FÖŞ yazdı: Ekonomide bitiş düdüğü çaldı

Grafik:  Gizem Öztok Altınsaç’tan araklama, manasını ona sorun



Yıllardan 1986, Ağabeycim, bendeniz Cennet Kuşu Santa Barbara’dan (Californiya) mastırı kapıp Rensselaer Polytechnic’e  doktoraya akmışım.  Santa Barbara’yı size tanım edemem, zira ben bir faniyim. Orasını melekler kışlık diye yapmış.  RPI’ın kenti olan Troy, New York’u da tanım etmem, içiniz kararır.  1850’lerde ABD’de hala bir çelik sanayisi varken, Hudson Irmağı üzerinde alemin hükümdarı orada yapılırmış, artık mevti bekliyor.

Neyse, doktorada öğrenciler ve fakülte ortasında çok moda bir espri vardı:

Bir ekonomist yolda gıcır gıcır 100 dolarlık banknot bulmuş, niçin eğilip almamış?  Zira rasyonel davranışların hükmettiği bir dünyada kimse yere 100 dolar düşürmez.

Söylemeye hacet yok, üniversitenin karşı cinsler ortasında en tanınan fakültesi biz değildik.  Lakin bu kimsenin gülmeyeceği espride yatan çok acı bir gerçek var.  Her iddia gerisindeki model, her model de varsayımları kadar sağlamdır.  Şayet insanların canları isteyince, davranışlarını değiştirdiklerini, kendi menfaatlerini azamiye çıkarmak için değil, (mesela) yalnızca diğerlerine kötülük olsun diye hareket ettiğini varsayarsanız, ortada model ve iddia kalmaz.

Maalesef işte o denli bir dünyada yaşıyoruz ve iktisat branşı büsbütün zortlamış durumda. “Özgür dünyanın lideri” Trump her gün fikir değiştiren, kendi egosundan öbür bir şey dinlemeyen tam bir mal. Bu türlü bir çok örnek var dünyada.  Boris Johnson, Macaristan’da Orban, Filipinler’de  Duarte.  Brezilya’da Bolsanaro da  o yolda büyük etap kaydetti, kendisine buradan takdirlerimi sunarım.

Aslında benim artık Jay Powell’in Jackson Hole’de ettiği kelamları derinlemesine inceleyip Fed’in önümüzdeki aylarda kaç faiz indirimi yapacağına dair kuru, teknik ve bayıltıcı bir makale yazmam gerekirdi. Lakin Odin Trump’tan razı olsun, anında rol çalıp içine mandanınki kadar koca bir “stool” bıraktı.  Stool’un ne olduğunu merak edenler, checkupa gitsin. Elinize 2 yuvarlak kutu veriyorlar. Biri idrar için….öteki de stool.

Bakalım şöyle, ne haltlar  etmiş son 72 saatte:

• Evvel Çin 75 milyar dolarlık ABD malına gümrük vergisini %5’ten %10’a yükseltti.
• Trump galeyana gelerek tüm ABD şirketlerinin Çin’i terketmesini emretti, lakin bu türlü bir yetkisi yok.
• Sonra, Fed’i Çin’den daha büyük bir tehdit olarak yaftalayarak para siyaseti konusunda meçhullüğü had safhaya çekti.
• Cumartesi Ekim’den başlayarak 250 milyar dolar pahasında Çin ithalatında var olan %25 gümrük vergisini %30’a çekeceğini deklare etti.
• Eylül’de ek gümrük vergisi salınacak Çin malları (herhalde 150 milyar dolar kadar) %10 değil, %15 gümrük vergisine doğal olacak….

En son Bloomberg ekonomistlerinin iddiasına nazaran bu haliyle Ticaret Savaşı dünya büyümesinden yılda %0.6 çalacaktı.  Artık daha da fazla kırpabilir.  Esasen imalat sanayi, özel dal sabit sermaye yatırımlarına bakıyoruz, zortlamışlar. Dünyayı ayakta tutan tüketicilerin cömertliği. Fakat onların da ne kadar dayanacağı aşikâr değil.

Riskli varlıklar da “Fed ne yapar yapar bizi kurtarır” modunda ağır-aksak yollarına devam ediyor.  İllevelakin, Powell’den faizleri daima indirme vaadi yok, FOMC içinde üçe bölünmüş.  Aslında Fed siyaset faizini sıfıra çekse ne muharrir?  Sorun deflasyon,  talep eksikliği, borç sorunu yahut bir arz şoku üzere malum şüpheliler olsa ben de Fed’e oynarım da, sorun gerçek manada, tam lugat tanımıyla belirsizlik.  Trump’un her an her ülkeye sataşabileceği bir dünyada faiz eksi de olsa, kimse gidip karşı ülkede yatırım yapmaz, tedarik zincirini elden geldiğince kısaltarak, meskenine yakın bir yerlere çeker.

Tüketici dayanır da, GSYİH’in kompozisyonunda imalat sanayi faaliyetlerine bağlı  hizmetler kıymetli rol oynuyor. Nakliyecilik, IT hizmetleri, paketleme, reklam, vs. Bunlar da sakinliğe girince, dünya iktisadını ipten almak sıkıntı olacak.

Bir sorun daha var, namussuz dolar düşmüyor. Dolar Endeksi 97-98’de kaldıkça, dağlar üzere FX borç biriktirmiş Gelişmekte Olan Ülkeler  (GOÜ, Piyasalar = GOP) şirketleri tahvil faizleri düşse de ciro daha süratli gerilediği için ödeme problemine düşebilir.  Fed faizi sıfıra çekerse dolar bedel kaybeder mi?  Kaybetmezse onursuzdur de, fazla etmez. Zira bütün problemlerin temelinde Trump da olsa, dolar hala en sağlam para, inançlı liman talebi oraya akar.

Dünyada birden fazla Gelişmiş Ülke kamu borç senedi halinde 16 trilyon eksi getirili tahvilat birikti, getiri arayan GOÜ’e gelecek tezi de doğrudur, fakat yalnızca kimi fonlar için.  Şayet yarına bakışınızda resesyon ve beraberinde getireceği “kredi riskinde artış” varsa, %50 verse de gidip Togo’dan 10 yıllık dolar tahvili almazsınız.  Zaten, son bir haftada büyük fonların tahvil rallisinin çok ileri gittiğini düşündüğü, hedge aldığına dair yazılan haberler arttı.

GOÜ Merkez Bankaları açısında  ekonomiye teşvik verme gayretini baltalayacak 2 faktör su yüzüne çıktı. Bir,  ABD’de para siyasetini  kim icra ediyor ya?  Fed mi Beyaz Saray mı?  İki, faiz indirip ekonomiyi gazlamaya kalksam, o getiri için gelen sıcak para tüyebilir, dımdızlak dımbara üzere   değer yitiren bir kur ve tırmanan enflasyonla karanlık odada çıplak başbaşa kalırım.

Yani, dünya iktisadı daha yavaşlar. Trump 2020 Kasımı’nda seçmen tarafından şutlanmazsa, resesyona da gireriz. Küresel resesyon bizim üzere çok FX borcu olan GOÜ için olumlu bir gelişme değil. Dış krediler ve tahvil ihracı azalır, AB’ye ihracat çöker. Tahminen gelir darlığından turizm bile 2020’de randıman vermez.

Merak etmeyin, bu makale Happy Ending.  Daha o noktada değiliz.

• Trump’ın Ticaret Savaşları’nın seçmeni darmadağın ettiğini kavraması,
• AMB yanında Fed’in de faizleri sıfırlamanın ötesine gidip yeni bir QE başlatması.
• Hala Çin, Almanya ve Hollanda’da gözlenen bütçe harcamalarını yükselterek ekonomik daralmaya deva bulma teşebbüsü öteki devletlere da yayılabilir.

Bence küresel resesyon ve ondan daha beteri borç krizine varmak için 3 istasyon var:

• BBB kredi notu altında ülke ve kurumlar borçlanamaz, ya da bankalar kredi akımını azaltır.
• SP500 en az %20 düşer.
• Fed Eylül’de faiz indirin, “benden bu kadar” der.

Uygun de, FÖŞ başlık ne iş?  Bitiş düdüğü bizim iktisat için çaldı Koçlar!  Dünya bize en müsait koşulları bahşederken seçim ve Şarklı iktisat siyasetleri ile vakit heba ettik, kış gelince Arrividerci Mon Ami!

Anlattım da bu küresel sakinlik zamazingosunu, görüntüsü burada.

Bimz iktisada neler olacağını da anlattım. Onun da görüntüsü burada.

Yetmedi bir de İbrahim Kahveci’ye anlattırdım, işte görüntümüz.