Gokturkler ve Orhun Abideleri Hakkında Bilgi

Orhun Yazıtları Hakkında Bilgi


Gokturk Devleti ve Orhun Yazıtları Hakkında Bilgi


Turk adı bugun kullandığımız şekli ile ilk kez Gokturkler donemine ait Orhun Yazıtları'nda gecmektedir Turkadıyla kurulmuş ilk ve Turk adını resmi devlet ismi şekliyle kullanan ilk Turk devletidir Devletin kurucusu ilk onderi Bumin Kağan'dır Bumin Kağan'ın kardeşi İstemi Kağan ulkenin batı kanadını yonetirdi Gokturkler komşuları olan Cin, Sasani (İran) ve Bizans İmparatorluğu ile askeri, siyasi ve ekonomik ilişkiler kurdular

Orhun Yazıtları, Gokturk Yazıtları ya da Kokturk Yazıtları, Turklerin bilinen ilk alfabesi olan Orhun alfabesi ile Gokturkler tarafından yazılmış yapıtlardır Orhun Yazıtları, Gokturk İmparatorluğu'nun unlu hukumdarı Bilge Kağan devrinden kalma altı adet yazılı dikilitaştır Moğolistan'ın kuzeyinde, Baykal golununu guneyinde, Orhun ırmağı vadisindeki Koşo Saydam golu yakınlarındadır Bu yazıtlardan Kol Tigin ve Bilge Kağan yazıtları, Kocho Tsaydam bolgesindeki Orhun Irmağı civarında; Bilge Tonyukuk yazıtları ise, Kol Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından yaklaşık 360 km uzakta, Tola Irmağı'nın yukarı yatağındaki Bayn Tsokto (Bayn Cokto) bolgesindedir Bilge Tonyukuk yazıtlarının, Orhun yazıtlarıyla birlikte duşunulmesi, anılması Kol Tigin ve Bilge Kağan yazıtları ile aynı doneme ait olması ve aynı konuları icermesindendir Yazıtlar Turk dili, tarihi, edebiyatı, sanatı, toresi hakkında onemli bilgiler vermektedirler Turk ve Turkce adı, ilk kez Doğu Gokturkler donemine ait bu yazıtlarda gecmektedir

Yazıtların ucu cok onemlidir İki taştan oluşan Tonyukuk 716, Kol Tigin (Kultigin) 732, Bilge Kağan 735 yılında dikilmiştir Kol Tigin yazıtı, Bilge Kağan'ın ağzından yazılmıştır Kultigin, Bilge Kağan'ın kardeşi, buyrukcu ihtiyar Tonyukuk ise veziridir Anıtların olduğu yerde yalnızca dikilitaşlar değil, yuzlerce heykel, balbal, şehir harabeleri, taş yollar, su kanalları, koc ve kaplumbağa heykelleri, sunak taşları bulunmuştur

Kul Tigin Yazıtı Guney yuzu

1 (Ben) Tanrı gibi, Tanrıdan olmuş Turk Bilge Kağan (ım) Bu devirde tahta gectim Sozlerimi tamamıyla işitin Once, siz erkek kardeşlerim, oğullarım, birleşik boyum, butun soyum, sağdaki Şadapıt beyleri, soldaki Tarkanlar ve onlara bağlı beyler, Otuz Tatar

2 Dokuz Oğuz beyleri ve butun halkı, bu sozlerimi iyice işitin (ve) adamakıllı dinleyin: İleride gun doğusuna, guneyde gun ortasına, batıda gun batısına, kuzeyde gece ortasına kadar, bu (sınırlar) icindeki halklar hep bana bağlıdır Bunca halkı

3 hep duzene soktum Onlar şimdi (hic de) kotu (durumda) değiller Turk kağanı Otuken dağlarında oturursa (ordan buraları yonetirse) memlekette sıkıntı olmaz Doğuda Şantung ovasına kadar ordu sevk ettim, denize ulaşmama az kaldı, guneyde Dokuz Ersin'e kadar ordu sevk ettim, Tibet'e ulaşmama az kaldı Batıda İnci (Sır Derya) ırmağını

4 gecerek Demir Kapı'ya kadar ordu sevk ettim Kuzeyde Yir Bayırku topraklarına kadar ordu sevk ettim Bunca diyara kadar (ordularımı) yuruttum (Anladım ki) Otuken dağlarından daha iyi bir yer asla yokmuş İl tutacak yer Otuken dağları imiş Bu yerde yerleşip Cin halkı ile

5 anlaştım (Cinliler) altını, gumuşu, ipeği ve ipekli kumaşları gucluk cıkarmaksızın oylece veriyorlar Cin halkının sozu tatlı, ipek kumaşı yumuşak imişTatlı sozlerle ve yumuşak ipekli kumaşlarla aldatıp uzaktaki halkları boylece (kendilerine) yaklaştırırlar imiş (Bu halklar) yaklaşıp yerleştikten sonra o zaman fesatlıklarını o zaman duşunurler imiş