Fiyatlar Neden Artıyor: Ayçiçek Yağında Sorun Ne? Sırada Ekmek mi Var?

Rusya'nın Ukrayna'yı işgal teşebbüsü devam ederken son günlerde Türkiye'de ve dünyada ayçiçeği ve ayçiçeği yağı kıymetli bir gündem unsuru haline geldi. 

Türkiye'nin bu iki ülkeden de ithalat yapıyor olması sonrası toplumsal medyada da fiyat ve stok fısıltıları artınca hafta sonu vatandaş marketlere koştu!

Sırada yeni eserler var mı?


Savaş tedariği etkiledi!



Ukrayna ve Rusya hem dünyanın en büyük ayçiçeği yağı üreticileri hem de ihracatçıları olunca üretim de tedarik de savaş nedeniyle etkilendi. Diğer yandan da bir çok besin eserinde de durum benzer!

ABD Tarım Bakanlığı datalarına nazaran Ukrayna yıllık 7.3 milyon ton ile açık orta dünyanın en büyük ayçiçeği yağı üreticisi (ham+rafine) pozisyonunda bulunuyor. Ukrayna'yı 5.8 milyon tonla Rusya takip ediyor. Ukrayna geçtiğimiz yıl 7.3 milyon tonluk üretiminin 6.6 milyon tonunu ihraç etti ve dünyanın en büyük ayçiçeği yağı ihracatçısı oldu. Ukrayna'yı 3.8 milyon ton ile Rusya takip etti. İhracatta bu iki ülke tüm dünyaya fark attı.

Buna karşılık Türkiye 800 tonu aşkın ithalatıyla geçen yıl Hindistan ve Çin'in akabinde dünyanın en çok ayçiçeği yağı ithal eden 3. ülkesi oldu.

Türkiye geçen yılki 1.1 milyar dolarlık ayçiçeği yağı ithalatının yüzde 80'ini, ocak ayındaki 166.6 milyon dolarlık ithalatın ise neredeyse tamamını Rusya ve Ukrayna'dan yaptı.

Bakan açıklama yaptı fakat marketler doldu!



Habertürk'ün haberine nazaran, Tarım ve Orman Bakkanı Vahit Kirişci bahse ait toplumsal medya hesabından yaptığı açıklamada 'Ayçiçek yağı üzere temel besin eserlerinde kâfi stok bulunmadığı istikametinde paylaşılan bilgiler yanlışsız değildir. Gerekli önlemler alınmıştır. Ülkemizin kâfi ölçüde ayçiçek yağı stoku bulunmaktadır. Temelsiz savlara prestij etmeyin. Tasa edilecek bir durum kelam konusu değildir' tabirlerini kullandı.

Ayçiçek yağı fiyatları Ukrayna'daki savaşın tesiriyle Türkiye'de son 1 haftada yüzde 50 zamlandı. Fiyatların daha da yükselmesinden kaygı duyan vatandaşlar ise hafta sonu marketlere akın ederek ayçiçek yağı alımı yaptı. Hatta ayçiçek yağında indirim yapılan kimi marketlerde yer yer tartışmaların çıktığı görüldü.

Bakanın açıklaması????

Ukrayna'da üretim durdu



Enerji ve emtia hususlarında dünyanın kıymetli bilgi sağlayıcılarından S&P Küresel Commodity Insights da ayçiçeği ve ayçiçeği yağındaki son gelişmelerle ilgili bir makale yayımladı. 24-25 Şubat'ta Ukrayna'dan ayçiçek yağı ihracatının durduğu belirtilen yazıda bu ülkede bölümün üretiminin de büsbütün durduğu bilgisi verildi.

Makalede görüşlerine yer verilen bir uzman 'Ayçiçek yağı sevkiyatları büsbütün durdu. Bu (savaş) 2-3 hafta daha devam ederse ayçiçeğinde bahar ekimleri ertelenebilir, gelecek dönem gayeleri riske girebilir' sözlerini kullandı.

Ayçiçeği yaz öncesinde nisan-mayıs aylarında ekiliyor ve eylül ayından itibaren hasadı alınmaya başlıyor. Yazıda yer alan bilgilere nazaran Ukrayna'daki çiftçiler birebir anda farklı zorluklarla karşı karşıya kaldı. Halihazırda Kaharkov ve Luhansk üzere değerli ayçiçeği tohumu üreten bölgeler Rus askerlerinin denetimine girdi. Bunun yanında çiftçilerin başta gübre olmak üzere ekim için gerekli birçok materyale erişimi kalmadı.

Konuyla ilgili yazıda yapılan değerlendirmede 'Tarım bölgelerinde devam eden askeri hareketlilik birçok yolun kapanmasına, şirketlerin faaliyetlerini durdurmasına neden oluyor. Bu durum ortalama ekim alanının düşmesine yol açabilir' sözleri yer aldı.

Ukrayna'da geçen yıl 6.5 milyon hektar alanda ayçiçeği ekimi yapılmıştı.

Bakanlık spekülasyon yaratılıyor dedi



Ayçiçek yağında yüksek artırımlarla karşılaşan vatandaşlar, yüksek fiyatlı etiketleri toplumsal medyada paylaşarak reaksiyonlarını lisana getiriyor. Tarım ve Orman Bakanlığı ise artan ayçiçek yağı fiyatlarıyla ilgili olarak, 'Ayçiçek yağı üzere temel besin eserlerinde kâfi stok bulunmadığı ve bu nedenle piyasa fiyatlarının arttığına yönelik gerçeği yansıtmayan spekülasyonlar' yaratıldığını söylüyor.

Sanal marketlerdeki ayçiçek yağı fiyatlarında ve vatandaşlar tarafından toplumsal medyada paylaşılan birtakım fiyat etiketlerinde, 5 litrelik yağ fiyatlarının 250-350 liraya çıktığı görülüyor.

Öte yandan toplumsal medyada paylaşılan birtakım görüntülerde, ayçiçek yağı fiyatlarına daha fazla artırım geleceğine dair beklentiler sebebiyle vatandaşların marketlere akın ettiği imgeler yer alıyor.

Sırada ne var?



En son 2008 besin krizinde dünya buğday fiyatlarının 352 dolar olduğunu söyleyen tarım muharriri Ali Ekber Yıldırım, şu anda buğday fiyatlarının 346,5 dolara yükseldiğini belirtiyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı'nın Ocak ayı datalarına nazaran 2020-2021 devrinde Türkiye'nin buğday ithalatının yüzde 78'i Rusya'dan yüzde 9'u ise Ukrayna'dan gerçekleşti.

Uzmanlar artan ithalat ve güç maliyetleri düşünüldüğünde, Türkiye'deki ekmek üzere unlu mamullerde ve ayçiçek yağı fiyatlarında artış yaşanacağını öngörüyor.

Türkiye temel besin üretiminde büsbütün kendine yetebilecek bir ülke olabilecekken, dışa bağımlılığı sürdürecek siyasetler yürütmekle eleştiriliyor.

Uzmanlar ne diyor?



TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası İdare Konseyi Lideri Baki Remzi Suiçmez, Türkiye'yi ayçiçek yağı konusunda 'ciddi bir tehlikenin' beklediğini söylüyor:

'Kendi kendimize yeterliliğimizin yüzde 70'lerde olduğu ayçiçeğini de biz Rusya ve Ukrayna'dan alıyoruz. Bu eserleri ya alamayız ya da daha yüksek fiyatla öbür ülkelerden ya da yeniden Rusya ve Ukrayna'dan alabiliriz.'

Tarım müellifi Ali Ekber Yıldırım'a nazaran de ayçiçek yağı fiyatlarının artması bekleniyor:

'Gıda bölümünün verdiği bilgiye nazaran, depolarda 1 aylık yağ kalmış durumda. Aslında ithal ayçiçek ham yağ fiyatı 1.400 dolardı, bu artık çabucak 1.500 doları buldu. Ton başına 100 dolar artış çok değerli bir sayı. Bu da içerideki fiyatlara yansıyacak. Depolarda bir aylık yağ kalması da yakın vakitte yansıyacağına işaret ediyor.'

Buğdayda durum ne?



BBC Türkçe'ye konuşan tarım müellifi ve Ziraat Mühendisi Faik Toy Toy, '34 yıl evvel 20,5 milyon ton olan buğday üretimimiz hala 20,5 milyon ton. Zira çiftçinin ziyanı düşünülmeden daima yurt dışından ithalat yolu seçildi' diyor.

Arpa açısından da benzeri bir tablonun bulunduğunu söyleyen Toy, 'Toprak Mahsulleri Ofisi, tonu 4 bin 500 liradan 255 bin ton arpa ithal etti. TMO'nun yerli üretim yapan çiftçiye açıkladığı ton fiyatı ise 1750 lira' diyor:

'TMO hasat döneminde çiftçinin eserine fiyat açıkladığı vakit, maliyetleri hiç göz önünde bulundurmadan, 1750 TL üzere üretim maliyetlerinin altında bir fiyat açıkladı. Bugün geldiğimiz noktada arpa fiyatları, iç piyasada borsalarda 3 bin 800 TL oldu. TMO ise 4 bin 500 TL'ye, 255 bin ton arpa ithal etti. İki gündeki dolardaki artış, o arpanın tonun maliyetini 4 bin 750 TL'ye çıkarmış oldu.'

Ekmek fiyatlarına tesiri ne olacak?



Rusya ve Ukrayna savaşı sebebiyle dünya piyasalarında buğday fiyatları 14 yılın doruğuna çıktı. Türkiye ise geçen yıl buğday ithalatının yüzde 90'ını Rusya ve Ukrayna'dan yaptı.

Türkiye'nin güçte dışa bağımlılığı ve dünyada artan hububat fiyatları düşüldüğünde, Rusya ve Ukrayna savaşının Türkiye'deki besin eserlerinin fiyatlarını artıracağı öngörülüyor.

Türkiye'deki borsalarda buğday fiyatının ton başına 100 lira arttığını söyleyen tarım müellifi Ali Ekber Yıldırım, 'Rusya'dan buğday alamazsak; Fransa, Romanya yahut Amerika'dan alacağız ve oralardan taşımak çok daha maliyetli olacak' diyor.

Buğday gelse bile fiyatlar artacak!



Ekmek Sanayi Patronlar Sendikası Lideri Çetin Keçeli, Mart ayı içerisinde un ve ekmek fiyatlarında artış yaşanacağını belirtiyor.

Keçeli'ye nazaran un ve ekmek fiyatlarını artıracak temel etken, artan ithal buğday fiyatlarından fazla güç fiyatları olacak:

'Buğdayımız şu anda nispeten kâfi gözüküyor lakin buğdayımız yetse bile, doğalgaz ve buna bağlı olarak artacak elektrik fiyatları sebebiyle ekmek fiyatları otomatikman artacak.'

Yıldırım da un sanayicilerinin ve depoların elinde şu anda muhakkak bir oranda eser olduğunu fakat yeni ithal edilecek eserlerin daha değerliye mal edileceği düşünüldüğünde, önümüzdeki günlerde unlu mamul fiyatlarında artış yaşanacağını pahalandırıyor.

Savaş, besin enflasyonunu 'yıkıcı' hale getirdi



TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası İdare Şurası Lideri Baki Remzi Suiçmez ise Türkiye'de halihazırda ziraî girdi maliyetlerinin yüksekliği sebebiyle besin enflasyonun giderek arttığını ve savaşın bunu daha 'yıkıcı' hale getirdiğini belirtiyor.

Son birkaç günde petrol mazot fiyatlarındaki artışa dikkat çeken Suiçmez, çiftçinin artan üretim maliyetinin yalnızca hububat eserlerine değil, tüm besin eserlerini etkileyeceğini söylüyor.

Diğer yandan doğalgaz ve elektrik fiyatlarındaki artışın gerek seralardaki üretim maliyetini gerekse sulamada kullanılan elektriğin maliyetini artıracağını kaydediyor.

Suiçmez, 'Ekmek fiyatları kesinlikle artacak. Yalnızca un üstünden değil, doğalgazdaki, işçilikteki, sudaki, mayadaki artış yani münasebetiyle üretim basamağındaki başka kalemlerdeki artışın da tesiriyle kesinlikle artacak' diyor.

Ekmek fiyatları baskılanacak mı?



TMO geçen yıl Eylül ayından itibaren, ekmek fiyatlarını sabit tutabilmek için 'Un Regülasyon Çalışması' kapsamında yurt dışından ithal edilen buğdayı yerli un sanayicisine ve fırınlara uygun fiyatta satma siyaseti yürütüyor.

Suiçmez, bu siyaset sürdükçe yurt dışındaki buğday fiyatları artsa bile yurt içindeki unlu mamul fiyatlarının bir süre daha 'baskılanabileceğini' lakin bunun kısa vadeli bir tahlil olacağını kıymetlendiriyor:

'TMO ekmek fiyatlarını baskılamak için 4 bin 800'e aldığı fiyatla aldığı eseri un sanayicisine 2 bin 700 TL'den satmaya devam ediyor.'

'TMO un sanayicisine ve fırınlara bu sayısı değiştirmeden satarsa, ekmek fiyatları bir mühlet daha artmayabilir. Lakin artan yurt dışı fiyatları karşısında bunu ne kadar sürdürebilir, onu da vakit gösterecek.'

Keçeli ise TMO'nun bu ay un sanayicilere ve fırınlara uygun tarifeli buğday temin etmediğini söylüyor:

'Şubat ayında fırınlara ve değirmenlere uygun fiyatla buğday verilmedi. Değirmenciler şu an depolarındaki buğdaydan un yapıp fırınlara gönderiyor. Şayet ofisten ucuz fiyatlı buğday verilmezse, ekmek fiyatları artacak.'

Hazine'nin ekmek zararı!



Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) 30 Haziran'da başladığı ekmeklik buğday ithalatında 9'uncu ihaleyi 2 Mart'ta yapacak. TMO, 2 Mart'ta yapacağı ihale ile 435 bin ton ekmeklik buğday ithal edecek.

BBC Türkçe'ye konuşan Ziraat Mühendisi Faik Toy, geçen yıl milyonlarca ton buğdayın iki kat fazla fiyatla ithal edildiğini ve yurt içinde de ziyanına satıldığını söylüyor:

'İthal edilen eserleri, hazineye ziyan yazılarak içeride yarı fiyatıyla satılıyordu. Artık çok daha yüksek fiyatlarla geleceği için, Hazine'ye çok daha fazla ziyan yazılacak ve bu ülkeye tekrar artırım olarak yansıyacak. Hazine'ye büyük ziyanlar yazılıyor. Yapmış olduğum hesaplamaya nazaran, 1 yılda yapılan ithalatta Hazine'ye yazılan ziyan 20 milyar TL'yi buluyor. Meğer milyonlarca çiftçimize verdiğimiz dayanağın tamamı 22 milyar TL. Bizim ithalatta Hazine'ye yazdığımız ziyanı yalnızca çiftçimize versek, ülke çok daha karlı bir duruma gelir. Milyonlarca çiftçiyi memnun etmektense, bir elin parmağını geçmeyecek firmalar keyifli oluyor. 2 Mart'taki ithalatı da yüksek fiyattan alacağımız ithal buğdayı da yeniden içeride ziyanına satacağız. Yük Hazine'ye binecek, bu da tekrar enflasyon olarak karşımıza çıkacak. O an için ekmek fiyatı artmasa da diğer şeylerin fiyatı artacak.'

Yağ kuyruklarını 'yeğenler' de öğrendi



Sokak röportajlarının başrolünde olan geçmiş periyottaki yağ kuyruklarını hatırlatan yaşlı kısmın söylediği yağ kuyrukları Türkiye’de tekrar hortladı. Rusya ile Ukrayna ortasındaki savaş, Türkiye’nin besinde arz güvenliğinin ne kadar tehlikede olduğunu da gözler önüne serdi. 

Azak (Azov) Denizi’ndeki Rostov Limanı'nda Türkiye’ye yağ getiren 15 gemide 110 bin ton ayçiçek yağının mahsur kalması iç piyasada ayçiçek yağı fiyatlarını yükseltti ve yurttaş market raflarına hamle etti. Hafta sonu  İstanbul’da çabucak hemen hiçbir markette 5 litrelik yağ bulunamadı. 

Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği (BYSD) ise stokların nisana kadar yetebileceğini belirtti. Kamunun Rusya’da mahsur kalan gemiler için görüşmeler başlattığını söyleyen Lider Tahir Büyükhelvacıgil, fiyat artışlarında öteki bir nedenin ise memleketler arası piyasalarda yağ fiyatlarının 2 bin 500 dolara kadar çıkması olduğunu hatırlattı. Mahsur kalan gemilerde yaklaşık 110 bin ton yağ bulunduğunu söyleyen Büyükhelvacıgil, şunları söyledi:

“Herkes gereksinimi kadar alsa raflar boş kalmaz, vatandaş panikle stoka yöneldi. Rostov’da bekleyen yağlar gelirse, arzda sorun yaşamayız.  Fakat emtia fiyatları dünyada artıyor. Bu artışlara karşı öncelikle çiftçimizi keyifli edecek takviyeler verilmeli ve üretimimiz artırılmalıdır. Bu üzere stratejik tarım eserlerinde kendi kendimize yetebilmemiz kaidedir.”