Halide Edip Adıvar Hayatı

I Dünya Savaşı Yılları
Balkan Savaşları 1913 ’te sona ermişti Öğretmenlikten istifa eden Halide Edip, Kız Mektepleri Umumi Müfettişliği görevine getirildi I Dünya Savaşı başladığında bu görevdeydi 1916'da Cemal Paşa'nın daveti üzerine okul açtırmak üzere Lübnan ve Suriye'ye gitti Aynı sene bir aşk romanı olan Son Eseri adlı kitabı basıldı Arap eyaletlerinde iki kız okulu ve bir yetimhane açtı Orada bulunduğu sırada babasına verdiği vekalet ile Bursa ’da, aile doktorları Adnan Adıvar ile nikahları kıyıldı Lübnan ’da iken Kenan Çobanları adlı 3 perdelik operanın librettosunu yayımladı, eseri Vedi Sebra besteledi Yusuf Peygamber ve kardeşlerini konu bölge bu eser, o yıllarda savaş koşullarına rağmen yetimhane öğrencileri göre 13 defa sahneye kondu8 Türk ordularının Lübnan ve Suriye'yi boşaltması üzerine 4 Mart 1918 ’de İstanbul'a döndü Yazar, hayatının buraya dek olan bölümünü Mor Salkımlı Konut adlı kitabında anlatmıştır
Milli Mücadele yılları ve ABD mandası tezi

Halide Edip, İstanbul ’a döndükten daha sonra Darülfünun'da Batı edebiyatı okutmaya başladı İzmir'in işgalinden daha sonra milli mücadeleen manâlı işi haline geldi Türk Ocakları ’nda çalıştı Karakol adlı bakımlı örgüte girerek Anadolu ’ya tabanca kaçırma işinde rol aldı Vakit Gazetesi'nin aralıksız yazarı, M Zekeriya ve eşi Sabiha Hanım'ın çıkarttıkları Büyük Mecmua'nın başyazarı oldu

Milli Uğraş taraftarı aydınların bir kısmı işgalcilere karşısında ABD ile işbirliği yapma düşüncesiydi, Halide Edip bu düşüncedeki Refik Halit, Ahmet Belirlenmiş, Yunus Nadi gibi aydınlarla 14 Ocak 1919'da Wilson Prensipleri Cemiyeti'nin kurucuları aralarında yer aldı Halide Bayan, ulusal mücaelenin önderi Mustafa Kemal'e yazdığı bir mektupla ABD mandası tezini açıkladı ama bu tez temmuz ayında Mustafa Kemal önderliğindeki Erzurum Kongresi'nde uzun uzun tartışılacak ve reddedilecektir Yıllar daha sonra Mustafa Kemal'in Hitabe adlı eserinde bütün metnine yer vereceği mektubu yüzünden Halide Edip, mandacıolarak suçlanmış, hatta alçakolarak değerlendirilmiştir

Yıllar daha sonra Halide Edip Türkiye'ye geri döndüğünde verdiği bir röportajında Ulusal Uğraş için , Mustafa Kemal Paşa haklıymış !demiştir

Halide Edip Adıvar için İstanbul mitingleri ve idam kararı

15 Mayıs 1919 günü İzmir ’i Yunanlıların işgal etmesi üstüne İstanbul ’da art arda protesto mitingleri düzenlenmekteydi İyi bir hatip olan Halide Edib, 19 Mayıs 1919 günü Asri Kadınlar Birliği ’nin düzenlediği ve bayan hatiplerin de konuşmacı olduğu ilk açıkhava mitingi olan Fatih Mitingi ’nde kürsüye meydana çıkan ilk konuşmacıydı, attığı hitabe ile belleklerde büyük iz bıraktı 20 Mayıs ’ta Üsküdar mitingi, 22 Mayıs ’ta Kadıköy mitingine katıldı Bunları Halide Edip ’in başkahramanı haline geldiği Sultanahmet mitingi izledi Önceden hazırlanmadan ve yazmadan yaptığı konuşmada sarf ettiği “Milletler dostumuz, hükümetler düşmanımızdır cümlesi bir özdeyiş halini aldı

İngilizler İstanbul ’u 16 Mart 1920 ’de işgal ettiler Hakkında idam emri çıkardıkları ilk kişiler arasında Halide Edip ve eşi Dr Adnan da vardır 24 Mayıs ’ta padişah kadar onaylanan kararda idama mahkum edilen ilk 6 birey şunlardı: Mustafa Kemal, Kara Vasıf, Ali Fuat Paşa, Ahmet Rüstem, Dr Adnan ve Halide Edip
Anadolu'da çaba

Haklarında idam karar çıkmadan önce Halide Edip, eşi ile birlikte İstanbul'dan ayrılıp Ankara ’daki milli mücadeleye katılmıştı Çocuklarını İstanbul ’da yatılı okulda bırakarak 19 Mart 1920 günü Adnan Bey ile beygir sırtında yola çıkan Halide Bayan, Geyve ’ye ulaştıktan daha sonra buluştukları Yunus Nadi Bey ile birlikte trene binip Ankara ’ya gitmiş ve 2 Nisan 1920 günü Ankara ’ya varmıştı

Halide Edip, Ankara ’da Kalaba(Keçiören) ’daki karargahda ödev aldı Ankara yolunda iken Akhisar İstasyonu'nda Yunus Nadi Bey ile birlikte kararlaştırdıkları gibi Anadolu Ajansı isimli bir haber ajansının kurulması Mustafa Kemal Paşa'dan tasdik görür görmez ajans için çalışmaya başladı Ajansın muahabiri, yazarı, yöneticisi, ayakişlerine bakanı olarak çalışıyordu Haber derleyip ulusal mücadeleye ilişkin bilgileri telgrafı olan yerlere telgrafla iletmek, olmayan yerlerde cami avlusuna duvar ilanı olarak yapıştırılmalarını sağlamak; Avrupa basınını takip edip batılı gazetecilerle iletişim kurmak; Mustafa Kemal'in yabancı gazetecilerle görüşmesini temin etmek, bu görüşmelerde tercümanlık yapmak; Yunus Nadi Bey'in çıkardığı Hakimiyeti Milliye gazetesine yardımcı olmak ve Mustafa Kemal'in öteki yazıişleri ile ilgilenmek Halide Edip'in yürüttüğü işlerdi

1921 ’de Ankara Kızılay başkanı oldu Aynı yılın Haziran ayında Eskişehir Kızılay ’da hastabakıcılık yaptı Ağustos ’ta orduya katılma isteğini Mustafa Kemal ’e telgrafla iletti ve cephe karargâhında görevlendirildi Sakarya Savaşı sırasında onbaşı oldu Yunanlıların halka verdiği zararları çözümlemek ve raporlamakla sorumlu Muayenei Mezalim Komisyonu ’nda görevlendirildi Vurun Kahpeye adlı romanının konusu bu dönemde oluştu Türk'ün Ateşle İmtihanı(1922) adlı hatıra kitabı, Ateşten Gömlek(1922), Kalp Ağrısı (1924), Zeyno'nun Oğlu adlı romanlarında Kurtuluş Savaşı'nın değişik yönlerini realist biçimde dile getirebilmesini savaştaki deneyimlerine borçludur

Savaş boyunca cephe karargahında ödev yapan Halide Edip, 30 Ağustos Zaferi ’nden daha sonra ordu ile İzmir ’e gitti İzmir ’e yürüyüş esnasında rütbesi başçavuşluğa yükseldi Savaştaki yararlılıklarından ötürü İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi
Kurtuluş Savaşı sonrası

Kurtuluş Savaşı, Türk ordusunun zaferiyle sonuçlandıktan sonra Ankara'ya döndü Eşi, Dışişler Bakanlığı'nın İstanbul temsilciliği ile görevlendirilince birlikte İstanbul'a gittiler Anılarının buraya dek olan kısmını Türk'ün Ateşle İmtihanı adlı eserinde anlatmıştır

Halide Edip, cumhuriyetin ilanından sonra Akşam, Vakit ve İkdam gazetelerinde yazdı bu vesileyle Cumhuriyet Millet Fırkası ve Mustafa Kemal Atatürk ile siyasi us ayrılıkları yaşadı Eşi Adnan Adıvar'ın Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kuruluşunda yer alması sonucu iktidar çevresinden uzaklaştılar Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılıp Takriri Sükun kanununun kabul edilmesiyle tek parti dönemi başlayınca, kocası Adnan Adıvar ile birlikte Türkiye'den terketmek zorunda kalarak İngiltere'ye gitti 1939 yılına kadar 14 yıl boyunca yurtdışında yaşadı Bu sürenin 4 yılı İngiltere'de, 10 yılı da Fransa'da geçti

Halide Edip, yurtdışında yaşadığı dönemde kitap yazmayı sürdürdüğü gibi Türk kültürünü dünya kamuoyuna tanıtmak nedeniyle böylece fazla yere konferanslar verdi İngiltere'de Cambridge, Oxford; Fransa'da Sorbonne Üniversitelerinde konuşmacı oldu 2 kere Amerika Birleşik Devletleri'ne bir defa da Hindistan'a ağırlama edilerek gitti 1928 yılında ABD'ye birincil gidişinde Williamstown Siyaset Enstitüsü'nde dairesel masa konferansına başkanlık yapan ilk kadın olarak büyük alaka çekti Bundan Böyle ABD'de yaşamakta olan oğullarını, Anadolu'da milli mücadeleye yeralma için onlardan ayrılışından 9 sene sonra birincil kez bu seyahat sırasında her yerde görebildi 1932 yılında Columbia Üniversitesi Bernard Kolej'den gelen çağrı üzerine ikinci kere ABD'ye gitti ve ilk gidişindeki gibi süratli konferanslarla ülkeyi dolaştı Yale, Illinois, Michigan üniversitelerinde konferanslar verdi Bu konferansların sonucu olarak Türkiye Batıya Bakıyor adlı eseri ortaya çıktı 1935 yılında İslam üniversitesi Jamia Milia'yı belirlemek için açılan kampanyaya yeralma üzere Hindistan'a çağırıldığında Delhi, Kalküta, Benares, Haydarabad, Aligar, Lahor ve Peşaver Üniversitelerinde dersler verdi Konferanslarını bir kitapta topladı, ayrıca Hindistan izlenimlerini içeren bir kitap yazdı

1936 yılında en meşhur eseri olan Sinekli Bakkal ’ın İngilizce orijnali The Daughter of the Clownyayımladı Roman aynı sene Türkçe olarak Haber gazetesi'nde tefrika edildi Bu eser 1943 yılında CHP Ödülü ’nü aldı ve Türkiye ’de en çok baskı yapan roman oldu

1939'da İstanbul'a döndü ve 1940 yılında İstanbul Üniversitesi'nde İngiliz Filolojisi kürsüsünü kurmakla görevlendirildi ve 10 sene kürsü başkanlığını yürüttü Shakespeare hakkında verdiği açılış dersi büyük akustik uyandırdı

1950 yılında Demokrat Parti listesinden İzmir milletvekili olarak TBMM'ye girdi ve bağımsız milletvekili olarak görev aldı 5 Ocak 1954 günü Cumhuriyet Gazetesi'nde Siyasi Vedaname başlıklı bir yazı yayımlayarak bu görevinden ayrıldı ve baştan üniversitede devir aldı 1955'te eşi Adnan Bey'in kaybı ile sarsıldı

Halide Edip Adıvar, 9 Ocak 1964 yılında İstanbul'da 82 yaşındayken böbrek yetmezliği nedeniyle yaşamını yitirdi Cenazesi, İstanbul Merkezefendi Mezarlığı ’na defnedildi *