Güneş Sisteminin Oluşumu

GÜNEŞ SİSTEMİNİN OLUŞUMU

Üzerinde yaşadığımız Dünya’nın ve bizi ısıtan, Dünya’yı aydınlatan Güneş’in aslında hidrojen gazı atomlarının yoğunlaşmasıyla oluştuğu söylenir Yani bu muazzam yapılar, Güneş, gezegenler, kuyrukluyıldızlar, gezegen uyduları, asteroitler hidrojen gazının bir tür tepkimesiyle oluşmuştur Varsayım bu, ancak insana inanılmaz geliyor



Güneş sisteminin oluşumunu açıklayan kuramlardan bugün için en kabul edileni Bulutsu Kuramıdır Bu kurama göre Güneş ve Güneş sistemi yoğun halde bulunan hidrojen gazı başta olmak üzeri gaz ve toz bulutlarının dönmesiyle oluştu Ama nasıl?

Güneş sistemini oluşturan gaz ve toz bulutu önce dağınık bir yapıdaydı ve dönme hareketi yapmaktaydı, ancak bu hareket oldukça yavaştı Bir süre sonra bulutun bir yerinde yoğunlaşan maddenin kütle çekimi de artınca etrafındaki gaz ve toz bulutu daha hızlı dönmeye başladı Döndükçe ısınan bulut merkeze doğru yoğunlaşmaya başladı Merkezdeki bu yoğunlaşma bir süre sonra sıcaklığın artmasına ve bu da atomlar arası çarpışmalara neden olduğundan ilkel güneş ilk ışınımını yaymaya başladı Merkezden uzakta kalan diğer toz ve gaz yapıları ise ilkel güneşin etrafında dönmeye devam ettiler Yaklaşık 100 milyon yıl kadar sonra ilkel yapının içerisindeki hidrojen yoğunluğu ve basıncı füzyon olayını başlatarak Güneş’i enerjisini kendi sağlayan bir yıldız haline getirmiştir



şimdi akla şu soru gelebilir Güneş oluşturan bu yapıdaki gaz ve toz bulutu nereden gelmektedir? Bu soruyu Gökbilimciler de kendilerine sormuşlardır Evrende yeni yıldız oluşum bölgelerine bakıldığında bu bölgelerin yakın zamanda (en az birkaç milyon yıl) patlamış bir süpernova sonucunda oluştuğu görülmüştür Bu anlamda Güneş’in de bir veya birkaç süpernova patlamasının kalıntılarıyla oluştuğu düşünülmektedir

Güneş etrafında dolanan gaz ve toz bulutunda da bir farklılaşma olmuştur Aynı Güneş’in oluşum evresindeki gibi, toz ve gaz topluluklarının daha yoğun olduğu bölgelerde yeni oluşumlar meydana gelmiştir Yoğun gaz topluluğu kendi etrafında dönerken yakınlarındaki gaz ve toz birikintilerini de kendine çekmiş ve yoğunlaşma başlamıştır Bu olay ile gezegen oluşumu başlamıştır

Peki gezegen oluşumu ile Güneş’in oluşumu aynı ise, bugün yapıları ve özellikleri neden farklıdır? Sorunun cevabı yukarıda Güneş’in oluşumunu açıklayan paragrafta gizli Gezegenleri oluşturan topluluğun yoğunluğu ve basıncı yeterli gelmediği için füzyon olayı başlamamış ve bir süre sonra bu yapı soğumaya ve kabuk bağlamaya başlamıştır

Güneş sistemindeki gezegenler karasal ve gaz gezegenler olmak üzere iki kısımda incelemek mümkündür Merkür, Venüs, Dünya ve Mars iç gezegenleri yani karasal gezegenleri oluşturur Bu gezegenler Güneşe yakın olduklarından ilk etapta yapılarında su, metan gibi elementleri barındıramamıştır Bunun yerine metallerden oluşmuşlardır Güneş’e iç gezegenlerden daha uzakta yer alan Jüpiter, Saturn, Uranüs ve Neptün ise metan ve hidrojeni tutabilmişlerdir

Gezegenler, önce küçük toz ve taş parçacıkların birbirleriyle çarpışıp birleşmeleri ile büyümüşler, sonra daha büyük cisimlerle çarpışarak bugünkü şekline gelmişlerdir Günümüzdeki gezegenlere düşen meteor ve göktaşı sayısı ile milyarlarca yıl önceki çarpışma sayıları arasında uçurum denilecek fark bulunur Gezegenlerin ilk oluşum süreçlerinde oldukça sık çarpışmalar olmaktaydı Çünkü gezegenler ile diğer cisimlerin yörüngeleri sürekli kesişmekteydi Bugün ise bu olay çok sık olmamaktadır Evet Dünya ve diğer gezegenler bazen meteor veya göktaşı bulutlarının içerisine girmektedir Ancak bu topluluklar Güneş’in etrafında dolanan kuyrukluyıldızların bıraktığı kalıntılardır



Gezegen oluşumu neden durmuştur peki? Gezegenler bölgedeki tüm gaz ve toz bulutunu bitirmişler miydi? Böyle bir şey söylenemez Gezegen oluşumunun bir anda bitmesinin nedeni, enerji üretmeye ve fazla enerjisini çevresine yaymaya başlayan Güneş’in Güneş rüzgarı oluşturmaya başlamasıdır Bu rüzgar daha hafif olan gaz ve toz yapılarını sistemden ileri itmiştir Bu yapıların bir kısmı Jüpiter ve Saturn gibi devlerin etrafında şu anda dönmektedir Örneğin Saturn halkalarının bu yolla oluştuğu tahmin ediliyor

Mars ile Jüpiter arasında yeralan Asteroid Kuşağının nasıl oluştuğuna ilişkin ise bazı görüşler var Bunlardan biri Jüpiter’in devasa kütlesinin çekimi nedeniyle bu bölgede gezegen oluşamadığını söyler Diğer görüş ise bu bölgede bir zamanlar bir gezegen oluştuğunu ancak Jüpiter’in çekim etkisiyle parçalandığını belirtir ılk görüş Gökbilim çevrelerinde daha inandırıcı bulunmaktadır Çünkü asteroid kuşağında şekilsiz cisimler olduğu gibi Ceres gibi küresel yapıda gökcisimleri de yer almaktadır Gezegenin parçalanması ile böyle küresel cisimler oluşamaz Bu yapılar ancak Sistemin ilk oluşum evrelerinde oluşmuş olabilir Ancak bunlar sadece görüş Asteroid Kuşağının oluşumuna ilişkin olan kuramlardan hangisi daha doğrudur, bunu ilerleyen zaman gösterecek Belki de bu güneş sisteminin oluşumunu açıklayan Bulutsu Modeli de doğrulayacak başka bir keşif olacaktır Bu konuda GSD Gezegenler(Güneş Sistemi Dışındaki gezegenler) bize bilgi verebilirler Bu anlamda bu tür gezegen sistemlerini bulmak önemli

Güneşin sonu nasıl olacaktır?
Güneş’de tüm yıldızlar gibi 4,5 milyar yıl sonra mevcut hidrojenini bitirecek ve helyum atomları birleşerek karbona dönüştürmeye başladığında sıcaklığı çok artacaktır Bu sıcaklığı azaltmak için hacmini arttıracak, soğuyacak tekrar büzüşecek Bir süre sonra ise büyük bir patlama ile uzaya oksijen ve karbonunu atacak olan güneşimiz bir beyaz cüce olarak daha sönük olarak parıldayacak Allahtan o günlere çok ama çok uzağız



Yukarıdaki grafikte Güneş’in ömrüne ve başına geleceklerle ilgili bilgi verilmiştir Buna göre Güneş’imiz yaklaşık 3 milyar yıl sonra hidrojen atom sayısının azalması iç sıcaklığı artacak ve basınç büyüyecektir Bundan dolayı da Güneşimiz büyümeye başlayacak, 10 milyar yaşinda ise kırmızı deve dönüşüp, 11 milyar yıl yaşında patlayacak ve sonuçta beyaz cüceye dönüşecek

Ümit Fuat Özyar
Fizik Öğretmeni

Linkleri sadece kayıtlı üyelerimiz görebilirForumTR üyesi olmak için tıklayınız