Gezi Yazısı özellik ve çeşitleri

Seyahat yazısının belirleyici özellikleri nelerdir?

• Gezi yazılarında sıkça kronolojik zamanlı plân uygulanır Yolculuk için yapılan hazırlıklar; seyahat, yolculuk esnasında görülen çekici olaylar; varış, varıştaki birincil izlenimler…
• Gezi yazılarında da kendinden önceki söylenmişlerden, yazılmışlardan bambaşka edinmek önemlidir Aynı yerler daha önce de başkaları tarafından görülmüş, yazılı olabilir İkinci gidişte görülenlerle, birincil gidişte görülenler arasındaki farklara bile değinmek gerekir Bu da seyahat yazılarının zamanla tarihsel evrak olduğunu ortaya koymaktadır
• Yazan anlattıklarının doğruluğunu; hitabe ile, data birleştirme ve fotoğraflarla desteklemeli, anlattıklarını bir mantık çerçevesine oturtabilmelidir Her anlattığı, önceki anlattıklarıyla çelişmemelidir
• Yolculuk yazılarında yazan; açıklayıcı anlatım, öyküleyici anlatım, betimleyici anlatım ve münakaşacı anlatım gibi bütün anlatım yollarından yararlanır Keza okuyucuya değişikliği gösterebilmek için örnekleme, mukayese, şahit gösterme gibi objektif verilerden de yararlanabilir
• Fotoğraf kullanılmalıdır

Önceden gezi notlarının kaleme alındığı eserlere “seyahatname deniyordu Çağdaş zamanlarda ise Türkçe bir sözcük olan “yolculuk terimi tercih edildi

Seyahat yazısı, bir kişinin veya grubun yurdun öbür bölgelerine veya diğer ülkelere değişik amaçlarla yaptıkları gezilerde gözleyip izlediklerini, tespitlerini, ele geçirdikleri bilgi ve bulguları, oralarla ilgili duygu ve düşüncelerini anlattıkları yayınlara denir

Yolculuk yazarı gezip gördüğü yerlerin keza kendisi keza de okuyucular için tarihî ve coğrafî açıdan alaka çeken yönlerini, özelliklerini, kültürel, jeolojik güzelliklerini, halkının gelenek, görenek, töre ve âdetlerini akan, göz alıcı ve etkili bir üslûpla kaleme döker

Gezi yazıları çoğunlukla mensur ise de manzum olanlar da vardır Seyahat yazarları, gözlem ve izlenimlerini daha fazla tasvîrî bir üslûpla kaleme alırlar Bazı yazarlar, durum ve olguları olduğu gibi aktarırken, bazıları günlük, mektup , görüşme gibi türlere ait tekniklerle yazma yöntemini seçim ederler

Dünya edebiyatının en manâlı seyahatnameleri aralarında 13 yüzyılda yayımlanmış Marko Polo ’nun Uzakta Doğu izlenimlerini içeren Seyahatnamesi ve 14 yüzyılda yaşayan Arap yolcu İbni Batuta ’nın İslâm dünyası gezilerini konu edinen Seyahatnamesi yer alır

Gezi Yazılarının Çeşitleri

Gezi yazılarını, yolculuk yapılan yer bakımından ikiye karışıklığa itmek mümkündür: yurtiçi seyahat yazıları ve yurt dışı yolculuk yazıları ’

Yurtiçi gezi yazıları, bir yazarın herhangi bir amaçla kendi ülkesinde yaptığı bir yolculuk esnasında gezip gördüğü yerleri ve edindiği izlenimleri anlattığı yazılardır Bu cins seyahat yazılarına, Reşat Nuri Güntekin ’in Anadolu Notlarını gösterebiliriz

Yurtdışı seyahat yazıları ise bir yazarın kendi ülkesi açık havada yaptığı seyahat ve incelemelerinin bir ürünüdür Bu tür gezi yazısına da Falih Rıfkı Atay ’ın Deniz Aşırı adlı eseri misal olarak gösterebiliriz

Yolculuk yazılarını, yolculuk türünde eser veren kimselerin durumları bakımından da ikiye ayırabiliriz: uğraşları yazarlık olan kimselerin kalemlerinden meydana çıkan seyahat yazıları, uğraşları yazarlık olmayan kimselerin ortaya koyduğu seyahat yazıları

Yazarlığı bir iş olarak benimsemiş kimselerin eserlerinde gezilen görülen yerler, değinilen konular, insanlarla ilgili gözlemler yazı sanatının birçok özelliğini yansıtan renkli bir dille anlatılır

İkinci kategoriye giren yazılar, çoğunlukla yazarlıkla ilgili olmayan, ama yurt içinde veya dıştan bir takım yerleri bakmak üzere geziye çıkanların ya da geçici görevlerle tanıdık olmayan bir ülkede oturanların kaleme aldıkları yazılardır Bu gibi kimselerin eserlerinde anlatım kuru ve renksiz olabilir Ancak bu tür eserlerde ara sıra çok garip gözlemlere, sağlam bilgilere ve rasyonel yorumlara rastlayabiliriz Mesela ünlü Türk denizcisi Piri Reis ’in Bahriye adlı kitabı bu bakımdan ilginçtir Bu kitap Akdeniz ’i çevreleyen karalar, ormanlar, dağlar, kentler üstünde verdiği bilgilerle ayrıca bir deniz atlası, keza de bir yolculuk kitabı niteliği taşır

Yolculuk yazılarını amaç ve yazılış bakımından da üçe dağıtmak mümkündür: günü gününe gücenmiş notlara dayalı seyahat yazıları, mektup biçiminde yazılan gezi yazıları ve bir ülkeyi daha objektif ve içe doğru tanıtmayı amaçlayan yolculuk yazıları

Kimi yazarlar, gezip gördükleri yerleri günü gününe veya kesik kesik olarak tuttukları notlarla anlatırlar Bu gibi gezi yazıları sık sık hatıra türünün de özelliklerini taşır Bu değişiklik seyahat yazılarına Burhan Arpad ’ın Yolculuk Günlüğü adlı eseri misal olabilir

Kimi yazarlar da yolculuk izlenimlerini muhakkak aralıklarla arkadaşlarına yazdıkları mektuplarda anlatırlar Bu gibi seyahat yazılarında mektup türünün yaklaşık olarak her özelliğini görebiliriz Bu değişiklik gezi yazılarına Celaleddin Ezine ’nin Amerika Mektupları örnek olarak gösterebiliriz

Üçüncü tür seyahat yazıları, yazarın bireysel gözlemleri yanına daha diğer bilgi ve belgelere dayalı tanımlama ve youmları içerir Mesela Falih Rıfkı Atay ’ın yolculuk kitapları çoğunlukla bu biçimde yazılmış eserlerdir *