Gazneliler (969-1187) ile ilgili bilgi

Gazne Devleti
Gazneliler devleti kuruluşu
Gazneliler devleti cokuşu

Gazneliler devleti
Gazneli Devleti (Farsca: غزنویان Ghazneviyān), 961 1187 yılları arasında Maveraunnehir, Hindistan'ın kuzeyi ve Horasan'da hukum suren, memlUk kokenli (Turk) olduğu halde kulturel acıdan ve de facto olarak Fars hanedanlıklarının ardılı kabul edilen TurkFarsİslam devleti veya Turkİslam devletiydiGazneliler adlarını başkent edindikleri, şu an Afganistan sınırları icinde bulunan, Gazne şehrinden almıştı Gazne Devleti'nden once bu topraklarda hukum surmuş olan Fars asıllı Samanilerin siyasi ve kulturel etkisinden dolayı Gazneli Turkler, zaman icerisinde Farslaşmışlardır

Gaznelilerin kurucusu sayılan Alp Tegin, Samanilerin ordu komutanlarındandı Ancak, hanedanlığın tam anlamıyla kuruluşu, onun damadı Sebuk Tigin doneminde gercekleşmiştir Sebuk Tigin, Gazne şehrini başkent yaparak, Samani sultanlarının egemenliğinden kurtulmuştur Sebuk Tegin'in oğlu Sultan Mahmut doneminde imparatorluğun sınırları Ceyhun'dan İndus Nehri'ne, oradan da Hint Okyanusu'na kadar uzandı ve Rey ve Hamedan'ı da kapsadı I Mesut doneminde Gaznelilere ait, koklu ve buyuk toprakların bir kısmı kaybedilmiştir Batı bolgelerinin neredeyse tamamı, Dandanakan Savaşı sonrasında Selcuklu Devleti'ne kaptırılmıştır ve elde Afganistan, Belucistan ve Pencap bolgeleri kalmıştı Selcukluların 1157'de dağılması, Gaznelilere pek yarar sağlamadı Bu karışık ortamdan guclenerek cıkan Gurlular, 1151'de Behramşah'ı yenilgiye uğratarak Gazne'yi ele gecirdiler Bundan sonra hukumdarlıklarını Lahor'a cekilerek devam ettiren ve İslam dinini Hindistan'ın iclerine kadar yaymış olan Gaznelilerin son hukumdarı Husrev Melik'in Gurlular tarafından 1186'da esir alınmasından sonra, Gazneliler'e kesin olarak son verilir

Gazneliler Kokeni

Gazneliler Devleti'nden once de Afganistan'da Turk toplulukları bulunmaktaydı ve Gazneliler Devleti, buyuk olcude bu topluluklara dayanarak kuruldu Gazneli Devleti'nin kurucusu Sebuk Tigin, kole olarak Samanilerin yurduna gelince Musluman olmuştur O donemde bir devletin milli kimliği, idarecilerine gore isim almaktaydı Sebuk Tigin'in PendName'sine (oğut kitabına) gore kendisi Turkistan'da Barsahlılardenen kabiledendir Sebuk Tigin, Turk Koleolarak Samani Emiri Alp Tegin tarafından satın alınmıştır Ebu'l Gazi Bahadır Han ise, Sultan Gazneli Mahmud'un babası Sebuk Tegin'in kayı boyundan olduğunu belirtmiştir

Gazneliler Kuruluş donemi

Afganistan'da MO II yuzyıldan itibaren ceşitli devletler kurulmuştur Burada kurulan devletlerden biri olan Gazne Devleti, tarihi kaynaklarda, Yeminiler ve Sebukteginiler olarak da gecmektedir Samani Devleti'nin en parlak devrinde cok sayıda Turk, gruplar halinde Maveraunnehir yoluyla İslam dunyasına getirilmekteydi Samani Devleti'nin zayıflamaya başladığı sırada; Simcuriler, Kara Tegin İsficabi ve Baytuz gibi Turk aile ve komutanlar Afganistan'ın ceşitli bolgelerinde hakimiyet kurmuşlardı

İşte bu Turk komutanlarından biri de Gazne Devleti'ni kuracak olan Alp Tegin'dirTahminen 890891 yıllarında20 doğan Alp Tegin, Samani emirine kole olarak satılmış ve onun hassa askerleri arasına dahil edilmiştir Samanilerin takdir ettikleri vasıflara sahip olmasından oturu azat edildi ve kendisine bazı Samani birliklerinin komutası verildiBundan sonra hacibu'lhuccablığa (butun saray idaresinin başı) yukselmiştir


Sarayda nufuzunu arttıran Alp Tegin, 10 Şubat 961 tarihinde Samani emiri tarafından en yuksek askeri makam olan Horasan sipehsalarlığına getirildi Ayrıca, onun yerine hacib olarak yine onun bir gulamı getirilmesiyle saraydaki nufuzunu devam ettirdi Samani Devleti'nin başına kimin gececeği konusunda Alp Tegin'in etkili olması sonucu, Samani sarayında Alp Tegin'in hakimiyetinden ve her işe mudahale edişinden kurtulmak isteyen yeni bir grup ortaya cıktı Samani hanedan uyeleriyle ordu, Mansur bin Nuh'a sadakat yemini ederek, onu tahta gecirdiler Alp Tegin ise kendi adayını zorla tahta cıkarmak icin caba gostermeye calışsa da, askerlerine guvenmediğinden Buhara uzerine yurumekten vazgecerek kendi has gulamlarıyla beraber Belh'e cekildi ve bu şehri aldı Alp Tegin'e karşı olanlar I Mansur'u onu yakalamak icin ordu gondermeye ikna ettiler Alp Tegin, kendisine doğru gelen 16000 kişilik orduya karşı harekete gecerek Belh ile Hulm arasındaki, Hulm Gecidinde yer tuttu ve 3000 kişilik ordusuyla muharebeyi NisanMayıs 962'de kazandı ve Gazne'ye doğru yuruyerek 4 aylık bir caba sonucunda 12 Ocak 963'te Gazne'yi ele gecirip, Gazne Devleti'nin temelini attı24

Alp Tegin, Hindistan'a seferler duzenlemeye başladığı sırada (13 Eylul 963) hayatını kaybetti25 Olumunden sonra Gazne'de hakimiyet kısa bir sure elden cıksa da yerine gecen oğlu Ebu İshak İbrahim, Samani emirinin de yardımıyla şehri yeniden ele gecirdi Ebu İshak İbrahim'in oğlu olmadığından, 12 Kasım 966'daki olumunden sonra onun yerine Turk komutanlarından Bilge Tegin secilip, Samani Devleti'ne bağlılığını bildirdi26 Buhara'daki Samani komutanlarından Faik, bağımsız bırakılmış bu Turk topluluğunu egemenliği altına almak icin bir ordu gonderse de, ordusu mağlup edildi ve bir daha Buhara'dan Gazne'ye saldırı olmadı

Bilge Tegin'in 975'te olmesi uzerine tahta Alp Tegin'in diğer bir kolesi olan Bori Tegin gecti Bori Tegin, halkla ters duşmesi uzerine 20 Nisan 977'de tahttan indirildi ve yerine Turk komutanları tarafından secilen Sebuk Tegin geldi Sebuk Tegin, gorunuşte Samanilerin bir valisi olarak hareket etmesine rağmen, bağımsız bir Gazne Devleti'nin temeli onun zamanında atılmıştı Cok gecmeden Turklerin nufuzu, Gazne'den Doğu Afganistan'daki Zabulistan bolgesine kadar yayıldı Topraklarını; Toharistan, Zemindaver ve Belucistan'daki Kusdar bolgesine kadar genişletti Muslumanlığın yayılmasını engelleyen Hinduşahi Racası'nı mağlup etti ve Kabil Nehri boyunca Peşaver'e kadar ilerledi Turk komutanlarından Ebu Ali SimcUri ve Faik ittifakına karşı Samani Emiri I Mansur, 994'te Sebuk Tegin'i yardıma cağırdı Sebuk Tegin ve oğlu Mahmut'un Horasan'a gelip isyancıları yenmesi uzerine Samani emiri, Mahmut'a Seyfu'ddevle unvanı ve Horasan ordu komutanlığı verdi Gazneli hakimiyetini; Toharistan, Zabulistan, Gur ve Belucistan'a kadar taşıyan Sebuk Tegin, Ağustos 997'de oldu

Sebuk Tegin olmeden once kucuk oğlu İsmail'in tahta gecmesini vasiyet etmesinden dolayı İsmail, babasının olum haberini aldıktan sonra Belh'e gelerek hukumdarlığını ilan etti Nişabur'da bulunan Mahmut ise kudret ve tecrube bakımından İsmail'den ustundu Mahmut, İsmail'e kendisinin yaşca buyuk olduğunu ve tahta gecmesi gerektiğini, İsmail'e de Belh ve Horasan eyaletlerinin yonetimini bırakmayı teklif ettiyse de, İsmail bunu kabul etmedi İki kardeş arasında Mart 998 tarihinde yapılan muharebeyi Mahmud'un ordusu kazandı

Selcuklular ile mucadele ve yıkılış

Gazneli Muhammet, ikinci kez tahta gectikten sonra hemen başkent Gazne'ye donmemiş ve kışı Peşaver'de gecirmişti Babasının olum ve amcasının tahta cıkış haberlerini alan Gazneli Mevdud, Gazne'ye geldi ve hukumdarlığını ilan etti Bahar geldiği zaman da, amcası Gazneli Muhammet'in uzerine yurudu 8 Nisan 1041'de Celalabat'ta yapılan carpışmayı Mevdud kazandı ve Gazneli Muhammet'le taraftarları olduruldu

Gazneli Mevdud, Gazne Devleti'nde tam olarak hakimiyet kuramamıştı, cunku kardeşi Mevdud, Hindistan ordusuyla tahtı ele gecirmek icin Gazne'ye yurumekteydi Ancak, Mecdud 11 Ağustos 1041'de Lahor'daki cadırında olu bulundu Bu sayede hakimiyetini tamamen ilah eden Mevdud, Sistan'da hakimiyeti ele gecirmeye calıştı Ne var ki, tam anlamıyla başarılı olamadı 10431044 yıllarında Hint racalar bir araya gelip isyan etse de bu isyan bastırıldı ve racalarla devletin arasının duzeltilmesi yonunde somut adımlar atıldı

Gaznelilerin Selcuklular karşısında kaybettikleri toprakları geri almak isteyen Mevdud, Cağrı Bey'in kızıyla evli olmasına rağmen, Cağrı Bey'in hastalanmasını fırsat bilerek Horasan'a bir ordu yolladı Bunun uzerine Cağrı Bey'in gorevlendirdiği Alp Arslan, AğustosEylul 1043'te Gazne ordusuna saldırdı ve bircok ganimetle babası Cağrı Bey'in yanına dondu Selcukluları tek başına yenemeyeceğini anlayan Gazneli Mevdud, bir takım ittifak arayışlarına girdiyse de, hastalığı buna izin vermedi ve 18 Aralık 1049'da hayatını kaybetti

Gazneli Mevdud'un olumunden sonra yerine gecen Gazneli II Mesut, Mevdud'un Cağrı Bey'in kızıyla olan evliliğinden doğmuştu Onun kucuk yaşından dolayı, kısa saltanatındaki devlet işleriyle annesi ilgilenmişti Devletin ileri gelenleri II Mesut'u 29 Aralık 1049'da tahttan indirerek yerine Sultan Ali'yi gecirdiler Ali, tahta gectikten sonra, amcası Abdurreşit'i hapsettirmiş ve vezirinin komuta ettiği bir orduyu orduyu Sistan'a gondermişti Vezir ise, hanedanın en yaşlı uyesi olan Abdurreşit bin Mahmut'u hapisten cıkarıp onu sultan ilan etti Ordunun amcasının elinde olduğunu goren Sultan Ali kacmaya calıştı ama yakalanarak hapsedildi79 24 Ocak 1050'de Gazne tahtına oturan Abdurreşit, Gaznelilerin Hindistan'daki durumunu sağlamlaştırmaya calıştı Abdurreşit, başkomutan tayin ettiği Tuğrul Bozan'a Selcukluları durdurma gorevi vermişti Tuğrul Bozan, 1051'de Selcukluları mağlup etti ve Sistan'ı ele gecirdi Sonra Gazne'ye yuruyen Tuğrul Bozan, Sultan Abdurreşit ve on bir şehzadeyi oldurerek tahtı ele gecirdi Bu katliamdan Ferruhzad, İbrahim ve Şuca adlı şehzadeler kurtulabildi80 Gazneli Sultan Mesut'un gulamlarından birinin Tuğrul Bozan'ı hancerleyince, sağ kalan uc şehzade de kurtulmuş oldu Bundan sonra Gazneli komutanlar bir araya geldiler ve sultanlık icin Şehzade Ferruhzad'ı sectiler Bir soruşturma acılarak, Sultan Abdurreşit'in oldurulmesinde rol oynayan kişiler bulundu ve olduruldu
1071'de SelcukluGazneli sınırı

Sultan Ferruhzad, saltanat değişikliğini oğrenen ve Gazne'ye yuruyen Selcukluları bozguna uğrattı; Cağrı Bey, Horasan'a cekildi Buyuk bir Gazneli ordusunun Selcuklu ordusunu Toharistan'da mağlup etmesi uzerine Gaznelilere saldırmak icin babasından izin alan Alp Arslan, 1053'te Gaznelileri yenilgiye uğrattı Sultan Ferruhzad'ın 4 Nisan 1059'da olunce yerine kardeşi İbrahim bin Mesut gecti

İbrahim'in sultan olmasıyla uzun bir sure devam eden GazneliSelcuklu mucadelesine, 1059'da yapılan bir barış antlaşmasıyla son verildi İki taraf arasındaki sınır, Afganistan'ın kuzeyindeki Hindukuş Dağları olarak belirlendi İbrahim, bu sakin devreden yararlanıp ulkeyi duzene sokmaya calıştı Ancak, 24 Kasım 1072'de Alp Arslan'ın olumunden sonra, yerine Melikşah gecince ilişkiler yeniden bozuldu Sultan İbrahim de ataları gibi Hindistan'a seferler duzenledi 10791080 yılları arasında bazı kaleleri alan İbrahim bin Mesut, Gurlular ile de mucadele ederek, onlar karşısında ustunluk sağladı İbrahim, EylulEkim 1099'da oldu ve yerine oğullarından Gazneli III Mesut gecti III Mesut, Sultan Melikşah'ın kızıyla evliydi Hindistan'da birtakım başarılar elde eden III Mesut, ŞubatMart 1115'te 54 yaşında oldu ve yerine oğlu Şirzad gecti Kısa bir sure tahtta kalan Şirzad, kardeşi Arslanşah tarafından tahttan uzaklaştırıldı ve olduruldu Bu taht mucadelesinde Arslanşah'ın Şirzad dışındaki kardeşlerinden de bazıları olduruldu, bazıları da tutuklandı Bunlardan sadece Behramşah kurtulabilmişti
1100 yılında Avrasya ve Gaznelilerin cokuşu

Behramşah, Selcuk Sultanı Melik Sencer'le iyi ilişkiler kurarak onu, Arslanşah'a karşı savaşmaya ikna etti Melik Sencer, 25 Şubat 1117'de Gazne'ye girdi ve Behramşah'ı tahta gecirdi Daha sonra Melik Sencer'le Behramşah bir antlaşmaya vardılar Buna gore, Behramşah hutbeyi sırasıyla once Abbasi halifesi, Selcuklu sultanı Muhammet Tapar ve Melik Sencer adına, sonra da kendi ismine okutmayı, ayrıca Sencer'e yıllık vergi odemeyi kabul etti Arslanşah, Melik Sencer'in Gazne'den ayrılmasını fırsat bilerek saldırsa da, Melik Sencer'den yardım alan Behramşah'ı yenemedi ve EylulEkim 1118'de olduruldu Hindistan valisinin 1119'da isyan etmesi uzerine harekete gecen Behramşah, onu ve 17 oğlunu oldurerek Hindistan'da egemenliğini sağlamlaştırdı Behramşah, Sultan Sencer'in itaatinden cıkınca, 1135'te Sultan Ahmet Sencer Gazne'ye geldi Behramşah Hindistan'a kactı, Ahmet Sencer de, devlet hazinesine el koydu Behramşah ancak ona tekrar itaatini bildirerek tekrar tahta oturabildi

Gurlularda yaşanan bir taht mucadelesi sonrası, Gazne'ye sığınan Gurlu bir hukumdarın şaibeli bir şekilde olmesi uzerine Gurlular, Gazneliler ile ilişkilerini bozdular ve EylulEkim 1148'de Gazne'yi ele gecirdiler Gazne halkının şehirden uzaklaşan Behramşah'a gizli mektuplar gonderip Gazne'yi alması yonunde isteklerde bulununca harekete gecen Behramşah, tekrar yenilgiye uğradı ve Hindistan'a kactı 1151'de ise Gurlular, Gazne'de buyuk bir tahribat yaptılar 24 Haziran 1152'de Sultan Sencer tarafından yenilgiye uğratılan Gurluların Gazne'den cekilince Behramşah şehre geri geldi Behramşah 1157 yılı başlarında Gazne'de oldu Yerine oğlu Husrevşah gecti Sultan Sencer, Oğuzlar tarafından esir edilince, Gurlular harekete gectiler ve 1157'de bazı Gazne şehirlerini ele gecirdiler Bundan sonra başkentlerini Lahor'da yaşatabilen Gaznelilerin son hukumdarı olan Husrevşah'ın oğlu Husrev Melik, Pencap cevresinde hukum surdu Gurlular, 1186'da Husrev Melik'i ve oğullarını esir alarak, Gazne Devleti'ne son verdi

Gazneli sultanları

Samani Devleti'nin dağılma ve saray isyanları devresinde durumdan yararlanarak ortaya cıkan bir hanedanlıktır

* Alp Tegin (961963)
* Ebu İshak İbrahim (963966)
* Bilge Tigin (966975)
* Bori Tigin (975977)
* Sebuk Tigin (977997)
* İsmail (997998)
* Mahmut (9981030)
* Muhammet (10301031)
* I Mesut (1031–1041)
* Muhammet (ikinci kez) (1041)
* Mevdud (10411049)
* II Mesut (1049)
* Ali (1050)
* Abdurreşit (10501052)
* Tuğrul Bozan (1052)
* Ferruhzad (10521059)
* İbrahim (10591099)
* III Mesut (10991115)
* Şirzad (11151116)
* Arslanşah (11161117)
* Behramşah (11171157)
* Husrevşah (11571160)
* Husrev Melik (11601186)