Geleneksel Türk Giysileri,Geleneksel Türk Kıyafetleri

Türklerin Geleneksel kıyafetleri


Türk toplumu yüzyıllar boyu varlıklı bir giyim kültürüne sahip olmuştur Bu zenginlik, giyim biçimlerinde olduğu dek giyim malzemelerinde de kendini gösterir

Anadolu'nun geçirdiği farklı alanlara yönlendirilmiş dönemler, uzun tarihsel geçmişi, Orta Asya etkisi, diğer kültürlerle teması da giyim çeşitliliğinde ve zenginliğinde geniş rol oynamıştır

Bambaşka tarımsal düzeyde olan toplumlarda giyimde de farklılıklar söz konusu olabilmektedir

Türk giysilerinin belli başlı parçaları şunlardır:

1) İçlik (her tarafta geçirilen ve belden bir kuşakla sıkılan gömlek)

2) Üstlük (önü açık, kısa kollu ya da kolsuz düğmesiz ceket)

3) Dizlik (kısa veya çizme içine girecek kadar paçalı pantolon)

Örme çorap, yumuşak, kısa çizme, koyun postundan külah, bu giyimin esas parçalarıydı

Anadolu halkının yakın za*manlara değin giydiği ve hala dü*ğünlerde ve törenlerde kullandığı kıyafetler ve başlıklar bölgeden bölgeye değişmektedir Bu deği*şiklikler mahalli gelenekler ile fert*lerin birbirinden farklı olan zevkle*rinden ve iklim şartlarıyla, tarihi nedenlerden ileri gelmektedir

Tepeliği, oyalı yazması, vala*sı ve buğgusu ile alınlık, duluk, pe*nez, tozaklarıyla başı öbür; zıbını, yeleği, cepkeni, üç eteği, önlüğü, şalvarı, kuşağı, uçkuru, peşkiri ile üstü öbür; yemeni, çarık, potin, terlik, çorap ve patiği ile ayağı bambaşka çeşitli zenginlik gösterir

Giyimde Yöresel Farklılaşma her ne kadar Anadolu halkının giysilerinde çeşitli yörelerde de olsa bir takım ortak özellikler bulunmakla birlikte, gerçi giyim biçimleri bölgelere göre değişmektedir Bu değişiklik kuşkusuz geleneksel kesim giysileri bakımındandır

Güneydoğu Anadolu yöresi giysileriyle Karadeniz yöresi giysileri oldukça farklıdır Bu çeşitlilik, bayan giysilerinde daha belirgindir Bu değişikliklerin nedenleri: Bölgesel gelenekler, bireylerin kendilerine tarafından beğenileri, bölgenin çevreyle komşuluk durumu (Iran ve Irak sınırına yakın bölgelerde erkeklerin de entari giymeleri) iklim özellikleri (Karadeniz uşakları sert rüzgâra karşısında boğazlarına dek kapalı şayak mintan giyerler, İzmir zeybekleri, ince, yakası açık mintan giyerler), tarihsel nedenlerden oluşan kültür birikimleri, etnik grupların varlığı ve sosyoekonomik inşa Mesela dağlık ve soğuk yörelerde giysiler, daha çok yün dokumadan olur Hem yün ve pamuk karışımı tekstil, saf yün dokuma, keçi kılı tekstil da vardır Buralarda işleme ve süsleme iplikleri de yündendir Giysilerde görülen yöresel farklılaşma, köy ve şehir halkı yerleşme birimlerine göre de kendisini göstermektedir Kırsal kesimde geleneksel giysiler kısmen devam etmektedir Oysaki il ve ilçelerde standart ve modaya yerinde giysiler giyilmektedir Ayrıca köydeki genç kuşak da şehir giyimini benimsemiştir aynı zamanda köyde yaşamış orta ve ihtiyar kuşak, eski giyim geleneğini bazı değişmelerle birlikte sürdürmektedir

Bölgelere kadar Türk giysileri Kuzeydoğu, Güneydoğu, Orta Anadolu, Batı Anadolu ve Trakya Bölgeleri olarak gruplandırılabilir Bütün bölgelerde giyilen ortak giysi türleri entariler, şalvarlar, işlikler ve kuşaklar olarak gruplanmasına karşın, bunların giyiniş biçimleri ve ayrıntılarında imtiyazlar görülür

Tas, kapan, tepelik, fes, hotoz ve Araçkin'den oluşan başlık türleri bölgelere tarafından öbür biçimde kullanılır Yörük ve Türkmen giyimlerinde keskin farklılıklar vardır Yörük, süse ve görünüşe daha pozitif siklet verir Türkmen ise tanrısal inancına kadar giyinir Yörük giyim ve başlıklarında siklet ve kasıt çiçeklerde olmasına karşın Türkmen giyimleri, geometrik desenler, tanrısal sayılara ve şekillere uyularak yapılır Her iki grubun giyimi de atlı göçebe giyimidir Bu stil giysilerle sıcacık ata binilir Uzun yürüyüşlerle göçler yapılabilir, evde, tarlada, dağda, ovada çalışılabilir, doğa koşullarına aleyhinde korunma sağlanabilir Dinsel ve Büyülü Etkiler Dinler, insanların giysilerinin biçimini de geniş ölçüde etkilemiştir Dinsel ibadet yerine getirilirken özel giyim söz konusu olduğu gibi jurnal giysiler de dinler tarafından geniş ölçüde etkilenmiştir Cübbe, fes, sarık İslamda gelenek halini almış simgelerdir Gerçekte İslamın giyim konusuna müdahalesi anlaşmazlığa neden olan bir konudur Ama özellikle kadın giysilerindeki kapalılık, örtünme, geniş ölçüde dinsel etkilerden ileri gelmiştir


Kadın giyimi, bütün ülkelerde olduğu gibi, erkek giyimine oranla daha sık değişmelere uğramıştır Türk kadın giyimini a) Entariler, b) Şalvar ve içlikler, c) Etek ve ceketler oluşturur Bunlar bölgesel biçimde olduğu gibi, zamanla da öyle çok değişikliğe uğramıştır Örneğin kadın cadde giysisi sayılan örtünmede kullanılan feracebugün yoktur Yüzyılımız, tekdüze giyim biçiminin yaygın olduğu bir çağdır Tüm uluslarda kentlerde yaşayanlar, bu gidişe bacak uydururken, özellikle kırsal yörelerde yaşayan ve tarımla uğraşan bir kesimin, bunun dışında kalarak eski giyim geleneğini koruduğu görülmektedir

BAŞLAR VE BAŞLIKLAR

Başlıklar geçmiş yüzyıllar için de oluşup gü*nümüze kadar gelmiş, giyimkuşam uygarlığımızın örneklerindendirBaşlık giyimi bebeğin doğumu ile başlar, kadının ölümüne kadar sürer Başlıklar, gelenek ve göreneklere kadar hazırlanır Değişik malzemeden yapılabilir Başlıklarda bölge bölge, köy köy şartların değişmesi görülür

Geleneksel Türk başlıkları yaşadığı zamanın ve yörenin bütün özelliklerini baştacı ederek günümüze dek taşıyabilmiştir

Saçlar, saçlara yapılan örgüler, örgülerin miktarı ve süslemeleri ile bu süsleme şekilleri bölgeden bölgeye değişmektedir Kaküller ve zü*lüfler kadının evlibekar olduğunu gösterirBaşlıklar ise hazır alınarak, süslenip başa giyilen; tas, fes, tepelik, arakçının yanı sıra saça şekil verilerek dekor yapılan; taç,hotoz,tozak vb gruplara ayrılır

Bunlar yeniden bölgelere göre adları aynı olsa da şekil ve süslemelerde farklılıklar gösterir Başlıkların biçimleri ve süsleri bunları giyenlerin sosyal durumunu da belirler Başa örtülen örtüler, örtülerin kenarlarına yapılan oyalar bile giyenin bekar, nişanlı ve evli olduğunu anlatabilecek niteliktedir ve aşiretlere, abalara kadar de farklılıklar gösterirler Başlıklar ve baş süslemelerinin en zenginleri gelin başlıklarında görülebilirKadın Başlıkları ve Toplumsal Anlamları Anadolu'da yöresel bayan giysileri ve başlıkları oldukça dağıtılmış, canlı ve anlamlıdır Özellikle yörük kıyafet ve baş süslemeleri bu konuda fazla zengindir
Yörük giysilerinde ve baş süslemelerinde çiçeklerin dili vardır Yörük erkeği ve kadını, tekrar aşağıda çiçek şekilleriyle süslenmiştir Başa takılan el yapısı bin bir çiçek şekli, oyalarla, yazmalarla, dokumalarla canlandırılmıştır Doğada bulunan kır çiçekleri, bahçe çiçekleri, meyve çiçekleri renkleriyle ve biçimleriyle giyime yansımıştır Başa takılan çiçekler ve başa bağlanan çiçek oyaları dağıtılmış anlamlar taşımışlardır Buluğa ermiş genç kızı, nişanlı kızı, yeni gelini, evli kadını, umutsuz sevgiliyi, âşık delikanlıyı, sözlü genci, damadı, üç yıllık evli kadını, evli erkeği, oğlu kızı olan anayı, daima başına taktığı çiçeklerden anlarızÖrneğin sümbül çiçeği oyasını, âşık genç kız ya da nişanlı kız başına bağlar Sümbül, aşkın ve mutluluğun simgesidir

Mor sümbül âşık kızı, pembe sümbül nişanlı kızı, beyaz sümbül bağlılığı anlatırBasma taze karanfil takan delikanlının yavuklusu var demektir Karanfil çiçeği oyasını gelinler, evli kadınlar takarlar Gül oyasını bir takım yörelerde gelinler, bazı yörelerde kızlar bağlarlar Sarı nergis oyasını bağlayan bayan devasız aşkını duyurur çevresine Erkeği gurbete dışarı giden bayan, yaban gülü oyasını kullanır Badem çiçeği oyasını, sevdiğiyle evlenecek kız seçer Erik çiçeği oyasını gelinler bağlarlar Kocasıyla arası tatsız olan yeni gelin, biber baharı çiçeği oyasını başına sarar Eğer kırmızı acı biber oyası bağlamışsa, kocasıyla arasının biber gibi acı olduğunu belirtir

Genç gebe bayan, başına müjde oyasıtakarak bebek beklediğini duyuru ederOğlu kızı olan, yeşil yapraklı dal oyası takar başına Yörük kadını, her değişiklik malzemeyi süsleme için kullanır Çiçek, bitki tohumları, çekirdekler, boncuk, pul, düğme, ilik, deniz kabuklan, renk renk iplikler, yün parçaları, püsküller, beygir kılı, deri parçalan, madeni parçalar, mendil ve kumaş parçalan, parlak renkli çikolata kâğıtları gibi

Başlıklar: a) Bebe başlığı, b) Genç kız başlığı, c) Gelin başlığı, ç) Yeni evli kadın başlığı, d) Çocuklu kadın başlığı, e) Dul bayan başlığı, f) Kırk yaşına varmış bayan başlığı, g) Oğlu askere gitmiş esas başlığı, h) Nene başlığı gibi gruplara ayrılabilirler
Çiçek, yalnızca yörükler de değil, tüm Anadolu giyiminde yer alır Bütün giyim parçaları, çiçekle süslüdür Bu durum da Anadolu insanındaki çiçek zevkinin yücelişini göstermektedir 16 yüzyıla değin baş süslemelerinin esas aracı festir Bayan fesleri, ya gümüş ve altınla silmecesine işleniyordu veya üzerine gümüş ve altın tepelikler takılarak süslenmiştiBazı yörelerde başlarda bulunan ve süsleme olarak kullanılan altın miktarı, evlilik yıllarını gösterirken, bir takım yörelerde izaç yılları, başa bağlanan yemeni sayısıyla belirtilir Ayrıca nişanlı, gelin, dul, evlenmek isteyen veya istemeyen dullar da bu başlıklardan anlaşılırdı

Görüldüğü gibi bir başlık olgusu bile yalnızca bir süsleme aracı yok, en ince ayrıntısına kadar toplumsal içeriğe sahip, toplumsal anlamlı bir giyim öğesidir Kadın başlıklarında da bir takım inançlar söz konusudur Başlıkta altınlardan başka gümüş takılar da vardır Bunlar eski inançlara dayanır Örneğin kem gözlere karşı kadın başlığına çoğu tılsım konur Kadının dinç ve güçlü olması için nazarlıklar takılırSüs takıları faydalanma geleneğinin kökeninde doğa olaylarına inançların bulunduğu da bir gerçektir, bunu süsleme aracı olarak işlenen hayvanların, o çağlarda tanrısal sayılmalarından anlıyoruz Araştırıcılar, tanrısal hayvanı süsleme takısına işlemenin, bir korunma duygusu belirtisi olduğunu savunmaktadırlar *