Halk Edebiyatı Konu anlatımı

Ahali Edebiyatı nedir,Millet Edebiyatı örnekleri,Irk Edebiyatı,millet edebiyatı nazım şekilleri
anonim insanlar edebiyatı


INSANLAR EDEBİYATI

ANADOLU TÜRK EDEBİYATI
Türklerin Anadolu ’ya gelmeden önceki edebiyatları iki gruba ayrılmıştı Arapçayı ve Farsçayı mükemmel haberdar olan aydınların oluşturduğu “Yüksek Zümre Edebiyatı ve İslam öncesinden gelen sözlü bir “Halk Edebiyatı
Anadolu ’ya göç eden Türkler arasında aynı fark devam etti Medrese eğitimi gören okumuş kesim Arap ve Fars edebiyatları tesirini sürdürürken irk yine saz şairleri yoluyla Halk edebiyatını devam ettirdi Öyleyse biz Anadolu Türk Edebiyatını iki grupta incelemeliyiz

IRK EDEBİYATI
Oğuz Türkleri, Anadolu ’ya dilleriyle, gelenekleriyle, geleneksel ahali edebiyatlarıyla gelmişlerdir Ozan dedikleri saz şairleri, Anadolu ’nun gitgide Türkleşen bölgelerinde, gezici şairler olarak, sazlarıyla şiirler söylüyorlardı Bunların tarihi gelişimlerini yüzyıllarına tarafından inceleyelim

13 Yüzyıl
Bu yüzyılda ele geçen eserler, daha fazla fetih ve savaşlara aittir Bunların en önemlileri İslami Türk destanlarıdır Bunlardan Battal Gazi Destanı, Danişmentname en ünlüleridir
Bu dönemin en ünlü kişisi şüphesiz Nasrettin Öğretmen ’dır O, zekasıyla, bariz görüşleri ve akıllı söyleyişleriyle, nükteleriyle dünyaca meşhur bir filozoftur
13 yüzyılda yaşadığı halde, halka pek mülk olmuştur fakat kendinden bir yüzyıl sonra gelen Timurlenk ile karşılaştırılmıştır 1208 yılında Sivrihisar ’da doğan Hoca, Akşehir ’de, Konya ’da medrese tahsili yapmış bir alimdir
Bu asrın en kayda değer şairi, hatta Türk edebiyatının, ünü sınırları aşan şairi kuşkusuz Yunus Emre ’dir

Yunus Emre
Halk Müziği diliyle tasavvufu anlatan Yunus Emre, bu nedenle dini Irk edebiyatı farzedilen Tekke Edebiyatı ’nın da kurucusu olmuştur Dili yaşadığı dönemin ahali dilidir Tasavvufun en baskı kavramlarını bile akıcı Türkçesiyle açık açık anlatmıştır İki eseri vardır Birisi Risalet ’ün Nushiye adlı aruzla yazılan 550 beyitlik bir mesnevidir Didaktik bir eserdir Eserde dini kavramlar ve insanın nefsiyle nasıl uğraş edeceği anlatılmıştır İkinci eseri “Divan dır Buradaki şiirlerin bir bölümü aruzla, çoğu heceyle söylenmiştir Bilhassa ilahileri bugün bile dilden dile dolaşır

14 Yüzyıl
Bu asrın en önemli eseri Kitabı Dede Korkut ’tur

Büyükbaba Korkut Hikayeleri
Bu kitaptaki hikayeler Oğuz Türkleri arasında yaşayan ve yayılmıştır
Kitapta Oğuz Türklerinin Gürcüler, Rumlar, Ermeniler ve öteki Türk boylarıyla yaptıkları savaşlar anlatılır
Hikayelerde nazım, nesir iç içedir Dili destansı bir dildir
Hatta bir takım yönleriyle destana aynı Bu yüzden “destandan ahali hikayeciliğine geçiş ürünü olarak görülür Halkın kullandığı dille yazılmıştır Kimin yazıya geçirdiği belirlenmiş değildir Kitapta geçen Büyükbaba Korkut, bilge bir kişidir Ahali arasında sözü geçen, gerektikçe keramet gösterebilen veli bir zattır
Bu asırdaki en ünlü şair, Yunus tarzı söyleyişleriyle ün yapan tekke şairi Kaygusuz Abdal ’dır

15 Asır
Bu yüzyılın meşhur ismi Hacı Bayram Veli ’dir Ankara ’da doğan Hacı Bayram Veli çok güçlü bir medrese tahsili yapmıştır
Aruzla da yazmakla birlikte daha çok heceyi kullanmış ve dini şiirler yazmıştır İlahileri tekkelerde zaviyelerde dillerden düşmemiştir

16 Asır
Bu yüzyılda yalnızca Tekke edebiyatının yok din dışı konularda söylenen şiirlerin de metinleri ele geçmiştir
Ellerinde sazlarla diyar diyar dolaşan, nerede bir güzel görürlerse ona aşık olan ve şiirler söyleyen şairler, ordularda, kışlalarda, hudut boylarında tepe bildiren aşıklar, eski millet ozanı geleneğini sürdürmüşler ve “Aşık Edebiyatı denen edebiyatı yaşatmışlardır Bunların en tanınmışı,yüzyılın sonlarında şöhret şampiyon Köroğlu ’dur

Köroğlu
Köroğlu gerçekte bir Celali eşkiyasıdır Bu adı eski Türk destanlarındaki bir kahramandan almıştır, asıl adı Ruşen ’dir
Şiirlerinin çoğu kahramanlık üzerinedir Hatta halk arasında yayılan Köroğlu Destanı, onun kahramanlıklarını anlatır “Tüfek icad oldu yiğitlik bozuldu sözü ona aittir
Bu asırda Köroğlu ’ndan başka Kul Mehmet, Hayali, Bahşi adlı aşıklar da vardır
Tekke edebiyatının bu asırdaki temsilcisi Pir Sultan Abdal ’dır

Pir Sultan Abdal
Sivas ’ta doğan ve orada yaşayan şair, alevi tekkelerinde yetişmiş, coşkun bir lirizmi olan şiirlerinde aleviliği anlatmıştır Tekke şairleri aralarında şiirlerini sazla söyleyen ender kişilerdendir Daha fazla nefesleriyle tanınır

17 Yüzyıl
Bu dönem Türk Halk Müziği edebiyatının altın çağıdır Keza Aşık edebiyatı, ayrıca Tekke edebiyatı hem de Anonim (söyleyeni kesin olmayan) halk edebiyatı ürünlerinden birçoğu elimize geçmiştir Tekke edebiyatının önde gelen şairleri Aziz Mahmut Hüdai ve Niyazi Mısri ’dir Her iki şair de derin ilim sahibi kişilerdir
Bu asırda Aşık edebiyatında büyük gelişmeler olmuş, Divan şairlerine bile ilham verecek lirik şiirler söylenmiştir Keza aruzla şiir söyleyen saz şairleri, kendilerini Divan şairleri değin başarılı saymışlardır
Bunlar arasında Yeniçeri ordusunda yer alan ve Evliya Çelebi ’nin bile dikkatini çeken Katibi, denizci olan Kayıkçı Kul Mustafa ünlüdür
Ancak günümüzde bile fazla sevilen, şiirlerinin birçok millet türküsü haline gelen aşık, Karacaoğlan ’dır Şiirlerinin tümünü heceyle söyleyen, millet anlayışını, yaşayışını şiirine en iyi şekilde yansıtan Karacaoğlan, tabiat ve sevgililer hakkındaki koşmalarıyla tanınır
Bu asırda dikkati çeken diğer büyük saz şairi Aşık Ömer ’dir Ahali şairleri aralarında en aydınlatılmış, en yaratıcı kişi olarak tanınır
Divan şairleriyle doruk ölçüşen şair, aslında onları aratmayacak tarzda gazeller, murabbalar söylemiştir Dilindeki sadelik ve akıcı anlatım, onun başarısının delilidir

18 Yüzyıl
Geçen asırda altın devrini yaşayan Ahali edebiyatı bu asırda aynı gücünü devam ettirmiştir Divan şairleriyle boy ölçüşme, aruzla şiir söyleme, bu devirde birazcık daha yaygınlaşmıştır
Tekke edebiyatı bu dönemde bir duraklama içindedir Dönemin en büyük tekke şairi, bununla birlikte büyük bir bilgin olan Erzurumlu İbrahim Hakkı ’dır İlahiname adlı anında genellikle tasavvufi, kasideler, gazeller, ilahiler bulunur Ayrıca Marifetname adında nesir eseri de vardır

19 Asır
Irk şiir geleneği bu asırda klasik söyleyişini sürdürmüştür Özellikle Aşık edebiyatının fazla kabiliyetli saz şairleri görülür Bunlardan biri de Bayburtlu Zihni ’dir
Ayrıca an tarzı hem de aşık tarzı şiirleriyle tanınmıştır çok iyi bir medrese eğitimi görmüştür bu nedenle an tarzında yazdığı şiirleri, Divan şairlerini aratmaz Ayrıca Halk Müziği tarzında söylediği şiirlerde tam bir aşık söyleyişi görülür
Dönemin diğer ünlü şahsiyeti Erzurumlu Emrah ’tır Bunda da Divan tarzı söyleyişler görülür Oysa bu şiirleri fazla başarılı sayılmaz Belli Başlı lirik şiirleri koşma tarzında söyledikleridir
Diğer dikkate bedel ad Dadaloğlu ’dur Üstünde Divan şiirinin etkisi öyle görülmeyen bu saz şairi, dönemin padişahına kafa tutan koçaklamalarıyla tanınır

Tarihi gelişimini özetle anlattığımız Insanlar edebiyatının genel özelliklerini de şu şekilde sıralayabiliriz:

1 Şiirler birçok süre saz eşliğinde söylenir Duruma kadar şiir söyleyen aşıklar, şiirleri için bir ön hazırlık yapamazlar Bu yüzden şiirlerinde derin bir kasıt, kusursuz bir biçim görülmez
2 Aruzla şiir yazanlar olmakla birlikte kullanılan başlıca ölçü hecedir
3 Nazım birimi dörtlüktür Ancak fazla eksik da olsa türkülerde ve ninnilerde üçlü, beşli söyleyişler görülür
4 Dili tam bir Insanlar dilidir Bu dilin öz Türkçe olduğu söylenemez Ama halka mülk olmamış sözcükler kullanılmamıştır
5 Şiirler hazırlıksız söylendiğinden daha çok yarım kafiye ve redif kullanılmıştır
6 Nazım şekli olarak mani, koşma, varsağı, semai, destan vs kullanılmıştır
7 Konu olarak Aşık edebiyatında aşk, ölüm, hasret, ayrılık gibi duygusal konular, doğa sevgisi, yiğitlik, zamandan şikayet işlenmiştir Tekke edebiyatında ise kuşkusuz konu dindir
8 Söyleyişlerde doğa ile iç içe olmaktan kaynaklanan bir somutluk hakimdir
9 Irk şairlerinin yaşam hikayeleri ve şiirleri cönk adı bahşedilen eserlerde toplanır


AHALI EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ
Nazım biçimi, şiirde dizelerin, nazım birimine (beyit, dize vs), ölçüsüne kadar belirli bir ahenk içinde bulunmasından doğar Insanlar şiirinde kullanılan nazım biçimleri dört grupta incelenir

1 Anonim Ahali Edebiyatı Nazım Biçimleri
Bu edebiyatın ürünlerinin kim kadar söylendiği muhakkak değildir Dilden dile dolaşarak süregelmiş ve halkın ortak malı olmuştur

Mani
Tek dörtlükten oluşan nazım biçimidir Yedili hece ölçüsüyle “aaxa uyak örgüsüyle söylenir Yani birinci, ikinci ve dördüncü dizeler kendi aralarında uyaklı, üçüncü mısra serbesttir Fazla az da olsa “xaxa şeklinde kafiyelenen maniler de vardır
Maniler her konuda söylenebilir Dörtlüğün ilk iki dizesi genelde konuyla ilgili olmayan yükleme dizelerdir Ana anlatılmak istenen, son iki dizede söylenir
Bahçenizde dut var mı
Havada bulut var mı
Ben yarimi kaybettim
Bulmaya umut var mı
Kimi maniler dört dizeden pozitif olabilir; fakat bu, çok yaygın değildir
Kafiyelerinin cinaslı sözcüklerle sağlandığı manilere cinaslı mani denir Ara Sıra cinas yaratıcı sözcük dize olarak alınır, bazen ise dörtlüğün başında söylenir
Böyle bağlar
Yar başın böyle bağlar
Gül açmaz bülbül ötmez
Yıkılsın böyle bağlar
Maniler halk müziği aralarında oldukça sevilen ve yaygın olarak kullanılan nazım biçimidir Çoğunlukla iki taraflı olarak söylenir

Türkü
Kendine özgü bir ezgiyle söylenen nazım biçimidir Birçok süre öteki nazım biçimleri türkü ezgisiyle söylenebilir bu nedenle söyleyeni emin türküler de vardır
Türkü hece ölçüsünün her kalıbıyla söylenir Daha çok, yedili, sekizli ve on birli ölçüler kullanılır
Her konuda türkü söylenebilir Bunlar aralarında kuşkusuz aşk, hasret birincil sırayı alır Halk aralarında heyecan uyandıran olaylarla ilgili yakılan türküler bestelenir, zamanla yurdun her köşesine yayılır Değişik bölgelerde öbür biçimlere tarafından, kimi dizeler düşer, yerlerine yenileri eklenir Bu Nedenle türkü, halka mal olur gider
Türküler çoğunlukla iki bölümden oluşur Birinci bölüm türkünün ana sözlerinin bulunduğu bölümdür Buna bent adı verilir İkinci bölüm ise her bendin sonunda tekrarlanan nakarat bölümleridir Bunlara da kavuştak denir Bentler ve kavuştaklar kendi aralarında kafiyelenir

Ninni
Annenin, çocuğunu uyutmak için kendine özgü bir ezgiyle söylediği şiirlerdir Belirlenmiş bir uyak örgüsü olmadığı gibi, birçok zaman dizeler aralarında bütün bir ölçü birliği de görülmez Hatta ninnilerin dörtlükler halinde olmayanları da vardır

AŞIK EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ
Bu nazım biçimleri saz şairleri göre kullanılmıştır

Koşma
Aşık edebiyatının en çok kullanılan ve en fazla sevilen nazım biçimidir Hece ölçüsünün 11'li kalıbıyla 3 veya 5 dörtlük aralarında söylenir
Birincil dörtlüğün uyak örgüsü xaxa veya aaab şeklinde olur Öteki dörtlüklerin birincil üç dizesi kendi arasında kafiyelenir, dördüncü dize birinci dörtlüğün son dizesiyle kafiyelenir Yani cccb , dddb
Koşmanın son dörtlüğünde şair, mahlasını kullanır
Koşmalar konularına kadar dört grupta incelenir Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyenlere güzelleme; kahramanlık konularını işleyenlere koçaklama; bir birey olay ya da, durumu eleştirenlere hiciv; ölen bir kişinin arkasından söylenenlere ağlama adı verilir Gerçekten konulara kadar olan bu fark yalnızca koşma için yok semai için de geçerlidir O yüzden bu ayrıma nazım türleri diyenler de vardır Aşağıda bir koşma örneği görülmektedir

Semai
Hecenin 8'li kalıbıyla 3 5 mısra arasında söylenen şiirlerdir Kafiye örgüsü olarak koşmaya aynı Kendine özgü bir ezgisi vardır Semailer konusuna kadar güzelleme ya da yas türlerinde olabilir

Varsağı
Hecenin 8'li kalıbıyla söylenen koçaklama tarzı şiirlerdir Güney Anadolu ’da yaşayan Varsak boyunda yaygın olduğundan bu adı almıştır Kendine özgü bir ezgisi vardır Kafiye örgüsü, dörtlük sayısı koşmayla aynıdır Her yönüyle semaiye eş varsağılar, onlardan, birincil dörtlükte kullanılan “bre, behey, hey, hey gidi gibi ünlemlerle ayrılır Eğer bu ünlemler yoksa onu ayırmanın tek yolu ezgisidir
Insanlar edebiyatında en çok varsağı söyleyen aşık, Karacaoğlan ’dır

Destan
Ahali şiirinin en uzun nazım biçimidir 100 dörtlüğe kadar olanları vardır Çoğunlukla hecenin 11'li kalıbıyla söylenir Uyak örgüsü koşmayla aynıdır Savaş, zelzele, yangın, salgın rahatsızlık, eşkiya ve meşhur kişilerin serüvenleri gibi sosyal konuların yanına, mizahi ya da kişisel destanlar da vardır

TEKKE EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ
Tekke ve tarikatlarda dinle, tasavvufla ilgili düşünceleri anlatmak için, ilahi aşk, peygamber sevgisi konularında ya da mensup olunan tarikatın özelliklerini izah etmek için söylenen şiirlerdir

İlahi
Allah sevgisini işleyen veya ona yakarmak için söylenen şiirlerdir Kendine özgü bir ezgiyle okunurYunus Emre ilahileriyle tanınır Kafiye örgüsü koşmayla aynıdır 8'li hece ölçüsüyle söylenir

Nefes
Bektaşi şairlerin yazdıkları tasavvufi şiirlerdir Peygamberimiz ve HzAli ’ye övgüler işlenir Hecenin 11'li kalıbıyla olabileceği gibi 8'li de olabilir Özellikle Pir Sultan Abdal bu tarzdaki şiirleriyle tanınır

Söylev
Pirlerin, mürşitlerin tarikata yeni giren dervişlere tarikat derecelerini, adabını bilgi vermek için söyledikleri şiirlerdir 11'li hece ölçüsüyle söylenir

Devriye
İnsanın var oluşunu anlatan tasavvufi şiirlerdir Felsefi bir konuyu işlediğinden anlaşılması zordur 11'li hece ölçüsüyle söylenir

Şathiye
Okunduğunda saçma sanılan sözlerden oluşan ama sahiden çok derin tasavvufi konuları işleyen felsefik şiirlerdir

ARUZ ÖLÇÜSÜYLE YAZILAN HALK ŞİİRİ
NAZIM BİÇİMLERİ
Kendilerini Divan şairleri dek yetenekli ve güçlü kullanmak isteyen bir takım Halk şairleri aruz ölçüsüyle şiir söylemişlerdir Fakat birkaç şiir istisna tutulursa, saz şairlerinin bu konuda başarılı olduklarını söylemek zordur Çünkü aruz ölçüsüyle ön çalışmasız şiir bildirmek basit değildir Aruzu kullanarak söylenen şiirlerin tekrar özel ezgileri bulunur Bu cins nazım biçimlerinin adlarının bilinmesi yeterlidir Bunlar Divan, Selis, Kalenderi, Satranç, Semai, Vezni Aher ’dir Semainin heceyle söyleneni muhakkak aruzla söylenenden çok daha yaygındır *