ziraî eser ticaretinde kayıtlı olmaya, şeffaflığa ve izlenebilirliğe özel kıymet verilmelidir. Böylelikle spekülatif ve manüpilatif faaliyetlerin önüne geçmek mümkün olur.
7- Hal Kayıt Sistemi, bölümün ticaretinde yüklü ehemmiyete sahip olmalıdır. Mevcut durumda bu oran yaklaşık yüzde 30 civarındadır ve piyasayı aktifleştirmek bakımından yetersizdir.
8- Dalın ticaretindeki kayıtlılık ve şeffaflık; kapsayıcı ve yüklü yeni bir hal kanunuyla sağlanmalıdır. Buna nazaran haller paha zinciri ve tedarik zinciriyle entegre çalışmalıdır. Yani bu anlayışla hal sayısı üretim ve tüketim bölgeleri yüklü olarak mevcut duruma nazaran arttırılmalıdır. Öbür taraftan kayıtlılığı ve şeffaflığı artırabilmek için e-fatura uygulaması ile hal bildirimleri uyumlu hale getirilmelidir.
