Hanefi Mezhebi Hakkında Detaylı Bilgi

İmamı Âzam lâkabıyla şöhret bulan Ebû Hanîfe'ye izâfe edilen fıkıh ekolünün adı Ebû Hanife'nin başlıca adı Numân, babasının adı Sâbit, dedesinin adı ise Zûta'dır Zûta, Irak ve İran'ın müslümanların eline geçmesinden sonradan müslüman olmuş ve Kûfe'ye yerleşmiştir O ve oğlu Sâbit Kûfe'de Hz Ali ile görüşmüştür

Ebû Hanîfe H 80 yılında Kûfe'de doğdu, zengin bir ailenin çocuğu olarak orada yetişti Irak ve Hicaz Ebû Hanife'nin yetiştiği dönemde kayda değer iki ilim merkezi hâlindeydi Çünkü Hz Ömer (ö23643) devrinde Fustat (eski Mısır), Kûfe ve Basra gibi büyük İslâm şehirleri resmileşmiş ve bu merkezlere aralarında birçok sahâbenin de bulunduğu binlerce müslüman yerleşmişti Hz Ömer Kûfe'ye fasih Arapça konuşan kabîleleri yerleştirmiş ve Abdullah b Mes'ûd (ö 32652)'a onlara ilim öğretmesi için göndermiş, kendisine ihtiyacım olduğu halde Abdullah'ı size göndermeyi seçim ettimdemiştir (İbnü'lKayyim, İ'lâmü'lMuvakkin, I, 16, 17, 20)

İbn Mes'ûd, Kûfe'nin kuruluşundan Hz Osman'ın halifeliğinin sonlarına kadar Kûfelilere Kur'ân ve fıkıh öğretmiştir Bu sayede orası, pekçok kurrâ, fıkıh ve hadis bilginiyle dolmuştur Onun talebelerinin dört bin dolaylarında olduğu söylenir Hem Kûfe'de Sa'd b Ebî Vakkas (ö 55675), Huzeyfe İbnü'lYemân (ö 36656), Selmânı Fârisî (ö 36656), Ammâr b Yâsir (ö34657), Muğîre b Şu'be (ö 50670), Ebû MûsaEş'ar, (ö 44664) gibi seçkin sahâbiler de bulunuyordu (enNeysâbûrî, Ma'rifetu Ulûmi'lHadîs, nşr esSeyyid Heybetli, Kahire 1937, s 191, 192) Bunlar İbn Mes'ûd'a muavin oluyorlardı Hz Ali Kûfe'ye geldiğinde buradaki fakihlerin çokluğuna sevinmiş,

Allah, İbn Mes'ûd'a rahmet etsin, bu şehri ilimle doldurmuş; İbn Mes'ûd'un öğrencileri bu şehrin kandilleridirdemiştir (elKevserî, Fıkhu Ehli'lIrak ve Hadisühum, Nasbü'rRâye mukaddimesi, I, 29, 30)

Mısır'a yerleşen sahâbilerin üç yüz dolaylarında olmasına karşılık elİclî, yalnız Kûfe'ye yerleşen sahâbilerin bin beş yüz dolaylarında olduğunu, bunlardan yetmiş kadarının Bedir savaşına katıldıklarını söyler

Kûfe'de bu alim sahâbelerden feyiz ve ilim alarak ictihad yapabilecek dereceye ulaşan tâbiîlerden bazıları da şunlardır: Alkame b Kays (ö 62681), elEsved b Yezîd (ö 75694), Şurayh b e1Hâris (ö 78697), Mesrûk b elEcda' (ö 63683), Abdurrahmân b Ebî Leylâ (ö 148765), İbrahim enNehâî (ö 96714), Âmiru'şŞa'bi (ö 103721), Said b Cübeyr (ö 95714), Hammâd b Ebî Süleyman (ö 120738)

İşte Hanefi mezhebînin kurucusu Ebû Hanîfe (ö150767) böyle bir ilim ortamında yetişti Ebû Hanife'nin fıkhı, kendisinden on sekiz sene ders aldığı Hammad b Ebî Süleyman vâsıtasıyla, İbrahim enNehâî, Alkame ve Esved yoluyla, Abdullah b Mes'ûd, Hz Ali ve Hz Ömer gibi sahâbe bilginlerine dayanır Hz Ömer'in Irak ekolüne etkisi tbn Mes'ûd vasıtasıyla olmuştur Hz Ali ise kazâ ve fetvâlarıyla Iraklılara liderlik yapmıştır

Kûfe benzer dönemlerde hadîs malzemesi bakımından da zengindi Müctehidlerin kullandığı ibâdet, muâmelât ve ukûbâtla ilgili hüküm hadislerinin sayısı sınırlı olduğu için, bu konularda Hicaz'ın hadis malzemesi tüm şehirlerin bilginlerince biliniyordu Çünkü onlar hacc dolayısıyla sık sık Mekke ve Medîne'yi ziyaret ediyorlardı Aralarında kırktan pozitif hacc ve umre yapan vardı Sadece Ebû Hanife elli beş kere haccetmişti İmam Buhârî'nin (ö 256869) hocalarında Affân b Müslim elEnsârî elBasrî'nin (ö 220835) şu sözü Irak yöresinin hadîs bakımında ne kadar varlıklı olduğunu göstermeye yeterlidir: Kûfe'ye gelip dört ay oturduk İsteseydik yüz bin hadis yazardık; ama elli bin hadis yazdık Biz yalnız herkesin kabul ettiği hadisleri aldık Fazla hadis yazmamıza Şerîk b Abdillâh (ö 177793) engel oldu Kûfe'de Arapça'sı bozuk ve hadis rivâyetinde gevşeklik bildiren kimseye rastlamadık(elKevserî, age,I, 35, 36)

Affân hakkında, İbnü'l Medinî;

Hadisteki bir harfte şüphesi olsa o hadisi almazdı; Ebû Hatîm ise; imamdır, sikâdırdemiştir Böyle itinalı bir hadisçi kûfe yöresinde dört ayda Ahmed b Hanbel'in (ö 241855) Müsned'indekinden daha fazla hadis toplayabilmiştir

Ebû Hanife Kûfe'de önce Kur'ânı hıfzetti Sarf, nahiv, şür ve edebiyat öğrendi Kûfe, Basra ve tüm Irak'ın en önde gelen üstadlarından hadis dinledi ve fıkıh meselelerini öğrendi Allah Vergisi mantık, zekâ, hâfıza gücü ve çalışkanlığı ile ilim sahipleri arasında temayüz etti Onun ilme yönelmesinde Âmiru'şŞa'bî'nin etkisi olmuştur Numân, hacc seyahati sırasında, şahsen sahâbelerden hadis dinlemiş olan Atâ b Ebî Rabah (ö 115733) ve İbn Ömer'in mevlâsı Nâfi' (ö 117735) gibi tâbiîlerden bazıları ile temas etmiş ve onlardan da hadis dinlemiştir *