Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
MEDDAH
Hoş oykuler anlatarak halkı eğlendiren sanatcılara meddah denir Meddahlık icin tek adamlı tiyatro da diyebiliriz Meddah, tiyatronun butun kişilerini varlığında birleştiren bir aktordur Turk halk zekasının ve halkın, olayları karikaturize etme gucunun buyuk sanatlarından biri olan meddahlık, yuzyıllar boyu yaşamış, Turk halkı arasında cok ilgi gormuştur Yuksekce bir yerde oturarak bir oykuyu başından sonuna kadar, canlandırdığı kişileri ağız ozelliklerine gore konuşturarak anlatır Perdesi, sahnesi, elbiseleri, dekoru, kişileri bulunmayan bir bu tiyatronun her şeyi meddah denilen o tek adamın zekasına, bilgisine, soz soylemedeki başarısına bağlıdır Meddahların coğu, klasikleşmiş beyitlerle oykulerine başlarlar Oykuye başlamadan once :Haak dostum Haak! der ve coğunlukla bir beyit okur ve oykuye girer Meddahlar kişileri, doğadaki canlı cansız tum varlıkları ve doğa seslerini taklit ederler İki aracı vardır: boynuna doladığı mendil, elindeki sopa Mendille terini siler başlık yapar mendilin arkasından konuşur Sopayı da oyunu başlatmak, seyirciyi suskunluğa cağırmak, kapı vurmak icin ya da saz, supurge, at, tufek yerine kullanır Bitişte ozur diler, oyundan cıkan sonucu (kıssayı) bildirir Daha sonra anlatacağı oykunun adı ve oykuyu nerede ne zaman anlatacağını bildirir
ORTA OYUNU
Cevresi izleyicilerle cevrili bir alan icinde oynanan, yazılı metne dayanmayan, icinde muzik, raks ve şarkı da bulunan doğaclama bir oyundur Kol oyunu, meydan oyunu, taklit oyunu, zuhuri gibi adlarla da anılmıştır
Oyunun oynandığı yuvarlak veya oval alana palanga denir Oyunun dekoru; yeni dunya denilen bezsiz paravandan ve dukkan denilen ki katlı bir kafesten oluşur Yeni dunya ev olarak, dukkan da iş yeri olarak kullanılır Dukkanda bir tezgah birkac hasır iskemle bulunur Oyunda ceşitli mesleklerden, yorelerden, uluslardan insanların mesleki ve yoresel ozellikleri, ağızları taklit edilir Bunlar arasında Arap, Acem, Kastamonulu, Kayserili, Kurt, Frenk, Laz, Yahudi, Ermeni vb sayılabilir Orta oyununda kadın rolunu oynayan kadın kılığına girmiş erkeğe Zenne denir Kavuklu Hamdi ve Pişekar Kucuk İsmail Efendi, orta oyunun onemli ustaları sayılır
Bolumleri :
• Mukaddime (Giriş) : Zurnacı, Pişekar havası calar Pişekar cıkar ve izleyiciyi selamladıktan sonra zurnacıyla konuşur Bu konuşmada, oynanacak oyunun adı bildirilir Daha sonra zurnacı Kavuklu havası calar Kavuklu ile Kavuklu arkası oyun alanına girer Kavuklu il Kavuklu arkası arasında kısa bir konuşma gecer Sonra bu kişiler birden Pişekar’ı gorup korkarlar ve korkudan birbirlerinin ustune duşerler Bazı oyunlarda zenne takımı ile Celebi’nin daha once cıkıp Pişekar’la konuştukları bir sahne de vardır
• Muhavere (Soyleşme) : Kavuklu ile Pişekar’ın birbiriyle tanıdık cıktıklar tanışma konuşmasıyla başlar Kavuklu ile Pişekar’ın birbirinin sozlerini ters anlamaları bir gulmece oluşturur ki buna arzbar denir Arzbardan sonra tekerleme başlar tekerlemede Kavuklu, başından gecen olağan dışı bir olayı Pişekar’a anlatır Pişekar da bunu gercekmiş gibi dinler, sonunda bunun duş olduğu anlaşılır
• Fasıl (Oyun) : Oyunun asıl bolumu, belli bir olayın canlandırıldığı fasıl bolumudur Orta oyunu fasılları genellikle iki paralel olay dizisinde gelişir Dukkan dekorunda gelişen olaylarda genellikle Kavuklu bir iş arar Pişekar’ın ona iş bulmasıyla olaylar gelişir Dukkana gelip giden ceşitli muşterilerle ilgili oyunlar da vardır İkinci olaylar dizisi yenidunya denilen ev dekorunda gecer Zenne takımının, Pişekar aracılığıyla ev araması ve bir eve yerleşmesi biciminde olaylar gelişir
• Bitiş : Oyunun son bolumundur Pişekar, izleyicilerden ozur dileyerek gelecek oyunun adını ve yerini bildiri Oyun kapatılır
KARAGOZ
Karagoz bir golge oyunudur Bu oyun tasvir denilen birtakım şekillerin (insan, hayvan, bitki, eşya vb) arkadan ışıklandırılmış beyaz bir perde uzerine yansıtılması temeline dayalıdır Golge oyunun once Cin daha sonra da Hindistan’da cıktığı soylentileri vardır Halk arasındaki bir soylentiye gore ise Karagoz ile Hacivat, sultan Orhan (14 yuzyıl) zamanında Bursa’da bir cami yapımında calışmış işcilerdir İkisi arasındaki nukteli konuşmalar diğer işcileri oyladığı icin Sultan Orhan tarafından oldurtulmuştur Daha sonra Şeyh Kuşteri Hacivat ila Karagoz’un deriden yapılmış tasvirlerini oynatmış ve onlarım şakalarını tekrarlamıştır Bu nedenle Karagoz perdesine Kuşteri Meydanı da denir
İslam dunyasında 11 yuzyılda sozu edilmeye başlanan bu oyuna hayali zıll (golge hayali) denmiştir
Karagoz oyunu, ozellikle 17 yuzyıldan sonra oldukca yaygınlaşmıştır 19 yuzyılda Karagoz, kısaca, hayal oyunu diye anılmış, bu oyunu oynatan sanatcılara da hayali (hayalci, Karagozcu) denmiştir
Karagoz oyunu, halk kulturunun ortak urunudur Bu oyunlarda işlenen ceşitli konuları kimin duzenlediği belli değildir Karagoz, tulUata (doğaclama) dayandığı icin oyunun sozlerini, her sanatcı, oyun sırasında kendine gore duzenler Karagoz oyunları 19 yuzyılda yazıya gecirilmeye başlamıştı
Bolumleri :
• Mukaddime (Giriş) : Oyunun başlangıc bolumudur Perdede goruntu verilmeden once muzik başlar
Sonra konuyla ilgi veya ilgisiz bir goruntu verilir Buna gostermelik denir Hacivat “Off… hay, Haak! diyerek perde gazeline başlar
• Muhavere (Soyleşme) : Karagoz ile Hacivat arasında gecer Hacivat’ın “Vay Karagoz’um benim iki gozum merhaba Sozu ile başlar Muhavere iki bolume ayrılır Bunlar fasılla ilişkisi olan ve fasılla ilişkisi olmayan bolumlerdir Muhaverede yalnız, Hacivat ve Karagoz bir oyun oynar Bu oyun once olmayacak bir olayın gercekleşmiş gibi anlatılmasıyla başlar, sonra bunun duş olduğu anlaşılır
• Fasıl (Oyun) : Oyunun kendisidir Hacivat ve Karagoz ‘den başka oyun kişileri fasılda gorunurler Karagoz oyunları genellikle adlarını bu bolumun iceriğinden alır
• Bitiş : Bu bolum cok kısadır Karagoz, oyunun bittiğini haber verir, kusurları icin ozur diler, gelecek oyunu duyurur Karagoz’le Hacivat arasında kısa bir soyleşme gecer Bu soyleşmede oyundan cıkarılacak sonuc da belirtilir
Karagoz Oyununun Kişileri :
Karagoz oyunlarında Hacivat hep okumuş, kendisini bilgili, kulturlu zanneden yarı aydın tipini canlandırır Karagoz saf, iyi niyetli, temiz kalpli, okuma yazma bilmeyen fakat zeki bir halk adamınıdır Karagoz, Hacivat’ın soylediği sozleri anlamaz ve hep ters cevaplar verir Bu da oyuna komiklik katar Hacivat’ın sozlerine saf saf cevaplar vererek, yaptığı kelime oyunlarıyla dinleyenleri guldurmeye calışır Karagoz oyun diğer kişileri şunlardır :
Celebi : Genc zuppe mirasyedi Kurt : Hamal, bekci
Altı Kulac Bebe Ruhi : Cuce ve aptal Arnavut : Bahcıvan, korucu, bozacı
Tuzsuz Deli Bekir : Sarhoş, zorba Acem : Zengin tuccar
Efe : Zorba Ak Arap : Dilenci, kahve dovucusu
Matiz : Sarhoş Zenci Arap : Lala, kole
Zenne : Kadın Yahudi : Bezirgan
Kastamonulu : Oduncu, bekci Ermeni : Kuyumcu
Bolulu : Aşcı Frenk ve Rum : Doktor, terzi, tuccar, meyhaneci
Kayserili : Pastırmacı Laz : Kayıkcı, kalaycı
Rumelili : Pehlivan, arabacı Tiryaki : Laf ebesi
KOY SEYİRLİK OYUNU
Kırsal yorelerde, koylerde gorulen, daha cok yoresel yaşamdan konularını alan seyirlik oyunlarının oluşturduğu bir tiyatro geleneğidir Kokleri gecmişe dayanır Bolluk, sevgi, kıskanclık, savaş, yoksulluk gibi konular işlenir Sozlu gelenek icinde yer alır Oyunların iceriği ve yapısı, yorelere gore farklılık gosterebilir Oyuncular genellikle profesyonel değildir Kılık değiştirme, kişileştirme, maske ve muzik oyun icinde yer alabilir Bu tip oyunlarda kalıplaşmış sozlerin yanı sıra doğaclamalar da bulunur
TURLERİ KARŞILAŞTIRMASI
• Orta oyununun kişileri ve fasılları Karagoz oyunuyla buyuk oranda benzerlik gosterir Orta oyununda oyunun en onemli iki kişisi kavuklu ve Pişekar’dır Kavuklu, Karagoz oyunundaki Karagoz’un oyundaki Karagoz’un karşılığı, Pişekar da Hacivat’ın karşılığıdır
• Orta oyununda gulmece oğesi, karagoz oyunundaki gibi yanlış anlamalar, nuktelere ve guldurucu hareketlere dayanır
• Her uc oyunda da ceşitli mesleklerden yorelerden, uluslardan insanların mesleki ve yoresel ozellikleri, ağız taklitleri edilir
• Meddah tek kişili oyundur Karagoz ile orta oyunun kişi sayısı fazladır Karagozdeki kişiler perdede golge şeklinde karşımıza cıkar Orta oyununda gercek kişiler vardır
• Uzun kış gecelerinde eğlenmek, vakit gecirmek amacıyla ortaya cıkmışlardır Buyuk bir alanda oynanırlar
• Meddah, orta oyunu ve karagozde amac guldurmektir Koy seyirlik oyunlarında ise guldurunun dışında diğer tum konular da işlenmiştir (kıtlık, savaş vb)
Hoş oykuler anlatarak halkı eğlendiren sanatcılara meddah denir Meddahlık icin tek adamlı tiyatro da diyebiliriz Meddah, tiyatronun butun kişilerini varlığında birleştiren bir aktordur Turk halk zekasının ve halkın, olayları karikaturize etme gucunun buyuk sanatlarından biri olan meddahlık, yuzyıllar boyu yaşamış, Turk halkı arasında cok ilgi gormuştur Yuksekce bir yerde oturarak bir oykuyu başından sonuna kadar, canlandırdığı kişileri ağız ozelliklerine gore konuşturarak anlatır Perdesi, sahnesi, elbiseleri, dekoru, kişileri bulunmayan bir bu tiyatronun her şeyi meddah denilen o tek adamın zekasına, bilgisine, soz soylemedeki başarısına bağlıdır Meddahların coğu, klasikleşmiş beyitlerle oykulerine başlarlar Oykuye başlamadan once :Haak dostum Haak! der ve coğunlukla bir beyit okur ve oykuye girer Meddahlar kişileri, doğadaki canlı cansız tum varlıkları ve doğa seslerini taklit ederler İki aracı vardır: boynuna doladığı mendil, elindeki sopa Mendille terini siler başlık yapar mendilin arkasından konuşur Sopayı da oyunu başlatmak, seyirciyi suskunluğa cağırmak, kapı vurmak icin ya da saz, supurge, at, tufek yerine kullanır Bitişte ozur diler, oyundan cıkan sonucu (kıssayı) bildirir Daha sonra anlatacağı oykunun adı ve oykuyu nerede ne zaman anlatacağını bildirir
ORTA OYUNU
Cevresi izleyicilerle cevrili bir alan icinde oynanan, yazılı metne dayanmayan, icinde muzik, raks ve şarkı da bulunan doğaclama bir oyundur Kol oyunu, meydan oyunu, taklit oyunu, zuhuri gibi adlarla da anılmıştır
Oyunun oynandığı yuvarlak veya oval alana palanga denir Oyunun dekoru; yeni dunya denilen bezsiz paravandan ve dukkan denilen ki katlı bir kafesten oluşur Yeni dunya ev olarak, dukkan da iş yeri olarak kullanılır Dukkanda bir tezgah birkac hasır iskemle bulunur Oyunda ceşitli mesleklerden, yorelerden, uluslardan insanların mesleki ve yoresel ozellikleri, ağızları taklit edilir Bunlar arasında Arap, Acem, Kastamonulu, Kayserili, Kurt, Frenk, Laz, Yahudi, Ermeni vb sayılabilir Orta oyununda kadın rolunu oynayan kadın kılığına girmiş erkeğe Zenne denir Kavuklu Hamdi ve Pişekar Kucuk İsmail Efendi, orta oyunun onemli ustaları sayılır
Bolumleri :
• Mukaddime (Giriş) : Zurnacı, Pişekar havası calar Pişekar cıkar ve izleyiciyi selamladıktan sonra zurnacıyla konuşur Bu konuşmada, oynanacak oyunun adı bildirilir Daha sonra zurnacı Kavuklu havası calar Kavuklu ile Kavuklu arkası oyun alanına girer Kavuklu il Kavuklu arkası arasında kısa bir konuşma gecer Sonra bu kişiler birden Pişekar’ı gorup korkarlar ve korkudan birbirlerinin ustune duşerler Bazı oyunlarda zenne takımı ile Celebi’nin daha once cıkıp Pişekar’la konuştukları bir sahne de vardır
• Muhavere (Soyleşme) : Kavuklu ile Pişekar’ın birbiriyle tanıdık cıktıklar tanışma konuşmasıyla başlar Kavuklu ile Pişekar’ın birbirinin sozlerini ters anlamaları bir gulmece oluşturur ki buna arzbar denir Arzbardan sonra tekerleme başlar tekerlemede Kavuklu, başından gecen olağan dışı bir olayı Pişekar’a anlatır Pişekar da bunu gercekmiş gibi dinler, sonunda bunun duş olduğu anlaşılır
• Fasıl (Oyun) : Oyunun asıl bolumu, belli bir olayın canlandırıldığı fasıl bolumudur Orta oyunu fasılları genellikle iki paralel olay dizisinde gelişir Dukkan dekorunda gelişen olaylarda genellikle Kavuklu bir iş arar Pişekar’ın ona iş bulmasıyla olaylar gelişir Dukkana gelip giden ceşitli muşterilerle ilgili oyunlar da vardır İkinci olaylar dizisi yenidunya denilen ev dekorunda gecer Zenne takımının, Pişekar aracılığıyla ev araması ve bir eve yerleşmesi biciminde olaylar gelişir
• Bitiş : Oyunun son bolumundur Pişekar, izleyicilerden ozur dileyerek gelecek oyunun adını ve yerini bildiri Oyun kapatılır
KARAGOZ
Karagoz bir golge oyunudur Bu oyun tasvir denilen birtakım şekillerin (insan, hayvan, bitki, eşya vb) arkadan ışıklandırılmış beyaz bir perde uzerine yansıtılması temeline dayalıdır Golge oyunun once Cin daha sonra da Hindistan’da cıktığı soylentileri vardır Halk arasındaki bir soylentiye gore ise Karagoz ile Hacivat, sultan Orhan (14 yuzyıl) zamanında Bursa’da bir cami yapımında calışmış işcilerdir İkisi arasındaki nukteli konuşmalar diğer işcileri oyladığı icin Sultan Orhan tarafından oldurtulmuştur Daha sonra Şeyh Kuşteri Hacivat ila Karagoz’un deriden yapılmış tasvirlerini oynatmış ve onlarım şakalarını tekrarlamıştır Bu nedenle Karagoz perdesine Kuşteri Meydanı da denir
İslam dunyasında 11 yuzyılda sozu edilmeye başlanan bu oyuna hayali zıll (golge hayali) denmiştir
Karagoz oyunu, ozellikle 17 yuzyıldan sonra oldukca yaygınlaşmıştır 19 yuzyılda Karagoz, kısaca, hayal oyunu diye anılmış, bu oyunu oynatan sanatcılara da hayali (hayalci, Karagozcu) denmiştir
Karagoz oyunu, halk kulturunun ortak urunudur Bu oyunlarda işlenen ceşitli konuları kimin duzenlediği belli değildir Karagoz, tulUata (doğaclama) dayandığı icin oyunun sozlerini, her sanatcı, oyun sırasında kendine gore duzenler Karagoz oyunları 19 yuzyılda yazıya gecirilmeye başlamıştı
Bolumleri :
• Mukaddime (Giriş) : Oyunun başlangıc bolumudur Perdede goruntu verilmeden once muzik başlar
Sonra konuyla ilgi veya ilgisiz bir goruntu verilir Buna gostermelik denir Hacivat “Off… hay, Haak! diyerek perde gazeline başlar
• Muhavere (Soyleşme) : Karagoz ile Hacivat arasında gecer Hacivat’ın “Vay Karagoz’um benim iki gozum merhaba Sozu ile başlar Muhavere iki bolume ayrılır Bunlar fasılla ilişkisi olan ve fasılla ilişkisi olmayan bolumlerdir Muhaverede yalnız, Hacivat ve Karagoz bir oyun oynar Bu oyun once olmayacak bir olayın gercekleşmiş gibi anlatılmasıyla başlar, sonra bunun duş olduğu anlaşılır
• Fasıl (Oyun) : Oyunun kendisidir Hacivat ve Karagoz ‘den başka oyun kişileri fasılda gorunurler Karagoz oyunları genellikle adlarını bu bolumun iceriğinden alır
• Bitiş : Bu bolum cok kısadır Karagoz, oyunun bittiğini haber verir, kusurları icin ozur diler, gelecek oyunu duyurur Karagoz’le Hacivat arasında kısa bir soyleşme gecer Bu soyleşmede oyundan cıkarılacak sonuc da belirtilir
Karagoz Oyununun Kişileri :
Karagoz oyunlarında Hacivat hep okumuş, kendisini bilgili, kulturlu zanneden yarı aydın tipini canlandırır Karagoz saf, iyi niyetli, temiz kalpli, okuma yazma bilmeyen fakat zeki bir halk adamınıdır Karagoz, Hacivat’ın soylediği sozleri anlamaz ve hep ters cevaplar verir Bu da oyuna komiklik katar Hacivat’ın sozlerine saf saf cevaplar vererek, yaptığı kelime oyunlarıyla dinleyenleri guldurmeye calışır Karagoz oyun diğer kişileri şunlardır :
Celebi : Genc zuppe mirasyedi Kurt : Hamal, bekci
Altı Kulac Bebe Ruhi : Cuce ve aptal Arnavut : Bahcıvan, korucu, bozacı
Tuzsuz Deli Bekir : Sarhoş, zorba Acem : Zengin tuccar
Efe : Zorba Ak Arap : Dilenci, kahve dovucusu
Matiz : Sarhoş Zenci Arap : Lala, kole
Zenne : Kadın Yahudi : Bezirgan
Kastamonulu : Oduncu, bekci Ermeni : Kuyumcu
Bolulu : Aşcı Frenk ve Rum : Doktor, terzi, tuccar, meyhaneci
Kayserili : Pastırmacı Laz : Kayıkcı, kalaycı
Rumelili : Pehlivan, arabacı Tiryaki : Laf ebesi
KOY SEYİRLİK OYUNU
Kırsal yorelerde, koylerde gorulen, daha cok yoresel yaşamdan konularını alan seyirlik oyunlarının oluşturduğu bir tiyatro geleneğidir Kokleri gecmişe dayanır Bolluk, sevgi, kıskanclık, savaş, yoksulluk gibi konular işlenir Sozlu gelenek icinde yer alır Oyunların iceriği ve yapısı, yorelere gore farklılık gosterebilir Oyuncular genellikle profesyonel değildir Kılık değiştirme, kişileştirme, maske ve muzik oyun icinde yer alabilir Bu tip oyunlarda kalıplaşmış sozlerin yanı sıra doğaclamalar da bulunur
TURLERİ KARŞILAŞTIRMASI
• Orta oyununun kişileri ve fasılları Karagoz oyunuyla buyuk oranda benzerlik gosterir Orta oyununda oyunun en onemli iki kişisi kavuklu ve Pişekar’dır Kavuklu, Karagoz oyunundaki Karagoz’un oyundaki Karagoz’un karşılığı, Pişekar da Hacivat’ın karşılığıdır
• Orta oyununda gulmece oğesi, karagoz oyunundaki gibi yanlış anlamalar, nuktelere ve guldurucu hareketlere dayanır
• Her uc oyunda da ceşitli mesleklerden yorelerden, uluslardan insanların mesleki ve yoresel ozellikleri, ağız taklitleri edilir
• Meddah tek kişili oyundur Karagoz ile orta oyunun kişi sayısı fazladır Karagozdeki kişiler perdede golge şeklinde karşımıza cıkar Orta oyununda gercek kişiler vardır
• Uzun kış gecelerinde eğlenmek, vakit gecirmek amacıyla ortaya cıkmışlardır Buyuk bir alanda oynanırlar
• Meddah, orta oyunu ve karagozde amac guldurmektir Koy seyirlik oyunlarında ise guldurunun dışında diğer tum konular da işlenmiştir (kıtlık, savaş vb)
