Hâlid-i Bağdâdî (rahmetullâhi aleyh) -2-

Hâlidi Bağdâdî Hazretleri buyurur:

“Bütün fiil ve sözlerinizde, kendi güç ve kuvvetinizden vazgeçerek Allâh’ın güç ve kudretine sıkıca sarılın!1

Allah Rasûlü sallâllâhu aleyhi ve sellem Efendimiz, İslâm?ın küfre karşı ilk savaşı olan Bedir?de, iki ordu karşılaştığı sırada, yerden bir avuç toprak aldı ve düşman tarafına attı O toprak, düşman saflarında bulunanların gözlerine girdi Neticede mağlûbiyetlerine müncer oldu Müslümanlar büyük bir zafer kazandı

Orada Cenâbı Hak, mü?minlerin kalbinde, kendini beğenme, gurur, kibir ve enâniyet duyguları meydana gelmemesi için, şöyle buyurdu:

“(Ey Rasûlüm! O gün) onları siz öldürmediniz, fakat Allah öldürdü Attığın zaman da Sen atmadın, fakat Allah attı Ve bunu, mü’minleri güzel bir imtihanla denemek için (yaptı)… (elEnfâl, 17)

Yani Peygamber Efendimiz sallâllâhu aleyhi ve sellem ve ashâbının yaptığı, Cenâbı Hakk’ın takdîrinin gerçekleşmesine âdeta bir vâsıta olmaktan ibâretti

Fâili Mutlak, Cenâbı Hak?tır Kul, esbâba tevessül ile, yani sebepler plânında üzerine düşeni yapmak ve gereken tedbirleri almakla mükelleftir Fakat netice, Cenâbı Hakk?ın takdîrine bağlıdır

Bu itibarla, bütün gayreti gösterdikten sonra, muvaffakıyeti kendi gayretinden değil, Cenâbı Hakk?ın lûtfundan beklemek, mühim bir kulluk edebidir Kulun tedbiri, ancak ilâhî takdîre muvâfık düştüğünde bir netice hâsıl edebilir Aksi hâlde bütün tedbirler, plânlar ve gayretler boşa çıkıverir

Kul, kendi tedbirinin bile, Allâh?ın lûtfettiği güç ve imkânla mümkün olduğunu unutmamalıdır Hakîkatte bütün güç, kuvvet ve kudret, Allah Teâlâ’nındır Cenâbı Hakk’ın insana bahşettiği bu imkânların kullanılması da, yine O’nun izni ve ihsânına bağlıdır Bundan dolayı her işte;

??? ?????? ????? ??????? ?????? ??????? ?????????? ??????????

“Azîm ve yüce Allah’tan başka hiç kimsede (mutlak) güç ve kuvvet yoktur şuuruyla, O’nun nusret ve inâyetine sığınmalıyız

Mânevî tekâmül yolunda da her şey, Cenâbı Hakk?ın sonsuz kudreti karşısında kulun kendi hiçliğini idrâk etmesinden sonra başlar Kalp bu hikmetin tefekküründe derinleştiği nisbette, kendisini bütünüyle Cenâbı Hakk?ın lûtuflarına müstağrak hâlde görür Bunun neticesinde de Hüdâyî Hazretleri?nin şu ilticâsında olduğu gibi;

“Alan Sen’sin, veren Sen’sin, kılan Sen! Ne verdinse odur, dahî nemiz var?! hissiyâtı içinde, dâimâ hamd, şükür ve rızâ hâlinde bulunur

Bedir Gazvesi gibi Mekke Fethi de, insanların toplu hâlde İslâm?a girmeye başladığı, büyük bir zaferdi Peygamber Efendimiz sallâllâhu aleyhi ve sellem, bu zaferin de Cenâbı Hakk?ın bir lûtfu olduğu şuur ve idrâki içinde, mağrur bir kumandan edâsıyla değil, devesinin üzerinde başını eğip sanki şükür secdesine kapanarak tevâzû ve mahviyet içerisinde Mekke?ye girdi O esnâda mübârek dilinden;

“Allâh?ım! Esas hayat, âhiret hayatıdır cümlesi işitiliyordu (Buhârî, Rik?k, 1)

Yani Efendimiz sallâllâhu aleyhi ve sellem, maksatlarının, dünya toprağı elde etmek, fânî nîmetlere erişmek değil, kalpleri fethederek âhireti kazanmak olduğunu telkin ediyordu Gönüllerde en ufak bir nefsânî iftihar ve dünya meyli oluşmasına da mânî oluyordu

Cenâbı Hak da Mekke Fethi?ndeki ilâhî yardımını ifâde eden Nasr Sûresi?nde şöyle buyurdu:

“Allâh?ın yardımı ve zaferi gelip de insanların bölük bölük Allâh?ın dînine girmekte olduklarını gördüğün vakit, Rabbine hamd ederek O?nu tesbîh et ve O?ndan mağfiret dile Çünkü O, tevbeleri çok kabul edendir (enNasr, 13)

Yani kuluna nîmetleri lûtfeden, dâimâ Cenâbı Hak?tır Bunun için kula düşen; bir nîmete eriştiğinde Cenâbı Hakk?a gücü nisbetinde hamd ü senâda bulunmaktır Ayrıca O?na ne kadar hamd ü senâda bulunsa da bunun kâfî gelmeyeceği şuuruyla Rabbinden af dilemeli, hatâ ve kusurları için tevbe etmelidir

Düşünmeliyiz ki Rabbimiz, bilip bilmediğimiz nice kusur, gaflet ve zaaflarımıza rağmen, bizlerden nîmetini esirgemiyor Lâyık olmadığımız hâlde bizlere nice ihsan ve ikramlarda bulunuyor Dolayısıyla, Cenâbı Hakk?a hamd ve şükre ilâveten, bu noksanlıklarımız için de dâimâ istiğfarda bulunmalıyız

Nitekim Rasûlullah sallâllâhu aleyhi ve sellem Efendimiz, “ismet yani “günahsızlık sıfatına sahipti O?nun geçmiş ve gelecek bütün günahları bağışlanmıştı Fakat buna rağmen O, bir rivâyete göre günde yetmiş defadan fazla2, diğer bir rivâyete göre ise günde yüz defa3 tevbe ve istiğfâr ettiğini bildirmiştir

Yüce Rabbimiz bu hususta gaflete düşmeyelim diye, en sevgili kulu ve Rasûl?ünün şahsında bizlere îkazda bulunmuştur O hâlde hiçbirimizin gönlünde aslâ enâniyet, benlik dâvâsı, gurur ve kibre yer olmamalıdır

Rasûlullah sallâllâhu aleyhi ve sellem Efendimiz hiçbir zaman nefsânî bir gurur ve kibir sâikıyla “Ben! dememiştir Dâimâ; “Sen?in lûtfundur yâ Rabbi! hissiyâtıyla, nîmetlerin Cenâbı Hak?tan olduğu idrâki içinde bulunmuştur Yine bundan dolayıdır ki Cenâbı Hakk?ın kendisine lûtfettiği müstesnâ haslet ve meziyetleri, tahdîsi nîmet kabîlinden beyân etmek mecburiyetinde kaldığında da, onları dâimâ “lâ fahra övünmek yok kaydıyla ifâde buyurmuştur

Yine âlemlere rahmet olarak gönderilmiş olan Efendimiz sallâllâhu aleyhi ve sellem bu hassâsiyetin diğer bir tezâhürü sadedinde:

“Yâ Rabbî! Beni göz açıp kapayıncaya kadar bile olsa nefsime bırakma! niyâzında bulunmuştur (Câmiu’sSağîr, c I, s 58)

Eskiden pek çok dergâhın duvarını, mânevî mesaj ve îkazlar ihtivâ eden hüsni hat levhaları süslerdi Bunlardan birinde de “hîç yazardı Kâmil insan olma yolundaki ilk adım; kişinin “hiçliğini idrâk etmesidir Kendisini hayırlara ulaştıracak, şerlerden koruyacak yegâne güç ve kudretin, Cenâbı Hak?tan olduğunu bilmesidir

Şeyh Sâdî der ki:

“İnsanlar, rızıklarına bağlandıkları kadar, o rızkı veren Hak Teâlâ’ya da bağlansalardı, meleklerin makamlarının üstüne yükselirlerdi

Yani Hak Teâlâ?nın rızâsına ve yakınlığına nâil olabilmenin yolu; rızka değil Rezzâk?a, kâinatta sergilenen sanata değil gerçek sanatkâra, esere değil asıl müessire, sebebe değil hakîkî müsebbibe yönelmiş bir gönül kıvamı kazanmaktır

“Nefsini bilen Rabbini de bilir buyrulduğu üzere, mü?min; hiçlik ve âcizliğini idrâk edip, Cenâbı Hakk?a güzelce râm olmalı ki “mükerrem bir kul vasfını kazansın ve Cennet?e lâyık hâle gelebilsin

Unutmayalım ki; “?Ben başardım, ben kazandım, ben kendi gücümle, bilgimle, becerimle elde ettim diye mağrur olan kuluna, o nîmet elinden çıkıncaya kadar Cenâbı Hak buğz eder

Tarihte bunun sayısız misâli vardır:

Nitekim, ilâhî imtihan maksadıyla kendilerine emânet edilen fânî güç ve kuvvete aldanıp nefislerini putlaştıran Firavunlar, Nemrutlar, Ebreheler, Âd ve Semud kavmi ve emsalleri, kahrı ilâhîye dûçâr olarak tarihin çöplüğüne gömüldüler

Meselâ Kârun, önceleri sâlih bir insan olmasına rağmen, Cenâbı Hakk?ın verdiği nîmetleri kendinden bildi, şımardı, gurura kapıldı Cenâbı Hak da onu güvendiği hazineleriyle birlikte yerin dibine geçirdi

1912 yılında Titanic adı verilen devâsa gemi, ilk seferine çıkarken, gurur ve kibir şaşkınlığı içinde; “Bu gemiyi hiçbir güç batıramaz! denildi Gemi, ilk seferinde buz dağına çarparak okyanusun derinliklerine gömüldü

Yine 1986 yılında uzaya gönderilmek istenen ve Challenger yani “meydan okuyan adı verilen uzay mekiği, fırlatıldıktan 73 saniye sonra gökyüzünde infilâk edip paramparça oldu

Velhâsıl; Cenâbı Hakk?ın “kibriyâ sıfatıyla ortaklığa kalkışanın, kahrı ilâhîye dûçâr olması kaçınılmazdır

Buna mukâbil, nîmetlerin asıl sahibini tanıyıp;

“?Bu, Rabbimin lûtfundandır, çok şükür Rabbim nasîb etti… diyene ise, Cenâbı Hak gerek bu dünyada, gerekse âhirette lûtuf ve ihsanlarını artırdıkça artırır

Yani Cenâbı Hak mütevâzı kullarını sevip yüceltirken, mağrur ve mütekebbirlere ise gazaplanarak onları hor ve hakir kılar

Hâlidi Bağdâdî Hazretleri buyurur:

“Bütün gayretini kalbî ve bedenî ibadetlere ver! Bununla birlikte kendini «hiç hayırlı amel işleyememiş bir zavallı» olarak gör! Çünkü niyet, ibadetlerin rûhudur İhlâs olmadan da niyet mümkün değildir Senden daha büyük olanlara (yani peygamberler ve evliyâullâha) bile ihlâs gerekirse, sana nasıl gerekmesin?!

Allâh’a yemin ederim ki, annemin beni doğurduğu günden beri, tek bir hayırlı amel işlediğime inanmıyorum…

Eğer kendi nefsini bütün hayırlı işlerde iflâs etmiş olarak görmüyorsan, bu, cehâletin en son noktasıdır Kendini iflâs etmiş olarak görünce de sakın Allâh’ın rahmetinden ümidini kesme! Zira Allah Teâlâ’nın fazl u ihsânı, kul için bütün insanların ve cinlerin amelinden daha hayırlıdır4

Duâlarımız gibi bütün amellerimiz de Cenâbı Hakk?ın kabûlüne muhtaçtır Mü?min, bu kalbî rikkat içinde kulluğa devam etmelidir

Uçurum kenarında atılan yanlış bir adımın kişiyi helâke sürüklemesi gibi, Cenâbı Hakk?a kulluğumuzda da ilâhî gazaba sebep olabilecek en ufak bir yanlış hâl ve tavırdan titizlikle sakınmamız gerekir Çünkü ehemmiyet verilmeyen nice yanlış hâl ve tavır, gazabı ilâhîyi celbederek bütün amellerin boşa gitmesine sebep olabilir

Onun için, âdeta bir mayın tarlasında gezen bir insanın dikkat ve îtinâsıyla mânevî hayatımızı koruyup son nefese kadar bu kalbî teyakkuz ile kullukta bulunmamız zarurîdir

Mü?min, emrolunduğu gibi kulluk vecîbelerini en güzel şekilde yerine getirse bile, bu amellerinin ebedî kurtuluş için aslâ yeterli olmayacağını bilmelidir Amellerinin kabûlü ve Rabbinin rahmetine nâiliyet için, korku ve ümit duyguları arasında, dâimî bir ilticâ hâlinde bulunmalıdır

Nitekim Cenâbı Hak, âyeti kerîmede:

“De ki: «Ancak Allâh’ın lûtuf ve rahmetiyle, yalnız bunlarla sevinsinler Bu, onların (dünyalık olarak) toplayıp durduklarından daha hayırlıdır» (Yûnus, 58) buyurmaktadır

Amellerimiz de bir ömür boyu âhiret için toplayıp biriktirdiğimiz azıklarımız mesâbesindedir Fakat onlar da Cenâbı Hakk?ın kabulüne muhtaçtır Şayet Rabbimiz onları kabul buyurmazsa, hele bir de o amellerin ecrini; riyâ, ucub, kibir, haset gibi nefsânî çirkinliklerle hebâ etmişsek, dibi delik çuvalla değirmene buğday taşımaya çalışan gâfillerden farkımız kalmaz

Bu itibarla, sâlih amelleri işlemek kadar, onları muhâfaza etmek de son derece zarûrîdir

Meselâ amellerine bakarak kendini başkalarından üstün görmek, yahut;

“?Şu insanlar benim kadar amel işlemiyor, Allah beni değil de onları mı Cennet?ine koyacak? kabîlinden hezeyanlara kapılmak, hâlini toplumun seviyesiyle kıyaslayıp kendisini ebedî kurtuluş berâtını garantilemiş gibi görmek; ancak kalpteki gafletin apaçık bir göstergesidir

Nitekim Hak dostları:

“İhlâsta iddiâlı olmak, bir nevî ihlâssızlıktır buyurmuşlardır Zira ihlâs ve takvâ bahsinde en büyük tehlike, kulun kendisini ihlâs ve takvâ sahibi görmesidir

Rasûlullah sallâllâhu aleyhi ve sellem Efendimiz bu hâlden sakındırmak için, şu îkazda bulunur:

“Allah Teâlâ sizin sûretlerinize ve mallarınıza bakmaz! Fakat sizin (ihlâs ve takvâ bakımından) kalplerinize ve amellerinize bakar (Müslim, Birr, 34)

Yine Efendimiz sallâllâhu aleyhi ve sellem:

“Dîninde ihlâslı ol! Böyle yaparsan, az amel bile sana kâfî gelir buyurmuştur (Hâkim, Müstedrek, IV, 341)

Bu demektir ki amellerimiz ne kadar çok olursa olsun kalpte ihlâs ve takvâ hassâsiyetleri yoksa, o ameller, temeli çürük bir bina gibi, en ufak bir sarsıntıda yerle bir olmaya mahkûmdur

Cenâbı Hak, kendi katında ancak ihlâslı amellerin değerli olduğuna işaret sadedinde, âyeti kerîmede şöyle buyurur:

“O (Allah) ki, ölümü ve hayatı, hanginizin amel bakımından daha güzel olduğunu imtihan için yarattı… (elMülk, 2)

Dikkat edilirse Cenâbı Hak bu âyeti kerîmede; “???????? ??????? değil “???????? ??????? buyuruyor Yani kimin “daha çok amel edeceğine değil, “daha güzel amel edeceğine ehemmiyet verdiğini bildiriyor

Demek ki Hak katında değerli olan, bir amelin miktarından ziyade keyfiyetidir Kalbî duyuşlarla ve huşû ile îfâ edilen hâlisâne ameller, ilâhî rahmete vesîle olurken; gafletle îfâ edilen ameller ise bunun zıddıyla neticelenebilir

Nitekim âyeti kerîmede:

“Yazıklar olsun o namaz kılanlara ki onlar namazlarını ciddiye almazlar (elMâûn, 45) buyrulmaktadır

Velhâsıl, bir kulun ne kadar ameli olursa olsun, ebedî kurtuluşu için, o dâimâ Cenâbı Hakk?ın rahmetine muhtaç durumdadır Ameller, ebedî kurtuluş için zarûrîdir, fakat tek başına kâfî değildir

Peygamberlere baktığımız zaman; onlar, Allâh?ın en seçkin kulları ve dostlarıdır Onlar dahî amellerine güvenmeyip Cenâbı Hak?tan acz içinde af ve merhamet dilenmişlerdir

Hazreti Âdem aleyhisselâm:

“…Ey Rabbimiz! Biz kendimize zulmettik Eğer bizi bağışlamaz ve bize acımazsan mutlakâ hüsrâna uğrayanlardan oluruz (elA‘râf, 23) niyâzında bulunmuştur

Hazreti Yûnus aleyhisselâm:

“…(Allâh?ım!) Sen?den başka hiçbir ilâh yoktur Sen?i bütün eksikliklerden tenzih ederim Ben gerçekten (nefsine) zulmedenlerden oldum (elEnbiyâ, 87) diye duâ etmiştir

Hazreti Yûsuf aleyhisselâm, çilelerle dolu bir dünyadan; sabır, metânet, şükür ve rızâ ile geçmiş olmasına rağmen Cenâbı Hak?tan:

“…Ey gökleri ve yeri yaratan! Sen dünyada da âhirette de benim sahibimsin Beni müslüman olarak vefat ettir ve beni sâlihler arasına kat! (Yûsuf, 101) niyâzında bulunmuştur

Hazreti İbrahim aleyhisselâm, malıyla, canıyla, evlâdıyla, bütün varlığıyla en ağır imtihanlardan geçip “Halîlullah, yani Allâh?ın dostu olduğu hâlde:

“(Yâ Rabbi! İnsanların) diriltilecekleri gün beni mahcup etme! (eşŞuarâ, 87) niyâzında bulunmuştur Bu hâliyle de, Rabbinin rahmeti tecellî etmezse o fedakârâne amellerinin bile bir “hiç hükmünde kalacağını telkin etmiştir

Allâh?ın Habîbi, peygamberlerin imâmı ve hâtemi olan Rasûli Ekrem sallâllâhu aleyhi ve sellem Efendimiz de bir gün ashâbına:

“–Orta yolu tutunuz, dosdoğru olunuz Biliniz ki, hiçbiriniz ameli sâyesinde kurtuluşa eremez buyurmuşlardı

Sahâbîler:

“–Siz de mi kurtulamazsınız, ey Allâh’ın Rasûlü? diye hayretle sordular Efendimiz sallâllâhu aleyhi ve sellem:

“–(Evet) ben de kurtulamam Ancak Allah, rahmet ve keremiyle beni bağışlamış olursa, o başka! cevâbını verdi (Müslim, Münâfikîn, 76, 78)5

İşte bu hissiyât içinde dertli dertli inleyen Şâir Fuzûlî de Cenâbı Hakk?a şöyle ilticâ etmiştir:

Yok bende bir amel, Sana şâyeste âh eğer,

Âmâlime göre vere adlin cezâ bana…

Yani âdeta şöyle diyor Şâir Fuzûlî:

“Yâ Rabbi! Eğer amellerime bakıp bana adâletle muâmele edecek olursan; yani bana, ne yapmışsam ve neyi hak etmişsem ancak onun karşılığını verecek olursan, vay benim hâlime! Hangi kul Sana lâyık amelde bulunabilir ki? Bu yüzden ben, Sen?in adâletine değil; affına, merhamet ve keremine sığınıyorum…

Şeyh Sâdî de ne güzel buyurur:

“Kulun yapabileceği en iyi şey; Allâh’a karşı olan kusurlarını bilip O’ndan af dilemesidir Yoksa Cenâbı Hakk’ın ulûhiyetine lâyık kulluğu kimse yapamaz

O’nun ululuk Kâbe?sinde kendilerini ibadete verenler, «Sana hakkıyla ibadet edemedik!» diye kusurlarını îtiraf ederler O’nun Kemâl ve Cemâlini övenler; «Yâ Rabbi, Sen?i hakkıyla bilemedik!» diye hayrette kaldıklarını ikrâr ederler

Hâlidi Bağdâdî Hazretleri buyurur:

“Şeytanın, akıllarıyla oynadığı kişiler gibi, Allah Teâlâ’nın fazlına güvenerek ibadetleri terk etme!6

Cenâbı Hakk?ın rahmetinden ümit keserek;

“?Nasıl olsa amellerimiz bizi kurtaramaz, o hâlde ne gerek var yorulmaya? deyip ibadet ve sâlih amelleri terk etmek; hem nefse prim vermektir, hem de şeytanın tuzağına düşmektir

Cenâbı Hak bu hâlden sakınmamız için:

“…O aldatıcı şeytan, Allâh?ın affına güvendirerek sizi kandırmasın (Lokmân, 33) buyurmaktadır

Evet; sırf amelleri kişiyi kurtarmaya yetmez Fakat ibadet ve sâlih amellere gayret etmeden ilâhî rahmeti ümîd etmek de beyhûde bir beklentidir

Ameli sâlihler, rahmeti ilâhiyyeyi ümit etmekteki samimiyetimizin şâhididirler Yani ilâhî rahmetin ümidi, ancak sâlih amellerle te?yid edildiği takdirde bir mânâ ve kıymet ifâde eder

Zira hadîsi kudsîde buyrulduğu üzere Cenâbı Hak:

“…Kulum kendisine farz kıldığım amellerden daha sevimli herhangi bir şeyle Bana yakınlık kazanamaz Kulum Bana, (farzlara ilâveten işlediği) nâfile ibadetlerle devamlı yaklaşır, nihâyet Ben onu severim… buyurmaktadır (Buhârî, Rik?k, 38)

Demek ki sâlih ameller, ilâhî rahmet ve muhabbetin en büyük vesîleleri mevkiindedir

Şunu unutmayalım ki “şeytan taşlamak sadece hac ibadetine mahsus değildir Hayatımızın her safhasında şeytanı taşlamamız îcâb eder Hayatımızı ibadet ve sâlih amellerle tezyîn etmek de, bizi onlardan alıkoymak isteyen şeytanı taşlamak demektir Bu hususta ihmâl ve gaflet gösterirsek Allah korusun şeytan bizi taşlamaya başlar

Cenâbı Hak, niyet ve amellerimizi rızâsıyla te?lif buyursun Hatâ, kusur ve ayıplarımızı “Settâr ismi hürmetine setredip biz âciz kullarını lûtfen ve keremen, rahmet ve mağfiretine nâil eylesin

Âmîn!

1 Es‘ad Sâhib, Buğyetü’lVâcid, s 228, no: 73

2 Buhârî, Deavât, 3; Tirmizî, Tefsîr, 47

3 Müslim, Zikir, 41; Ebû Dâvûd, Vitir, 26

4 Es‘ad Sâhib, age, s 138141, no: 28

5 Ayrıca bkz Buhârî, Rik?k, 18, Merdâ 19

6 Es‘ad Sâhib, age, s 138141, no: 28


Altınoluk Dergisi