Göktürkler ve Orhun Abideleri Hakkında Bilgi

Orhun Yazıtları Hakkında Bilgi


Göktürk Devleti ve Orhun Yazıtları Hakkında Data


Türk adı bugün kullandığımız şekli ile ilk olarak Göktürkler dönemine ait Orhun Yazıtları'nda geçmektedir Türkadıyla resmileşmiş ilk ve Türk adını resmi devlet ismi şekliyle kullanan ilk Türk devletidir Devletin kurucusu birincil önderi Bumin Kağan'dır Bumin Kağan'ın kardeşi İstemi Kağan ülkenin batı kanadını yönetirdi Göktürkler komşuları olan Çin, Sasani (İran) ve Bizans İmparatorluğu ile askeri, siyasi ve idareli ilişkiler kurdular

Orhun Yazıtları, Göktürk Yazıtları veya Köktürk Yazıtları, Türklerin bilinen ilk alfabesi olan Orhun alfabesi ile Göktürkler tarafından yazılı yapıtlardır Orhun Yazıtları, Göktürk İmparatorluğu'nun ünlü hükümdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı adet yazılı dikilitaştır Moğolistan'ın kuzeyinde, Baykal gölününü güneyinde, Orhun ırmağı vadisindeki Koşo Saydam gölü yakınlarındadır Bu yazıtlardan Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları, Koçho Tsaydam bölgesindeki Orhun Irmağı civarında; Bilge Tonyukuk yazıtları ise, Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından yaklaşık 360 km uzakta, Tola Irmağı'nın yukarı yatağındaki Bayn Tsokto (Bayn Çokto) bölgesindedir Bilge Tonyukuk yazıtlarının, Orhun yazıtlarıyla birlikte düşünülmesi, anılması Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları ile benzer döneme ait olması ve aynı konuları içermesindendir Yazıtlar Türk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, töresi hakkında manâlı bilgiler vermektedirler Türk ve Türkçe adı, öncelikle Doğu Göktürkler dönemine ait bu yazıtlarda geçmektedir

Yazıtların üçü fazla önemlidir İki taştan oluşan Tonyukuk 716, Köl Tigin (Kültigin) 732, Bilge Kağan 735 yılında dikilmiştir Köl Tigin yazıtı, Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır Kültigin, Bilge Kağan'ın kardeşi, buyrukçu yaşlı Tonyukuk ise veziridir Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar yok, yüzlerce heykel, balbal, kent harabeleri, taş yollar, su kanalları, koç ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur

Kül Tigin Yazıtı Güney yüzü

1 (Ben) Tanrı gibi, Tanrıdan olmuş Türk Bilge Kağan (ım) Bu devirde tahta geçtim Sözlerimi tamamıyla işitin Önce, siz erkek kardeşlerim, oğullarım, birleşik boyum, bütün soyum, sağdaki Şadapıt beyleri, soldaki Tarkanlar ve onlara emrindeki baylar, Otuz Tatar

2 Dokuz Oğuz beyleri ve tüm halkı, bu sözlerimi ayrıntılarıyla işitin (ve) ayrıntılarıyla dinleyin: İleride gün doğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar, bu (sınırlar) içindeki halklar daima bana bağlıdır Bunca halkı

3 defalarca düzene soktum Onlar şu anda (hiç de) fena (durumda) değiller Türk kağanı Ötüken dağlarında oturursa (ordan buraları yönetirse) memlekette bezginlik olmaz Doğuda Şantung ovasına dek ordu sevk ettim, denize ulaşmama eksik kaldı, güneyde Dokuz Ersin'e değin ordu sevk ettim, Tibet'e ulaşmama eksik kaldı Batıda İnci (Sır Derya) ırmağını

4 geçerek Demir Kapı'ya değin ordu sevk ettim Kuzeyde Yir Bayırku topraklarına kadar ordu sevk ettim Bunca diyara değin (ordularımı) yürüttüm (Anladım fakat) Ötüken dağlarından daha iyi bir yer asla yokmuş İl tutacak yer Ötüken dağları imiş Bu yerde yerleşip Çin halkı ile

5 anlaştım (Çinliler) altını, gümüşü, ipeği ve ipekli kumaşları zorluk çıkarmaksızın öylece veriyorlar Çin halkının sözü tatlı, ipek kumaşı yumuşak imişTatlı sözlerle ve yumuşak ipekli kumaşlarla aldatıp uzaktaki halkları böylece (kendilerine) yaklaştırırlar imiş (Bu halklar) yaklaşıp yerleştikten sonradan o süre fesatlıklarını o zaman düşünürler imiş *