Gelişimsel izlem

Gelişim bir bireyin doğumundan vefatına kadar ki süreçte hayatta kalabilmesi ve toplulukta koordinasyonlu biçimde yaşayabilmesi için bilişsel (öğrenme, algılama, sorun çözme), duygusal (bağlanma, başetme, armoni sağlama), hareket (ince ve kaba, lisan (anlama ve söz etme) ve sosyal-iletişim (akranları ve etrafı ile muhabere kurma) ortamlarda gerekli becerileri kazanmasıdır.

Gelişim süreci devamlı ilerleyen bir süreçtir ve toplumsal bir muhit içinde oluşur. Tüm gelişim yerleri birbiri ile etkileşim halindedir. Gelişimin en süratli olduğu devir bebeğin birinci 3 yılıdır. Bu devirdeki gelişim hayatın ileri periyotları için de temel oluşturur ve tüm hayatı tesirler.

GELİŞİM MEYDANLARI NELERDİR?

BİLİŞSEL GELİŞİM: Evladın gerçeğe koordinasyon sağlama, yaşına iyi halde öğrenme ve sorun çözme becerilerini kapsar. Dikkat, algılama, bellek, soyutlama ve genelleme üzere kavramları içerir.

HAREKET GELİŞİMİ: İnce harekete ve kaba hareket olarak iki başlıkta incelenir. Kaba hareket becerileri 0-3 yaş aralığında sırasıyla; baş denetimi, destekli-desteksiz oturma, periyot, tutunup ayağa kalkma, sıralama, yürüme, koşma ve zıplama halindedir. İnce hareket becerileri ise tıpkı yaş aralığında sırasıyla; nesneye uzanma-kavram- elden ele geçirme, baş ve işaret parmaklarını kullanarak küçük objeleri tutma, kule yapma, kalem tutma ve kalem ile düzgün biçimde çizme biçimindedir.

LISAN GELİŞİMİ: Lisan, kuralları olan, hislerin ve mütalaaların paylaşıldığı ve muhabere kurmayı sağlayan bir mutabakat sistemidir. Alıcı lisan ve söz edici lisan olarak ikiye ayrılır. Alıcı lisan; lisanı anlayabilme yeteneğidir. Söz edici lisan; lisanı üretme ve kullanabilme yeteneğidir. Konuşma, lisanın teneffüs sistemi, larenks, farenks, ağız ve burun yapılarının ve kaslarının bir arada tasarrufu ile ses, hece, sözcük ve cümlelere dönüşmesidir. Erken çocukluk devrinde lisan ve konuşma gelişimi süratli ilerleyen bir süreçtir. Anlamsız seslerle başlayan bu periyot mırıldanma ve hece tekrarları ile devam eder, 12 ay civarında birinci manalı sözcük, 18-24 ay civarında iki sözcüklü cümleciklere geçiş ve 3 yaş civarı 3-4 sözcüklü cümlelerle devam eder.

SOSYAL-İLETİŞİM BECERİLERİNİN GELİŞİMİ: Muhabere malumatın, his ve fikirlerin aktarımını söz eder. Bu aktarımı; ses tonunu, yüz tabirini, jest ve mimiklerini ve vücut lisanını kullanarak yapar. Daima gelişen evlat, doğumdan başlayarak muhiti ile bağlantı ve muhabere halinde yaşayan toplumsal bir bireydir. Bağ kurma ve muhabere becerilerinin sağlıklı kazanılması evladın gelişiminin başka yerlerinin da sağlıklı ilerlemesi için gereklidir.

GELİŞİMSEL İZLEM

Evladın gelişimsel izlemi; onun bilişsel, hareket, lisan, duygusal ve çevre yerlerde gelişimini pahalandırmak, gelişimini en mütenasip biçimde destekleyecek güç kaynaklarını ve öğrenmesini sağlayan ortamları belirlemek ve evladın gelişiminin tüm ortamlarında sağlıklı ilerlemesini sağlamaktır. Gelişimsel izlem ortaya çıkabilecek sıkıntıların erken fark edilmesi ve erken destek verilmesine imkân sağlar.

Gelişimsel izlem; doğumdan sonra zahir aralıklarla (1-2.ayda, 4-6.ayda, 9-12.ayda, 18.ayda, 24.ayda ve yılda bir kez) konunu kompetanı bir tabip tarafından, aile ile gerçek iştirak kuran aile merkezli bir yaklaşımla, ve kanıta dayalı bir araç kullanarak yapılmalıdır. İzlemde evlatlar alışılagelmiş gelişim devirleri açısından kıymetlendirilerek ailelere danışmanlık verilmeli, gelişimi etkileyebilecek biyolojik ve psikososyal riskler araştırılmalı ve gelişimlerini destekleyecek akıllıca yaklaşımlar konusunda bilgilendirilmelidir. Bunun yanı sıra gelişim ortamlarının bir ya da birkaçında sorun belirlenen evlatlar erken tanılanarak, tedavileri ve erken destek hizmetlerine ulaşımları sağlanmalıdır.

Gelişimsel izlem kimlere yapılmalıdır?

Bebeklik ve erken çocukluk periyodunda (0-42 ay) olan tüm evlatlar

Bebeklik ve erken çocukluk devrinde (0-42 ay) olan gelişimsel açıdan risk altında olan ya da gelişim sahalarının bir ya da birkaçında sorun yaşayan evlat

Gelişimsel açıdan risk altındaki bebek ve evlatlar kimlerdir?

Alışılagelmiş veladet haftasından evvel ya da alışılagelmiş tevellüt yükünün altında doğmuş olan bebek ve evlatlar;

Çoğul gebelikten doğan bebek ve evlatlar;

Yenidoğan ağır bakım ünitesinde yatmış (doğumda oksijensiz kalmış, teneffüs destek cihazına bağlanmış, yenidoğan enfeksiyonu geçirmiş) olan bebek ve evlatlar;

Genetik tanıları (Down Sendromu vs) olan bebek ve evlatlar;

Gelişim devirlerine ilişkin problemleri (uyku sorunu, yeme sorunu vs) olan evlatlar;

Gelişim sahalarının birinde ya da bir kaçında (öğrenmesi, algılaması, konuşulanı anlaması, isteklerini söz etmesi, konuşması, hareket becerileri vs) tasa oluşturan evlatlar;

İlişki-iletişim kurma sorunu (otizm vs) ya da davranış sorunu (öfke nöbetleri, inatçılık vs) olduğu düşünülen evlatlar;

Ailesi tarafından gelişiminin daha yeterli ve faal desteklemek isteyen aileler