Frigya Mitolojisinin Bereket Tanrıçası: Kibele Kimdir?

İnsanlar tek ilahlı dinlere inanmaya başlamadan evvel sayısız ilah olduğunu düşünüyorlardı. Bugün mitoloji dediğimiz ve rablerin farklı davranışlarını anlatan kıssalar, eski medeniyetlerin dini inanç ve ritüellerini oluşturuyordu. Bu rablerden biri olan ve ana tanrıça olarak kabul edilen Kibele de bu çok ilahlı inanç sisteminde yer alan ana tanrıça figürünün Frigya mitolojisi temelli Anadolu’dan çıkan bir yansımasıdır.

Kibele figürünün bugün içinde yaşadığımız topraklarda ortaya çıktığından eminiz zira yapılan hafriyatlarda ana tanrıça hakkında sayısız heykel ve duvar resmi ile karşılaşıldı. Genel olarak doğurganlığı ve rahmeti temsil eden Kibele, gariptir, aslında bayan değildi. Eski medeniyetlerin sünnet olma nedeni de şahsen bu ana tanrıçanın çift cinsiyetli olma durumudur. Gelin ana tanrıça Kibele kimdir yakından bakalım ve anlatılan öykülerinden kimilerini görelim.

Kibele kimdir?

Kybele, Magna Mater, rablerin anası ve farklı mitolojilerde Rhea, Efes Artemis üzere isimlerle anılan ana tanrıça figürü; Frigya mitolojisinde Kibele ismiyle anılmaktadır. Frigya, Sakarya Irmağı ve Büyük Menderes ortasında kalan bölgenin eski ismidir. Yani Kibele, bugün içinde yaşamakta olduğumuz Anadolu topraklarından çıkmış bir ana tanrıça figürüdür.

Kibele ve ana tanrıça kültü:

Bugün hangi eski medeniyet kalıntısına ya da onlardan geriye kalan öykülerden oluşan mitolojiye bakarsak bakalım mutlaka karşımıza bir ana tanrıça figürü çıkacaktır. Karşılaştığımız en eski ana tanrıça kültleri milattan evvel 7000 - 6500 yılları ortasında tarihleniyor. Anadolu topraklarında yapılan hafriyatlarda karşımıza çıkan ana tanrıça kültleri genel olarak doğurganlığı, anneliği ve rahmeti simgeler.

Ana tanrıça kültlerinin bedeni her vakit düzgün ve hatta alımlı bir yapıdadır. Bulunan heykellerden kimilerinde Kibele doğum yapmakta, başkalarında ise yatmakta ya da ayaktadır. Yanında bir çift aslan ya da leopar bulunur. Leoparın hayvanların kraliçesi olduğu düşünüldüğü için bu durum ana tanrıçanın tabiat üzerindeki egemenliğini söz eder. Birtakım figürlerde Kibele’nin kucağında hem sevgilisi hem de oğlu olan Attis bulunmaktadır.

Frigya ve Anadolu’da Kibele:


En bilinen ana tanrıça figürlerinden biri olan Kibele heykel ve kabartmalarının en eski örnekleri ile Anadolu topraklarında karşılaşıyoruz. Hititler ve Hurriler tarafından yapıldığı düşünülen Kubaba, Kibele figürünün birinci örneklerindendir. Kubaba heykeli, bugün en eski medeniyet kalıntılarını barındıran Konya’nın Çatalhöyük ilçesinde 1958 yılında yapılan hafriyatlarda ortaya çıkmıştır.

Afyon ve Eskişehir hudutları içinde yapılarda hafriyatlarda ortaya çıkan açık hava tapınaklarının farklı bölgelerinde de Kibele figürlerine rastlanmıştır. Bunlardan bir tanesi olan duvar kabartmasında Kibele, yanında art ayakları üzerinde duran iki aslanla birlikte resmedilmiştir. Eski medeniyetler bu aslanların ve Kibele’nin üreme organlarına dokunarak doğurganlığın ve rahmetin artacağını düşündükleri için kabartmanın bu bölgelerinin aşındığı görülmektedir.

Ana tanrıça Kibele’ye bildiğimiz manada bir ilah üzere yaklaşan birinci medeniyet ise Frigyalılar olmuştur. Eski metinler incelendiği vakit Kibele ismine tapınaklar yapıldığı ve bu tapınakların rahipleri olduğu ortaya çıkmaktadır. Bu rahipler kendilerini hadım eder, tılsımlı taşlar kullanır ve psişik yeteneklere sahip oldukları düşünülürdü. Daha sonra Anadolu’nun ve öteki medeniyetlerin farklı noktalarında karşımıza çıkan tüm bu inanç ritüellerinin Frigya’da başladığı düşünülüyor.

Diğer uygarlıklarda ana tanrıça kültleri:

Kibele figürü birinci sefer Frigya bölgesinde ortaya çıksa da etrafındaki uygarlıkları etkilemesi uzun sürmedi. Yunan mitolojisindeki Artemis ve Roma mitolojisindeki Diana en bilinen ana tanrıça figürleri ortasındadır. Kibele için yapılan inanç ritüellerinin büyük bir kısmı başka ana tanrıça figürleri için de uygulanmıştır. Romalı müelliflerin pek çok yapıtında Kyble ismi ile karşılaşmak mümkün.

Kibele’nin doğumu:


Tanrıların rabbi Zeus, bir gün düşünde hükmedemeyeceği kadar güçlü bir varlık görür. Bu varlık ne erkek ne de bayandır. Çift cinsiyetli olan bu varlık hem bayanları hem de erkekleri etkileyecek kadar caziptir. Zeus’un düşü gerçeğe dönüşür ve Kibele doğar. Zeus ondan korkup öldürmek istediği vakit ortaya Afrodit girer ve bu türlü hoş bir varlığın öldürülmesine müsaade vermez.

Zeus, Kibele’nin hadım edilmesine yani erkeklik organının kesilmesine karar verir. Kibele’nin kesilen erkeklik organının düştüğü yerde bir badem ağacı büyür. Badem ağacından düşen birinci meyveden bir erkek dünyaya gelir. Keçilerin ortasında kalan bu erkek çocuk kendini keçi zanneder. Bu durumu fark eden bir çiftçi ona insan olduğunu söyler ve kızıyla evlendirir.

Kibele’nin bu erkek çocuğundan çok sonra haberi olur. Haberi olduğu vakit da çabucak gidip çiftçiden çocuğunu ister. Lakin çiftçi erkek çocuğu ona vermeyi reddeder. Kibele çok hiddetlenir. Hem erkek çocuğu hem de çiftçiyi zehirleyerek öldürür. Derler ki Kibele’nin bu yaptıkları Amazon bayanlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Attis ve Kibele kıssası:


Farklı bir efsaneye nazaran Attis ve Kibele sevgilidir. Birbirlerine sonsuza kadar birlikte olma kelamı vermişlerdir. Fakat Attis bu kelamını unutur ve Pessinus Hükümdarı'nın kızına aşık olur. Evlenecekleri gece düğüne Kibele gelir. Attis onu görünce çok utanır ve pişmanlık içinde cinsel organını keserek acılar içinde yerde kıvranır. Attis’i bu halde görmeye dayanamayan Kibele onu bir çam ağacına çevirir ve sonsuza kadar yaşamasını sağlar. Derler ki çam ağaçlarının kış aylarında bile yeşil kalmasının nedeni budur.

Kibele tapınaklarında rahip olmak isteyen erkeklerin kendilerini hadım etmelerinin ve kesilen organların bir çam ağacı tabanına gömülmesinin nedeni de bu öyküdür. Sonraki yıllarda erkeklik organının tamamının kesilme geleneği ortadan kalkmış ve yerine cinsel organın ucunun kesilmesi yani sünnet ortaya çıkmıştır. Farklı kültürlerde erkeklerin praeputiumunun ve bayanların klitorisinin kesilmesi ile uygulanan sünnetin temelleri de bu öyküye dayandığı söylenmektedir.

Kibele figürünün bir de Romalılar tarafından anlatılan bir kıssası vardır. Bu öyküye nazaran Romalılar, Kartacalıları bir türlü yenemezler. Kahinler, bu galibiyetin sadece Pessinus Kibele tapınağındaki Kibele heykelinin Roma’ya getirilirse kazanılacağını söylerler. Romalılar da bu tapınağa saldırarak Kibele heykelini alır ve Roma’ya getirirler.

Anadolu’da ortaya çıkan Frigya mitolojisindeki ana tanrıça figürü olan Kibele kimdir sorusunu yanıtladık ve farklı medeniyetlerin mitolojilerinde yer alan ana tanrıça figürlerinden bahsettik. Kibele ve mitolojideki yeri hakkındaki niyetlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.