Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
iltasyazilim
FD Üye
Gümrü Antlaşmasının önemleri
Gümrü Antlaşmasının maddeleri
Gümrü Antlaşmasının sonuçları İstiklâl Savaşında, TBMM Hükümetiyle Ermenistan aralarında 2 Aralık 1920 ’de imzâlanan ve Ermenistan ’la Türkiye arasındaki savaşı sona erdiren antlaşma Bu mukavele, Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümetinin imzaladığı ilk uluslararası mukavele olması bakımından önemlidir
Birinci Dünya Savaşı sırasında, Ekim 1917 Devrimi üzerine, Kafkas Cephesindeki Rus orduları, işgâl ettikleri doğu vilâyetlerinden çekilince Ermeniler, merkezi Erivan ’da olan bir Cumhûriyet kurup, takriben 50000 kişilik bir Ermeni kuvvetiyle Rusların yerini aldılar Doğu vilayetlerimizde yaşamış MüslümanTürklere zulüm yaptılar Şehirleri ve köyleri yakıp yıktılar Savunmasız ve mâsum insanları hunharca katlettiler Bu zulmü ve işgali durdurmak için harekete geçen Osmanlı ordusu, Erzurum, Trabzon ve Van vilâyetlerini kurtardıktan daha sonra OsmanlıRus sınırını geçerek Güney Kafkasya doğrultusunda ilerledi Kars ’tan daha sonra Gümrü ’ye giren Osmanlı ordusu Ermenileri geri püskürttü Ermenileri muhakkak yenilgiye uğrattıktan sonra Sancı ’yı da ele geçirdi Ermenilerin isteği üzerine 31 Mayıs 1918 ’de Batum antlaşması imzalandı 187778 OsmanlıRus Savaşı sırasında kaybedilen topraklar her tarafta Osmanlı Devletinin hâkimiyeti altına girdi
Birinci Dünya Savaşı sonunda, 30 Ekim 1918 ’de imzalanan Mondros Mütârekesi'nden sonra Osmanlı Devleti, Kafkasya Cephesindeki kuvvetlerini geri sürüklemek zorunda kaldı Önce Kafkasya ve Azerbaycan ’ı boşaltarak Kars, Ardahan, Batum ’a çekildi Ama, İngilizler buranın da boşaltılmasında ısrar ettiler Elviyei Selâse adı bahşedilen Kars, Ardahan ve Batum da 31 Ocak 1919 ’da boşaltıldı giderken Kars ’ta “GüneyBatı Kafkas Millî Şûrâ Hükümeti kuruldu 13 Mart 1919 ’da Kars ’ı işgal eden İngilizler, Millî Şûrâ Hükümetini dağıtarak idâresinde Taşnak Komitelerinin hâkim olduğu şehri, Ermenistan Cumhuriyeti askerlerine teslim ettiler 20 Nisanda da Gürcistan Cumhuriyeti, Ardahan ’ı işgal etti
İngilizlerin teşvik ve desteğiyle Doğu Anadolu ’daki bâzı bölgeleri işgal eden Ermeniler, Müslüman halka akla gelmedik işkence ve zulümleri yaptılar Şehirleri, köyleri ve kasabaları yağmaladılar Öyle fazla kimse şehid oldu İşgalcilere karşı milis kuvvetleri vâsıtasıyla mücâdele eden Doğu Cephesi Kumandanı Kâzım Karabekir, 26 Nisan 1920 ’de TBMM Hükümetine başvurarak, askerî bir harekât için izin verilmesini istedi Fakat, Ankara Hükümeti, İtilaf Devletlerinin San Remo ’daki toplantılarını öne sürerek, böyle bir harekâtın siyâsî açıdan içten olmayacağını belirtti Ermenilere karşı mücâdelenin Kars, Batum ve Ardahan ’daki (elviyei selâse) milis çetelerinin güçlendirilerek yürütülmesi isteğini de Sovyet Hükümetiyle yeni münâsebet kurulmakta olduğunu ileri sürerek erteledi sonradan TBMM Hükümeti kadar, Doğu Cephesinde askerî harekâta başlanmasını kararlaştırdı Kâzım Karabekir Paşanın komuta ettiği Doğu Cephesi kuvvetleri, 28 Eylül 1920 ’de ileri harekâta başladı 29 Eylül'de Sarıkamış, 30 Ekim'de Kars geri alındı Ermenistan Cumhuriyetini barışa basmak için Gümrü yönünde ileri harekâtı sürdüren Türk birlikleri, Ermenileri geri atarak Şahnalar ’ı ele geçirdi ve Ermeni askerlerini Arpaçay ’ın batı sırtlarına kadar sürdü Türk birliklerinin ilerlemesi üzerine, Ermenistan Cumhuriyeti ateşkes istedi Kâzım Karabekir Paşanın mütareke şartları kabul edilmeyince, Doğu Cephesi kuvvetleri, Arpaçay ’ı geçerek 7 Kasım 1920 ’de Gümrü ’yü aldı Gümrü ’nün doğusunda bir hattı tutan Ermeni kuvvetleri, yeniden bozguna uğratıldı Ateşkes şartlarını kabul etmek zorunda kalan Ermenistan Cumhuriyetiyle, 22 Kasımda, Gümrü ’de, uzlaşma görüşmelerine başlandı
28 Kasım'da imzalanan ateşkes antlaşması gereğince, Ermeni kuvvetleri Arpaçay ’ın 15 km doğusundan geçen hattın gerisine çekildiler
Ermenistan Taşnak Hükümeti ile TBMM Hükümeti arasında sürdürülen uzlaştırma görüşmeleri neticesinde, 2 Aralık 1920 ’de Gümrü Antlaşması imzâlandı TBMM Hükümetinin imzaladığı birincil milletlerarası antlaşma olan Gümrü Antlaşmasına kadar; Türkiye ile Ermenistan Cumhuriyeti aralarında savaş durumu sona eriyor, Ermeni işgâli altındaki Iğdır, Tuzluca, Kars geri alınıyordu Hudut; Karasu ’nun döküldüğü yerden başlayarak Aras Irmağı, Kekaç kuzeyine değin ArpaçayKarahan Deresi, Tiğnis batısıBüyük Kımlı doğusuKızıltaşBüyük Akbaba Dağı çizgisinden geçiyordu Ermenistan Cumhûriyetinin güneyindeki Nahcivan, Şahtahtı, Şarur bölgeleri, ileride yapılacak bir plebisitle (halk oylaması ile) idâre biçimi saptama edilmek üzere, Türkiye Cumhuriyeti himâyesinde bir mahallî idâreye bağlanacaktı (Bu yöre sonradan Moskova Antlaşmasıyla Âzerbaycan ’a verildi)
Antlaşmanın üçüncü maddesinde, Türkiye ’nin önceden Osmanlı sınırları içinde bulunup mukavele uyarınca Türkiye ’de kalacak olan ve üzerinde Türkiye ile târihî, ırksa ve hukûkî münâsebeti olan toprakların hukûkî durumu konusunda, Ermenistan Cumhuriyeti, istediği takdirde antlaşmanın onayından sonra üç yıl geçince plebisite başvurmayı kabul edeceği belirtiliyordu Dördüncü maddesinde: Ermenistan Cumhuriyeti; sömürgeci devletlerin kışkırtmalarıyla harmoni ve güvenliği bozucu hareketlere girişilmesini durdurmak için 1500 ’den pozitif asker bulundurmamayı, silahların sayısını sınırlandırmayı kabul ediyordu Bu konular, Erivan ’da bulunacak Türk temsilcisi göre denetlenebilecekti
Antlaşmaya göre; Birinci Dünya Savaşı esnasında düşman ordularına katılan ya da işgal altındaki topraklarda kıyıma katılmış olanlar dışındaki göçmenlerin, eski sınırlar içindeki yurtlarına dönmelerine izin veriliyordu Göçmenler bu haklarını bir yıl içinde kullanabilecekler, bu süre içinde dönmeyenler hiçbir adalet iddia edemeyeceklerdi
Taraflar, Birinci Dünya Savaşı sırasında ortaya meydana çıkan karşılıklı zarardan aklanıyorlardı Antlaşmanın 10 maddesine göre; Erivan Hükümeti, Sevr Antlaşması'nı geçersiz sayacağını, emperyalist ülkelerde bir tahrik vâsıtası olan temsilci heyetlerini geri çağırmayı kabul ediyordu Ayrıca Türk Devleti, bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü korkutma edebilecek saldırılara aleyhinde Erivan Hükümetine antlaşmayla sağlanan haklara hasar vermemek şartıyla, Ermenistan içinde geçici olarak askerî tedbirler alabilecekti
Antlaşmanın 18 maddesine göre, mukavele hükümleri TBMM ve Ermenistan Taşnak hükümetlerince onaylanacaktı Lakin antlaşmanın imzâlanmasından bir gün daha sonra Ermenistan, Kızıl Ordunun denetimine girdiği için Gümrü Antlaşması onaylanamadı Oysa, Türk ordusu elverişli konumda olduğu için, 16 Mart 1921 ’de Sovyetler Birliğiyle imzâlanan Moskova Antlaşmasında Gümrü Antlaşmasının sağladığı durum korundu Antlaşmanın kararları büyük ölçüde Moskova Antlaşmasında yer aldı 13 Ekim 1921 ’de Ermenistan, Âzerbaycan ve Gürcistan Sovyet hükümetleriyle imzalanan Kars Antlaşmasının temelini de Gümrü Antlaşması teşkil etmiştir *
Gümrü Antlaşmasının maddeleri
Gümrü Antlaşmasının sonuçları İstiklâl Savaşında, TBMM Hükümetiyle Ermenistan aralarında 2 Aralık 1920 ’de imzâlanan ve Ermenistan ’la Türkiye arasındaki savaşı sona erdiren antlaşma Bu mukavele, Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümetinin imzaladığı ilk uluslararası mukavele olması bakımından önemlidir
Birinci Dünya Savaşı sırasında, Ekim 1917 Devrimi üzerine, Kafkas Cephesindeki Rus orduları, işgâl ettikleri doğu vilâyetlerinden çekilince Ermeniler, merkezi Erivan ’da olan bir Cumhûriyet kurup, takriben 50000 kişilik bir Ermeni kuvvetiyle Rusların yerini aldılar Doğu vilayetlerimizde yaşamış MüslümanTürklere zulüm yaptılar Şehirleri ve köyleri yakıp yıktılar Savunmasız ve mâsum insanları hunharca katlettiler Bu zulmü ve işgali durdurmak için harekete geçen Osmanlı ordusu, Erzurum, Trabzon ve Van vilâyetlerini kurtardıktan daha sonra OsmanlıRus sınırını geçerek Güney Kafkasya doğrultusunda ilerledi Kars ’tan daha sonra Gümrü ’ye giren Osmanlı ordusu Ermenileri geri püskürttü Ermenileri muhakkak yenilgiye uğrattıktan sonra Sancı ’yı da ele geçirdi Ermenilerin isteği üzerine 31 Mayıs 1918 ’de Batum antlaşması imzalandı 187778 OsmanlıRus Savaşı sırasında kaybedilen topraklar her tarafta Osmanlı Devletinin hâkimiyeti altına girdi
Birinci Dünya Savaşı sonunda, 30 Ekim 1918 ’de imzalanan Mondros Mütârekesi'nden sonra Osmanlı Devleti, Kafkasya Cephesindeki kuvvetlerini geri sürüklemek zorunda kaldı Önce Kafkasya ve Azerbaycan ’ı boşaltarak Kars, Ardahan, Batum ’a çekildi Ama, İngilizler buranın da boşaltılmasında ısrar ettiler Elviyei Selâse adı bahşedilen Kars, Ardahan ve Batum da 31 Ocak 1919 ’da boşaltıldı giderken Kars ’ta “GüneyBatı Kafkas Millî Şûrâ Hükümeti kuruldu 13 Mart 1919 ’da Kars ’ı işgal eden İngilizler, Millî Şûrâ Hükümetini dağıtarak idâresinde Taşnak Komitelerinin hâkim olduğu şehri, Ermenistan Cumhuriyeti askerlerine teslim ettiler 20 Nisanda da Gürcistan Cumhuriyeti, Ardahan ’ı işgal etti
İngilizlerin teşvik ve desteğiyle Doğu Anadolu ’daki bâzı bölgeleri işgal eden Ermeniler, Müslüman halka akla gelmedik işkence ve zulümleri yaptılar Şehirleri, köyleri ve kasabaları yağmaladılar Öyle fazla kimse şehid oldu İşgalcilere karşı milis kuvvetleri vâsıtasıyla mücâdele eden Doğu Cephesi Kumandanı Kâzım Karabekir, 26 Nisan 1920 ’de TBMM Hükümetine başvurarak, askerî bir harekât için izin verilmesini istedi Fakat, Ankara Hükümeti, İtilaf Devletlerinin San Remo ’daki toplantılarını öne sürerek, böyle bir harekâtın siyâsî açıdan içten olmayacağını belirtti Ermenilere karşı mücâdelenin Kars, Batum ve Ardahan ’daki (elviyei selâse) milis çetelerinin güçlendirilerek yürütülmesi isteğini de Sovyet Hükümetiyle yeni münâsebet kurulmakta olduğunu ileri sürerek erteledi sonradan TBMM Hükümeti kadar, Doğu Cephesinde askerî harekâta başlanmasını kararlaştırdı Kâzım Karabekir Paşanın komuta ettiği Doğu Cephesi kuvvetleri, 28 Eylül 1920 ’de ileri harekâta başladı 29 Eylül'de Sarıkamış, 30 Ekim'de Kars geri alındı Ermenistan Cumhuriyetini barışa basmak için Gümrü yönünde ileri harekâtı sürdüren Türk birlikleri, Ermenileri geri atarak Şahnalar ’ı ele geçirdi ve Ermeni askerlerini Arpaçay ’ın batı sırtlarına kadar sürdü Türk birliklerinin ilerlemesi üzerine, Ermenistan Cumhuriyeti ateşkes istedi Kâzım Karabekir Paşanın mütareke şartları kabul edilmeyince, Doğu Cephesi kuvvetleri, Arpaçay ’ı geçerek 7 Kasım 1920 ’de Gümrü ’yü aldı Gümrü ’nün doğusunda bir hattı tutan Ermeni kuvvetleri, yeniden bozguna uğratıldı Ateşkes şartlarını kabul etmek zorunda kalan Ermenistan Cumhuriyetiyle, 22 Kasımda, Gümrü ’de, uzlaşma görüşmelerine başlandı
28 Kasım'da imzalanan ateşkes antlaşması gereğince, Ermeni kuvvetleri Arpaçay ’ın 15 km doğusundan geçen hattın gerisine çekildiler
Ermenistan Taşnak Hükümeti ile TBMM Hükümeti arasında sürdürülen uzlaştırma görüşmeleri neticesinde, 2 Aralık 1920 ’de Gümrü Antlaşması imzâlandı TBMM Hükümetinin imzaladığı birincil milletlerarası antlaşma olan Gümrü Antlaşmasına kadar; Türkiye ile Ermenistan Cumhuriyeti aralarında savaş durumu sona eriyor, Ermeni işgâli altındaki Iğdır, Tuzluca, Kars geri alınıyordu Hudut; Karasu ’nun döküldüğü yerden başlayarak Aras Irmağı, Kekaç kuzeyine değin ArpaçayKarahan Deresi, Tiğnis batısıBüyük Kımlı doğusuKızıltaşBüyük Akbaba Dağı çizgisinden geçiyordu Ermenistan Cumhûriyetinin güneyindeki Nahcivan, Şahtahtı, Şarur bölgeleri, ileride yapılacak bir plebisitle (halk oylaması ile) idâre biçimi saptama edilmek üzere, Türkiye Cumhuriyeti himâyesinde bir mahallî idâreye bağlanacaktı (Bu yöre sonradan Moskova Antlaşmasıyla Âzerbaycan ’a verildi)
Antlaşmanın üçüncü maddesinde, Türkiye ’nin önceden Osmanlı sınırları içinde bulunup mukavele uyarınca Türkiye ’de kalacak olan ve üzerinde Türkiye ile târihî, ırksa ve hukûkî münâsebeti olan toprakların hukûkî durumu konusunda, Ermenistan Cumhuriyeti, istediği takdirde antlaşmanın onayından sonra üç yıl geçince plebisite başvurmayı kabul edeceği belirtiliyordu Dördüncü maddesinde: Ermenistan Cumhuriyeti; sömürgeci devletlerin kışkırtmalarıyla harmoni ve güvenliği bozucu hareketlere girişilmesini durdurmak için 1500 ’den pozitif asker bulundurmamayı, silahların sayısını sınırlandırmayı kabul ediyordu Bu konular, Erivan ’da bulunacak Türk temsilcisi göre denetlenebilecekti
Antlaşmaya göre; Birinci Dünya Savaşı esnasında düşman ordularına katılan ya da işgal altındaki topraklarda kıyıma katılmış olanlar dışındaki göçmenlerin, eski sınırlar içindeki yurtlarına dönmelerine izin veriliyordu Göçmenler bu haklarını bir yıl içinde kullanabilecekler, bu süre içinde dönmeyenler hiçbir adalet iddia edemeyeceklerdi
Taraflar, Birinci Dünya Savaşı sırasında ortaya meydana çıkan karşılıklı zarardan aklanıyorlardı Antlaşmanın 10 maddesine göre; Erivan Hükümeti, Sevr Antlaşması'nı geçersiz sayacağını, emperyalist ülkelerde bir tahrik vâsıtası olan temsilci heyetlerini geri çağırmayı kabul ediyordu Ayrıca Türk Devleti, bağımsızlığını ve toprak bütünlüğünü korkutma edebilecek saldırılara aleyhinde Erivan Hükümetine antlaşmayla sağlanan haklara hasar vermemek şartıyla, Ermenistan içinde geçici olarak askerî tedbirler alabilecekti
Antlaşmanın 18 maddesine göre, mukavele hükümleri TBMM ve Ermenistan Taşnak hükümetlerince onaylanacaktı Lakin antlaşmanın imzâlanmasından bir gün daha sonra Ermenistan, Kızıl Ordunun denetimine girdiği için Gümrü Antlaşması onaylanamadı Oysa, Türk ordusu elverişli konumda olduğu için, 16 Mart 1921 ’de Sovyetler Birliğiyle imzâlanan Moskova Antlaşmasında Gümrü Antlaşmasının sağladığı durum korundu Antlaşmanın kararları büyük ölçüde Moskova Antlaşmasında yer aldı 13 Ekim 1921 ’de Ermenistan, Âzerbaycan ve Gürcistan Sovyet hükümetleriyle imzalanan Kars Antlaşmasının temelini de Gümrü Antlaşması teşkil etmiştir *
