I Dini Meselelerin Oluşma Sebepleri:
İslam, vucut ozellikleri ne olursa olsun insanlara tek tip elbise giydirmiş olsaydı, şartları ne olursa olsun insanları, şekil ve mahiyet bakımından aynı olan hukumler ile yukumlu kılsaydı, cozumlenecek mesele, değişecek hukum de olmazdı Ne var ki, İslam butun hukumlerinde, ferdin ve toplumun şartlarını, ozelliklerini goz onune almış, belirlediği hedefe ulaştıracak olan vasıtaların maksada uygun olmasını, buna gore ayarlanmasını istemiştir İşte bu sebepledir ki, bir yandan mukellefin değişmesi, diğer yandan, mukellef aynı kaldığı halde cevresi ve şartlarının değişmesi ile dini meseleler ortaya cıkmakta; bunlara cozum aramak, en azından bir gruba farz olmaktadır
A Mukellefin değişmesi:
Her insan kendi hayatını, yeniden inşa ederek yaşar Malzeme ve modeller bakımından başkalarından, daha oncekilerden faydalansa bile hicbir kimse, bir başkasının hayatını kopya edemez Buna gore başkaları icin yaşanmış ve cozume kavuşmuş olan meseleler, basamaklar halinde hayatı tırmanan yeni toplum (veya insanlık) uyesi icin yenidir; O, iman bunalımı yaşayacak, duşunce cilelerinden gececek, dini hayata intibak edecek ve butun bunların getirdiği binlerce mesele ile boğuşacaktır
B Şartların Değişmesi:
Belli meselelerin cozumu bakımından durgunluk ve doygunluğa ulaşmış fert ve toplumların varlığını farzetsek dahi, bunların icinde bulundukları maddi ve manevi şartlar değişince, durgun denizde bazen dev dalgalar oluşmakta, akla hayale gelmez problemler ortaya cıkmaktadır Konumuz bakımından değişen şartların kadro ve orneklerini şoyle sıralamak mumkundur:
1 İlmi, teknik ve teknolojik gelişmeler:
a) Uretimde standardizasyona gidildikten sonra belli malları, tarife, marka ve numarasına gore kağıt uzerinden secip almak, malı gorerek almak gibi olmuştur
b) Gok cisimlerinin hareketlerinin hesaplanması konusundaki gelişmeler dini gunlerin ve vakitlerin tesbitinde hesabı gozle gormenin onune gecirmiş, ru'yeti tartışılır hale getirmiştir
c) Guneş enerjisi devreye girince, guneşte ısınmış su ile abdest meselesini yeni baştan incelemek gerekmiştir
d) Savaş teknolojisindeki gelişmeler, duşmanı korkutmak ve caydırmak icin at beslemeyi değil, ucak, fuze ve modern silah yapımını zarUri hale getirmiştir
e) Tıpta organ nakli mumkun hale gelince organ nakli ve tup bebeğinin cevazı gibi konular ortaya cıkmıştır
f) Ucak, gemi vb vasıtalar ile yolculuk edenler ile deve ve at uzerinde, yahut yaya olarak yolculuk edenler arasındaki fark, hareket halinde akit yapanların meclisi konusunda yeni yorumları gerekli kılmıştır
g) Telefonun icadından sonra birbirinden uzak yerlerde bulunan kimselerin telefonla yaptıkları akdin gecerli olup olmadığı, gecerli ise gaiplerin mi yoksa hazırların mı akitleşmesi mahiyetinde olduğu konusu tartışılmıştır
h) Kitle iletişim vasıtalarının ulaştığı bugunku seviye, kaybolmuş kişilerin olum ve evlilik gibi hallerine hukum verme konusunda değişik şartlar olarak ortaya cıkarmış bulunmaktadır
ı) Tapu tescil muessesesi, gayri menkUllerin teslimsiz rehnedilmesini (ipoteği) mumkun ve caiz hale getirmiştir
2 İktisat, maliye ve iş hayatındaki gelişmeler:
a) Devletin geliri, meşrU ve zarUri giderlerini karşılayamaz hale geldiği icin, kudreti olanlardan ceşitli vergilerin alınması zarUreti doğmuştur
b) Para sistemi değişmiş, gumuş tedavul aracı olmaktan cıkmış, altının bu fonksiyonu kısıtlı hale gelmiştir Bu durum karşısında kağıt para, mal değil, odeme vasıtası olmuş, zekat, faiz vb ile ilgili hukumlerde nakit olarak değerlendirilmiştir
c) Yeni para sisteminin getirdiği enflasyon olayı, borcların odenmesinde sayı yerine değerin mUteber olması husUsunu gundeme getirmiştir
d) Buyuk yatırım ve uretimler buyuk sermayeleri gerekli kıldığı icin yeni şirketler oluşmuş, sermaye birikimi icin faiz dışında yeni tasarrufu teşvik vasıtaları bulunmuştur
e) Binlerce işcinin calıştığı ve uretimi toplu olarak gercekleştirdikleri gunumuz iş hayatında toplu sozleşme, emeklilik, kıdem tazminatı, sendika, grev, lokavt gibi yeni fiil, tasarruf ve muesseseler ortaya cıkmıştır
3 Medeni ve sosyal şartların değişmesi:
a) Nufusun coğalması; doğum ve nufus kontrolu, toprağın daralması sebebiyle şehirlere goc, kat mulkiyeti, kat karşılığı inşaat mukavelesi gibi mesele ve problemlere vucUt vermiştir
b) Yerleşim merkezlerinin buyumesi ve adeta birbirine bitişik hale gelmesi seferilik bakımından kişinin yerini belirlemede yeni kıstaslara ihtiyac gostermiştir
c) Aileler kuculmuş, karıkoca, ebeveyncocuklar arası hak, yukumluluk ve ilişkilerin yeniden ele alınması zarUreti doğmuştur Kadın haklarından bahseden bir ayet73 ma'rUfolcusunu getirmektedir Ma'rUf toplumun makUl gorduğu, orfeadete uygun olandemektir MezkUr hakların bu kavram icinde yeniden belirlenmesi gerekmektedir
d) Sosyal değer hukumlerinin değişmesi, evlilikte denklik (kefaet) konusunda değişiklikler getirmiştir Bir zamanlar Araplar asil, diğer milletler onların azatlı koleleri iken Arap olmayan hicbir genc, bir Arap kızına denk sayılmıyordu Gunumuzde ise Arap kardeşlerimiz, başka milletlere kız verme ve onlardan kız alma yarışı icindedirler
e) Ceşitli kulturlerin karışma ve catışması ceşitli problemler getirmektedir Bu arada kılık kıyafet, milletleri birbirinden ayıran alamet olmaktan cıkmıştır Teşebbuh konusunu bu gerceklerin ışığında değerlendirmek gerekmektedir
4 Siyasi ve idari gelişmeler:
a) Nufusun coğalması, ulkelerin buyumesi, başkan seciminde (bey'atte) yeni usUlleri zarUri kılmaktadır
b) Siyasi ve ictimai amiller idari teşkilatı ve mevzUatı gerektirmiştir
c) İslam'ın getirdiği hilafet sistemi ile saltanat, meşrUtiyet, demokrasi ve cumhuriyet rejimleri arasındaki benzerlik ve zıtlık ilişkisi asırlardan beri tartışılmaktadır
d) Demokratiklaik duzen ve hurriyet anlayışı karşısında İslam'ın emrettiği emri bi'lma'rUf, nehyi ani'lmunkervazifesini yerine getirmek bir problem olarak karşımıza cıkmaktadır
e) İslam'ın emrettiği meşveretin devlet yonetiminde kullanılması ceşitli problemlerin ve meselelerin cozumunu gerekli kılmaktadır Uyelerin secilmesi, muddeti, meşveretin şekli, yonetici ile şUra uyeleri arasında ihtilaf cıkması halinde takip edilecek usUl vb
5 Milletlerarası ilişkiler:
a) Muslumanların hakim oldukları yerler İslam ulkesi ve butun muslumanlar bir ummettelakkisi bugun nazariyede kalmıştır Gercekleşen durum, ceşitli İslam ulkeleri, musluman milletler ve diğer ulkeler ile milletlerdir Bu durum karşısında İslam ulkesi, harb ulkesi, ummet, millet, cihadkavramlarının yeniden ele alınması ve İslam'ın ozune, maksadına uygun yeni yorumlar getirilmesi gerekmektedir
b) İslam'ın korunmasını istediği varlıkların (din, hayat, mal, nesil, akıl, şeref) korunması, ceşitli milletlerarası andlaşma ve bloklaşmaları gerekli kılmakta, bu beraberlik, korunması gereken değerlerin bir kısmını korurken diğerlerini tehlikeye duşurmektedir Bilhassa gayri muslim milletler ile yapılan andlaşma, birleşme ve cok yonlu ilişkilerde ortaya cıkan bu problemler cok yonlu inceleme, tedbir ve cozumlere muhtac bulunmaktadır
Şartların değişmesi ile ortaya cıkan dini problemlerin kadro ve orneklerini coğaltmak mumkundur Cozuldukce yenileri ortaya cıkan ve kıyamete kadar boylece surup gitmesi ilahi kanun gereği bulunan problemlere eğilen kişiler tarih boyunca eksik olmamış ve bunlar farklı yollardan yurumuşlerdir
Alıntıdır
İslam, vucut ozellikleri ne olursa olsun insanlara tek tip elbise giydirmiş olsaydı, şartları ne olursa olsun insanları, şekil ve mahiyet bakımından aynı olan hukumler ile yukumlu kılsaydı, cozumlenecek mesele, değişecek hukum de olmazdı Ne var ki, İslam butun hukumlerinde, ferdin ve toplumun şartlarını, ozelliklerini goz onune almış, belirlediği hedefe ulaştıracak olan vasıtaların maksada uygun olmasını, buna gore ayarlanmasını istemiştir İşte bu sebepledir ki, bir yandan mukellefin değişmesi, diğer yandan, mukellef aynı kaldığı halde cevresi ve şartlarının değişmesi ile dini meseleler ortaya cıkmakta; bunlara cozum aramak, en azından bir gruba farz olmaktadır
A Mukellefin değişmesi:
Her insan kendi hayatını, yeniden inşa ederek yaşar Malzeme ve modeller bakımından başkalarından, daha oncekilerden faydalansa bile hicbir kimse, bir başkasının hayatını kopya edemez Buna gore başkaları icin yaşanmış ve cozume kavuşmuş olan meseleler, basamaklar halinde hayatı tırmanan yeni toplum (veya insanlık) uyesi icin yenidir; O, iman bunalımı yaşayacak, duşunce cilelerinden gececek, dini hayata intibak edecek ve butun bunların getirdiği binlerce mesele ile boğuşacaktır
B Şartların Değişmesi:
Belli meselelerin cozumu bakımından durgunluk ve doygunluğa ulaşmış fert ve toplumların varlığını farzetsek dahi, bunların icinde bulundukları maddi ve manevi şartlar değişince, durgun denizde bazen dev dalgalar oluşmakta, akla hayale gelmez problemler ortaya cıkmaktadır Konumuz bakımından değişen şartların kadro ve orneklerini şoyle sıralamak mumkundur:
1 İlmi, teknik ve teknolojik gelişmeler:
a) Uretimde standardizasyona gidildikten sonra belli malları, tarife, marka ve numarasına gore kağıt uzerinden secip almak, malı gorerek almak gibi olmuştur
b) Gok cisimlerinin hareketlerinin hesaplanması konusundaki gelişmeler dini gunlerin ve vakitlerin tesbitinde hesabı gozle gormenin onune gecirmiş, ru'yeti tartışılır hale getirmiştir
c) Guneş enerjisi devreye girince, guneşte ısınmış su ile abdest meselesini yeni baştan incelemek gerekmiştir
d) Savaş teknolojisindeki gelişmeler, duşmanı korkutmak ve caydırmak icin at beslemeyi değil, ucak, fuze ve modern silah yapımını zarUri hale getirmiştir
e) Tıpta organ nakli mumkun hale gelince organ nakli ve tup bebeğinin cevazı gibi konular ortaya cıkmıştır
f) Ucak, gemi vb vasıtalar ile yolculuk edenler ile deve ve at uzerinde, yahut yaya olarak yolculuk edenler arasındaki fark, hareket halinde akit yapanların meclisi konusunda yeni yorumları gerekli kılmıştır
g) Telefonun icadından sonra birbirinden uzak yerlerde bulunan kimselerin telefonla yaptıkları akdin gecerli olup olmadığı, gecerli ise gaiplerin mi yoksa hazırların mı akitleşmesi mahiyetinde olduğu konusu tartışılmıştır
h) Kitle iletişim vasıtalarının ulaştığı bugunku seviye, kaybolmuş kişilerin olum ve evlilik gibi hallerine hukum verme konusunda değişik şartlar olarak ortaya cıkarmış bulunmaktadır
ı) Tapu tescil muessesesi, gayri menkUllerin teslimsiz rehnedilmesini (ipoteği) mumkun ve caiz hale getirmiştir
2 İktisat, maliye ve iş hayatındaki gelişmeler:
a) Devletin geliri, meşrU ve zarUri giderlerini karşılayamaz hale geldiği icin, kudreti olanlardan ceşitli vergilerin alınması zarUreti doğmuştur
b) Para sistemi değişmiş, gumuş tedavul aracı olmaktan cıkmış, altının bu fonksiyonu kısıtlı hale gelmiştir Bu durum karşısında kağıt para, mal değil, odeme vasıtası olmuş, zekat, faiz vb ile ilgili hukumlerde nakit olarak değerlendirilmiştir
c) Yeni para sisteminin getirdiği enflasyon olayı, borcların odenmesinde sayı yerine değerin mUteber olması husUsunu gundeme getirmiştir
d) Buyuk yatırım ve uretimler buyuk sermayeleri gerekli kıldığı icin yeni şirketler oluşmuş, sermaye birikimi icin faiz dışında yeni tasarrufu teşvik vasıtaları bulunmuştur
e) Binlerce işcinin calıştığı ve uretimi toplu olarak gercekleştirdikleri gunumuz iş hayatında toplu sozleşme, emeklilik, kıdem tazminatı, sendika, grev, lokavt gibi yeni fiil, tasarruf ve muesseseler ortaya cıkmıştır
3 Medeni ve sosyal şartların değişmesi:
a) Nufusun coğalması; doğum ve nufus kontrolu, toprağın daralması sebebiyle şehirlere goc, kat mulkiyeti, kat karşılığı inşaat mukavelesi gibi mesele ve problemlere vucUt vermiştir
b) Yerleşim merkezlerinin buyumesi ve adeta birbirine bitişik hale gelmesi seferilik bakımından kişinin yerini belirlemede yeni kıstaslara ihtiyac gostermiştir
c) Aileler kuculmuş, karıkoca, ebeveyncocuklar arası hak, yukumluluk ve ilişkilerin yeniden ele alınması zarUreti doğmuştur Kadın haklarından bahseden bir ayet73 ma'rUfolcusunu getirmektedir Ma'rUf toplumun makUl gorduğu, orfeadete uygun olandemektir MezkUr hakların bu kavram icinde yeniden belirlenmesi gerekmektedir
d) Sosyal değer hukumlerinin değişmesi, evlilikte denklik (kefaet) konusunda değişiklikler getirmiştir Bir zamanlar Araplar asil, diğer milletler onların azatlı koleleri iken Arap olmayan hicbir genc, bir Arap kızına denk sayılmıyordu Gunumuzde ise Arap kardeşlerimiz, başka milletlere kız verme ve onlardan kız alma yarışı icindedirler
e) Ceşitli kulturlerin karışma ve catışması ceşitli problemler getirmektedir Bu arada kılık kıyafet, milletleri birbirinden ayıran alamet olmaktan cıkmıştır Teşebbuh konusunu bu gerceklerin ışığında değerlendirmek gerekmektedir
4 Siyasi ve idari gelişmeler:
a) Nufusun coğalması, ulkelerin buyumesi, başkan seciminde (bey'atte) yeni usUlleri zarUri kılmaktadır
b) Siyasi ve ictimai amiller idari teşkilatı ve mevzUatı gerektirmiştir
c) İslam'ın getirdiği hilafet sistemi ile saltanat, meşrUtiyet, demokrasi ve cumhuriyet rejimleri arasındaki benzerlik ve zıtlık ilişkisi asırlardan beri tartışılmaktadır
d) Demokratiklaik duzen ve hurriyet anlayışı karşısında İslam'ın emrettiği emri bi'lma'rUf, nehyi ani'lmunkervazifesini yerine getirmek bir problem olarak karşımıza cıkmaktadır
e) İslam'ın emrettiği meşveretin devlet yonetiminde kullanılması ceşitli problemlerin ve meselelerin cozumunu gerekli kılmaktadır Uyelerin secilmesi, muddeti, meşveretin şekli, yonetici ile şUra uyeleri arasında ihtilaf cıkması halinde takip edilecek usUl vb
5 Milletlerarası ilişkiler:
a) Muslumanların hakim oldukları yerler İslam ulkesi ve butun muslumanlar bir ummettelakkisi bugun nazariyede kalmıştır Gercekleşen durum, ceşitli İslam ulkeleri, musluman milletler ve diğer ulkeler ile milletlerdir Bu durum karşısında İslam ulkesi, harb ulkesi, ummet, millet, cihadkavramlarının yeniden ele alınması ve İslam'ın ozune, maksadına uygun yeni yorumlar getirilmesi gerekmektedir
b) İslam'ın korunmasını istediği varlıkların (din, hayat, mal, nesil, akıl, şeref) korunması, ceşitli milletlerarası andlaşma ve bloklaşmaları gerekli kılmakta, bu beraberlik, korunması gereken değerlerin bir kısmını korurken diğerlerini tehlikeye duşurmektedir Bilhassa gayri muslim milletler ile yapılan andlaşma, birleşme ve cok yonlu ilişkilerde ortaya cıkan bu problemler cok yonlu inceleme, tedbir ve cozumlere muhtac bulunmaktadır
Şartların değişmesi ile ortaya cıkan dini problemlerin kadro ve orneklerini coğaltmak mumkundur Cozuldukce yenileri ortaya cıkan ve kıyamete kadar boylece surup gitmesi ilahi kanun gereği bulunan problemlere eğilen kişiler tarih boyunca eksik olmamış ve bunlar farklı yollardan yurumuşlerdir
Alıntıdır