Gezi-Gözlem metodu

Gözlem metodu, her çocukta var olan araştırmaya eğiliminin değerlendirilmesi olarak ortaya çıkmıştır Eğitimöğretimde gözlem, varlık ve olayların kendi tabiî ortamlarında plânlı ve amaçlı olarak incelenmesi demektir

Psikoloji bilimi gözlemi, dikkatin dış dünyadaki olay ve varlıklara yönelmesi olarak tanımlamaktadır

Gözlem metodu çoğunlukla eğitsel ders gezileri olarak da adlandırılır Çünkü sıkça öğrencileri fabrika, müze, kütüphane, çeşitli devlet kurumları, dağ, orman, göl gibi yerlere götürerek oralarda ilk elden gözlem yaptırılarak bilgi toplanabilir Bunun yanında gözlem sınıflarda da yapılabilir Sınıfa getirilecek bir kuş, bir maden parçası, bir model, bir tablo, film vs incelendikten sonra gözlem sonuçları alınabilir

Öğretimde daha fazla duyuyu etkileyen yöntem daha iyi olduğuna kadar, yapılacak gözlemlerin öğrencilerin daha artı duyusuna hitap etmesi sağlanmalıdır Bu itibarla metodun adı gözlem olmasına rağmen göz yanına başka duyularla da bilgi sağlanmaya çalışılmalı; göze, kulağa, koku almaya ve dokunmaya karşın gözlemlere de siklet vermelidir Daha çok duyuyu etkileyen gözlemin, gözlemcilerin daha fazla ilgisini çektiği ve daha kalıcı öğrenme yaşantısı sağladığı bilinmelidir En sağlam ve unutulmayan bilgilerin direkt nesnelerden ve olaylardan sağlandığı unutulmamalıdır Gözlem aracılığıyla öğrenciler, olay ve nesneleri hakiki biçimleriyle dürüst olarak öğrenirler

Gözlem, öğretimi kitaba bağımlılıktan ve derslik atmosferinden kurtarmakta, daha kalıcı yaşantılar sağlamaktadır Gözleme katılan duyu organlarının fazlalığı nispetinde, öğrenme yaşantısının devamlılık oranı da yüksek olacaktır

Gözlem çeşitleri:

Gözlemler; tabiî gözlem, kontrollü gözlemolarak iki cins olarak sınıflanabileceği gibi; aralıksız gözlem, bir kere yapılan gözlem; basit gözlem, sistematik gözlemgibi değişik şekillerde sınıflanabilmektedir Süresine, yapıldığı yere, sayısına ve vasıtagereç kullanma ihtiyacına tarafından de sınıflandırma yapılabilir

Tabiî gözlemde, bir olay nesne veya varlık, kendi ortamında oluşu esnasında incelenir Kontrollü gözlemde ise gözlemcinin müdahalesi sözkonusu olup, buna deneyde denir

Sürekli gözlem, devirli kontroller olarak tanımlanabilir Bir olay ya da varlık belirli zamanlarda sürekli olarak izlenmekte ve bundan netice çıkarılmaktadır Meselâ, meteorolojik gözlemler, bitki gelişiminin incelendiği gözlemler bu tasnife girmektedir Bu türde gözlem konusu olan şart hakkında genel yargıya varabilmek için, periyodik olarak yapılan kesintisiz gözlemlerden hareket edilmekte, toplanan bu bilgilerin ışığında genel yargıya varılmaktadır Bir kere yapılan gözlemde ise, gözlem konusu olan koşul ya da varlık bir kere incelenmektedir Meselâ, hücrenin yapısını çözümlemek, fabrika gezisi, baraj incelemesi gibi faaliyetler bu türe özgü gözlemlerdir Bazı olaylar sık sık cereyan etmediği için, meselâ bir ay veya güneş tutulması gözlemi de bu gruba girebilir

Rastlantılara dayalı, tekrarlanması aynı şartlarda gerçekleşmeyebilen ve standart bir tekniği bulunmayan gözlemler kolay gözlemlerdir Bu cins gözlemler özellikle sosyal bilimciler tarafından sosyolojik araştırmalarda kullanılmaktadır Bu tür gözlemde, gözlemin güvenliği açısından, araştırmacının gözlem yaptığını hissetirmemesi şarttır Aksi durumda gözlenen olaydaki şahısların davranışlarında dostça olmamaları ve taraflı davranma laf konusu olabilmektadir Bu nesil bir gözleme araştırmacının kendinin katılması durumunda, kimliğini gizlemesi veya kendinin katılmaması, dışardan izlemesi gereklidir

Sistematik gözlemde standart araçlarla toplanan bilgiler değerlendirilmektedir Bu cins gözlem kolay gözlemden daha geçerli ve güvenilirdir Çünkü gözlemcinin elinde araştırmaya başlamadan hangi noktaları inceleyeceğine dair bir yol gösterici bulunmaktadır Sosyal araştırmalarda kullanılan monografiler sistematik gözlem sayılmaktadır

Gözlem ferdî olarak yapılabileceği gibi, küme çalışması ya da büyük grup çalışması olarak da yapılabilir Büyük grup çalışması olarak plânlanan gözlemler daha kapsamlı olup, bir ders gezisi veya demonstrasyon yöntemiyle birlikte düşünülebilir Ferdî gözlem yapabilecek kişinin egemen olarak meslek yapabilme gücünün ve plânlı programlı çalışabilme becerisinin olması gerekmektedir Sınıf olarak yapılan bir takım gözlemlere öğretici seyahatde denilmektedir

Fiilen gözlem, deney, ziyafet, yaparakyaşayarak öğrenme metodları içiçe girmiş bulunmaktadır

Gözlem metodunun faydaları

Öğrencilerin kapalı kapılar gerisinde, sınıfın can sıkıcı havasından kurtuldukları için, sevinerek katıldıkları ve ilk elden veri ve tecrübeye ulaştıkları bir eğitim ortamıdır

Öğrencinin birçok duyu organı devreye sokulduğu için, daha sağlam ve kalıcı bilgiler oluşturulur

Kullanım alanı fazla geniştir; hemencecik her derste seyahat ve gözlem metodu ile işlenecek birçok konular bulunmaktadır

Bu yöntem kullanıldıkça, okulçevre ilişkisi daha iyi gelişir Çevredeki birçok insan okul ve öğrencinin faaliyetlerini tanır Okulun öğrencileri da çevrelerini daha iyi gezme, gözleme ve öğrenme fırsatı bulurlar

Gözlem metodunun sınırlılıkları

Bir Takım durumlarda gözlem gezisi yapılacak yerler için ilgili makamlardan müsade almalıdır Bundan Başka eğer o bölgede tehlikeli durumlar varsa, gerekli güvenlik önlemlerinin de alınması gerekebilir Gözlem yerine gidişgeliş konusunun da evvelden ayarlanması gerekir Bazen uzun öğrenci kuyruklarıyla şehir halkı içinde bir takım yerlere gidilmesi, istasyonda dolaşılması, kırlara çıkılması, bir takım fabrikaların gezilmesi bir dizi önlemin alınmasını gerektirebilir

Öğrencilerin gidiş gelişleri ve gözlemleri esnasında hengâme çıkmaması için fazla ayrıntılı bir organizasyonun yapılması gerekir Eğer bu yapılmazsa, faaliyetin pedagojik değeri sıfıra inebilir

Gözlem yeteneği, öğrencinin yaşı arttıkça gelişir Gözlemde algılama ve dikkatin gelişmesi çok önemlidir Bunu geliştirmek için yazma, çizme vs Şeklide sürekli alıştırmalar yapılmalı; öğrenciler gözleme kanımca da hazırlanmalıdır Öğretim düzeyi arttıkça gözlem ve gözlemle yapılacak işlerde ayrıntıya gidilebilir, yorumlar yaptırılabilir

Gidiş gelişler de vakit alacağı için, bu metodu kullanacak öğretmenin çok ince bir plânlama yapması, zamanı çok tedbirli kullanması gerekir Bunun için, gezi yapılacak yer veya konu hakkında önceden ayrıntılı data sahibi olunmalı, hattâ önceden bir defa görülmeli, gözlem sırasında zorunlu ses ve fotograf kayıtları alınmalı, mümkünse numuneler toplanmalı ve bunlar daha sonra sınıfta tekrar değerlendirilmelidir

Gözlem metodunun daha iyi kullanımı için ilkeler

Gözlem yapılırken şunlara dikkat edilmelidir: Gözlenecek varlık ya da olay kendi şartlarında olmalıdır Gözlemin maksat ya da amaçları olmalıdır Gözlem plânlı yapılmalıdır Plânsız gözlemin bilgi oluşturması fazla zordur Büyük bilimsel buluşlarda plânlı gözlemin yeri büyüktür

Gözlem plânının öğrencilerle ve hattâ velilerle birlikte yapılması, plâna öğrencinin ve velisinin katkısının sağlanması gereklidir Öğrenci katılımı, öğretmenin ilgisinden çok öğrencilerin ilgilerine yönelmeyi sağlayacak ve öğretmenin önemsiz gördüğü lakin, öğrenciler için manalı olan çoğu ayrıntının ele alınmasına yarayacaktır

Gözlemin plânlama aşamasında öğrencilerin gözlem konusuna ilgisinin çekilmesi şarttır Alaka çekmeyen öğrenmelerin daimi olmadığı biliniyor Plânlama esnasında, gözlemin hangi aşamasına daha çok uyarı edileceği belirtilmelidir Öğretmenlerin yapılacak gözlemle ilgili ön çalışmalar yapmaları, hattâ öğrencilere yaptırmadan kendilerinin evvelden bir kere gözlem yapmaları faydalıdır

Bir gözlem plânında; gözlem tarihi ve süresi, gözlem yeri, gözlemin amacı, neyin ya da nelerin gözleneceği, gözlem gezisi ise hangi vasıta ile gidilipgelineceği, gözleme kimlerin katılacağı ve gözlemin nasıl yapılacağı gibi hususların bulunması gereklidir

Gözlemin bir gezi ile birlikte olmasının gerektiği durumlarda, amacın dışına çıkılmaması gereklidir Seyahat taşıyan gözlemlerde disiplin problemleri olabilir Bu sebeple organizasyonun yapılması gereklidir Uzaktan uzaklık gözlemlerinin maddî külfetinin bulunması da ayrı bir problem olarak karşımıza çıkmaktadır Bu sebeple geziye dayalı gözlemlerde zamanlama ve plânlama öteki gözlemlerden daha tedbirli yapılmalıdır

Gözlem gezisi için öncelikle mektep idaresinden izin alarak, velilere o gün yere gözlem gezisine gidileceği bildirilerek, bunun için zorunlu âletedevat ve gerektiğinde giysiler bile hazırlanarak, geziye gidilecek yerdeki yetkililere haber verip onların danışmanlar görevlendirmeleri sağlanarak vs fazla sağlam bir şekilde işe başlamalıdır

Öğrenciler, gittikleri yerlerde neye uyarı edeceklerini, neyi gözleyeceklerini iyi bilmelidirler Yahut gözlem gezisi alelade bir gezi, bir zaman kaybı şekline de dönüşebilir

Gözlem sonunda gözlem sonuçlarını görmeye yönelik bir değerlendirmenin yapılması esastır Bu yapılırken gözlem esnasında tutulan notlar, toplanan materyaller, alınan fotograf ya da filmler, ses kayıtları vs ayrıntılı olarak değerlendirilmeldir Gözlem esnasında öğrencilere not tutturma alışkanlığı kazandırılmalıdır Böylelikle sınıf değerlendirmesinde öğrenci unuttuklarını hatırlar, görmediği hayal unsuru şeyler eklemez Bu değerleme esnasında öğrencilere yolculukgözlemi anlattırma, yazdırma, resmini yaptırma, modelini, haritasını çizme vs yaptırılabilir *