Harmandalı

Türk dili ile ilgili arastırmalar bir yanlamasına söz varlığımızın eksikliğini,yaygınlıgını ve değiskenliğini ortaya koyarken,diger yana her sözün ardından yatan kültür dünyasına da ışık tutmaktadır Orhon yazıtlarından baslayarak gelisen yazı dilinin yüzlerce orneği bugun yazma eser olarak,yada işlenmis,derlendirilmiş bicimde ve basılmıs bır halde kitaplıklarımızda yer almaktadırBu eserlerın titiz ve titiz bir gözle arastırılması yapılırkende dil tarihinin yanı sıra,baska bilim dallarınada araç gereç vererek muavin olacağı gercegı birçok kere görülmüstürBöylece Türk dili zengın geçmişiyle ortaya çıkarken, onunla kesişen baska bilim dallarını konularınıda aydınlatmış olmaktadır
Türk dili ile türk halk müziği biliminin kavsak noktalarının sonsuz olusu,arastırmacıların daha özenli olmasını gerektiriyorEn kısa bır deyimden, bir ata sözünden, bir bilmeceden bir yemek tarifinden bir doğal ilac yapımından bir ırk oyunundan, oyunlara eşlik eden bir türkünün sözlerinden oluşan parlak batmış pencerelerin,halk kültürünün karanlıkta kalmıs gibi görünen noktalarını ışığa kavusturduğu bir çok misal araştırmada buluyoruzBunlardan, bu kayda değer kavsak noktalarından biride HARMANDALI dırBir yana geniş çerçeveli millet biliminin bir daha aşağı dalı olan ahali oyunlarımızda adı gecerken,diger yanlamasına tekrar bır daha aşağı dalı olan insanlar müziğinde de kayda değer yer tutmuştur

Türk halk oyunlarında birey,asiret, oymak ya da boy adlarıyla karsımıza cıkan baska oyunlar vardırÖrnek:Acem halayı afşar halayı bakırlı efe afşar beylerı aşiret halayı hasanbey zeybeği haymanalı, kerimoğlu,seymen zeybegı,sepetçioğlu,yörük halayı,Türkmen kızı vb Birincil aklımıza gelenlerdırHarmandalı oyunuda benzer adla aşina asirete ait bir oyundur

Harmandalı kelimesi bir aşiret adı Herbendelü kelimesinin ahali arasındaki bozulmuş biçimidir

Bazı tarihi kaynaklarda da Harmandalı olarak geçmektedirOsmanlı devleti döneminde bu aşiret Anadoluda konargöçer bir yapıda olarak,Ege kıyılarından,Anadolunun öbür bölgelerine ve hatta Suriye,İran,Irak topraklarına kadar yayılmıştırHarmandalı oyunuda aynı adla tanıdık aşirete ait bir oyundurbu aşiret bireyleri tarafından ilk önce figürleri belirlenerek ortaya konmuş olup , kendi aşiret adıyla yüzlerce yıldan beri oynanmaktadırİzmir'in Urla ve çevresinde aşağıdaki türkü daha açık konuşmak gerekirse bir durum sonrasında öldürülen kişinin ağzından çıkmış gibi söylenenağıt içinde Harmandalının bir yer adı ya da aşiret adı olduğu dobra dobra görülmektedir

Urla meydanından sayesinde geçtim
Sol böğrüme hançer yedim,bayıldım düştüm
Ansızın annecim gendimden geçtim

Aman annam güneşler doğdu
Beni vuran Harmandalı Mustafa Allah'tan buldu

Urla meydanında vardır bir çeşme
Harmandalı Mustafa peşime düşme

Mezarımın taşı Urlaya karşı
Üstümdeki çimenler gözümün yaşı
Anne beni vurdular akşama aleyhinde

Benzer Harmandalı türküsüne Manisa ve çevresinde Harmandalı adı verilirke,Açık Fikirli ve Nazilli yöresinde bu türkü Bergama adıyla bilinmektedir Fakat yüzlerce takvim olduğu belirlenen bu zeybek oyunun unutulduğu,Madran zeybeği adıyla tanınan 1916 da ÇKale de Ahmet Yekta Madran tarafından düzenlenen bir diğer zeybek oyunu bunun yerini aldığını ve günümüzde de bu düzenlemenin yaygınlık kazandığı anlaşılmaktadırOyunun sergilenmesindeki heybet,azamet ve hareketler bunun gerçekte kahraman bir efeye ait olduğunu ortaya koymaktadırYaşlı kaynak kişilerin üstünde israr ve inatla durdukları bir noktanın,bu oyunun yalnızca erkeklerin oynadığı hususun göz önüne alınması halinde Harmandalı fiilen bir erkek oyunudurKadınların çok sonraları bu oyunda yanlışlıkla rol aldıkları kesindirBu oyunu AYVACIKÇKALE nin babadere köyünde ve Ayvacık ın paşaköyünde kadınlar ve erkekler ayrı ayrı oynadıkları gözlenlenmiştirDeğerli araştırmacı Mahmut Ragıp Gazimihal ( 3 cilttlik THO kataloğu kültür bakanlığı yayınları) halk müziği oyunları kitabında bazı bilgiler vermekte,varyantlarını göstererek Harmandalı zeybeği maddesinde oynanış biçimi hakkında açıklamalarda bulunmuşturEski Harmandalı ; belli başlı harmandalı zeybeği oyunuduryarım yüzyıl evvellere kadar ege bucaklarımızda gün görmüştüSonradan yavaşça yerini Madran Harmandalısı da denilen Harmandalı oyununa bırakarak revaçtan düştü Eski ve yeni şekillerinde uzlaşık noktalar vardır *