Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Dertli hissederken gelişmeleri daima denetim etme gereksinimi hissedebiliriz. Uzmanlar ve yetkililer sıklıkla açıklamalar yaparken hepimizin de hususla ilgili yorum yapma gereksinimi artıyor. Bilhassa toplumsal medya üzerinden herkesin fikrini kolay kolay paylaşabilmesi muhakkak bir avantaj. Merak ettiğimiz rastgele bir hususla ilgili bir görüşe ulaşmak çok kolay. Bir yandan da bilgi kirliliği denilen şey tam olarak da bu.
Ne kadar çok bilgiye maruz kalırsak o kadar yeterli, mi?
Bilgiyi tek bir kaynaktan almaktansa kaynağı çeşitlendirmek daha âlâ üzere görünüyor. Değişik fikirlere maruz kalırken bakış açımız daralmıyor. Tek bir kaynaktan alınan bilgi bir mühlet sonra sırf kendi beklentilerimizi teyit ediyor. Günümüzde gelişmeler en çok televizyon, internet basını, bloglar, toplumsal medya üzere kaynaklardan takip ediliyor. Hatta bu araçlar ortasında herkesin kendine nazaran bir vazife dağılımı var: Kimi şeyler televizyondan takip ediliyor, kimileri için internete bakılıyor. Bu dağılım bir kaynakta yer alan bilginin başka kaynaktan da denetim edilebilmesini sağlayabilir. Birebir vakitte “her baştan bir ses çıkıyor” hissi yaratıyor.
Bilhassa hassas devirlerde artan kaygıyla birçok kişi haber paylaşımlarına daha çok ehemmiyet veriyor. Sohbet esnasında yahut toplumsal medya, Whatsapp üzere araçlarla bildiklerimizi paylaşmak bize uygun geliyor. Kendimizi inançta hissettiriyor. Bilgi alışverişinde olmak tek başına zararsız bir hareket üzere görünebilir.
Bilgiyi filtrelemek neden değerli?
Olağandışı gündemler varken alınabilecek olağan tedbirlerden biri de gelişmelerden haberdar olmak. Bu durumda bir haberi kaçırmak bizi huzursuz edebiliyor. O duruma hazırlıksız yakalanma ihtimalimiz bizi daha çok geriyor. Endişe ve tasayla dört göz dört kulak yeni bilgi bekler halde olmamız olağan. Bu sırada genelde bilginin kaynağını ve doğruluğunu denetim etmeyi unutabiliyoruz. Kaygı düzeneği bazen kritik düşünme sistemini kapatabiliyor. Üzerimize yanlışsız koşan bir köpek varken dehşet düzeneğimiz bize kaçmayı söyler. Köpekle ilgili öbür ayrıntılar bizi o an ilgilendirmez.
Haberleri daima takip etme refleksimiz de bize hakikat koşan bir köpek olup olmadığını daima denetim etme haline benziyor. Ortada gerçek bir tehlike varsa gafil avlanmayı kimse istemez.
Haber değil de endişe paylaşıyor olabilir miyiz?
Bilhassa hassas periyotlarda (deprem, Koronavirüs gibi) haberlere genelde endişe gözlüğüyle bakmaya daha meyilli oluyoruz. Telaşımızı teyit eden bir bilgi varsa (ki genelde oluyor), bunun doğruluğunu denetim etmek yerine “ya gerçekse” hissiyle, n’olur n’olmaz diyerek o habere sorgusuz sualsiz inanma eğilimindeyiz. Hassas devirde üretilen bilginin de bu hissimizi daha çok kaşıyan bir formatta olma ihtimali daha yüksek. Birçok haber kaynağının lisanı merak ve enteresanlık üzerine heyeti, sansasyonel haber yapmak gerçek haber yapmaktan daha çok satıyor. Ekranda yanıp dönen SON DAKİKA diye kırmızı bir yazı görüyoruz ve bu bazen düne ilişkin bir haber olabiliyor. Halihazırda hassas olduğumuz bir bahiste sakin kalabilme ihtimali aslında biraz zorlaşmış üzere görünüyor.
Herkesin ferdî haber ajansı üzere davrandığı toplumsal medya mecralarında da çoklukla teyit edilmesi sıkıntı beyanlar, fotoğraflar yahut görüntülere maruz kalabiliyoruz. Ferdi olarak üretilen ve anlık olarak paylaşılabilen bilgi de çok değerli olabiliyor, ancak… Elden ele iletilen bilgi (resim, video…vs.) ister istemez form değiştirmeye açık ve bize ulaşana kadar hangi yoldan geçtiğini bilemeyebiliyoruz. Genelde bizi bir formda heyecanlandırıyor, biz de o heyecana yahut kaygıya kapılıp teyit etmeyi unutabiliyoruz.
Üstte verdiğim örnekleri düzgün niyetli paylaşımlar olarak varsaydım. Bir yandan da makûs niyetli, kasıtlı olarak çarpıtılmış bilgiler var. Bu tip tuzaklara düşmek de hepimiz için pek mümkün.
Bilgiyi teyit etmek neden sıkıntı?
Sansasyonel bir sav karşısında sakin kalmak aslında sıkıntı. Heyecanlanmışken kendi kaygılarımızı teyit eden bir haber (kötü bile olsa) bize mutlaklık hissi veriyor. Evet, köpek geliyor. Kaçarsam bir bahtım olur, hissiyle biz de o paylaşım zincirine dahil olabiliyoruz. Bir yandan birçok savın yanlışlığını kanıtlamak imkânsız. Gelen ve saklı olduğu argüman edilen bir ses kaydının içeriğini sorgulamak belirsizlik hissi yaşatıyor. Meğer kaygı meçhullüğü sevmez. Bu durumda genelde “ya doğruysa” diye o bilgiye inanmak daha cazip geliyor. Komplo teorilerini de cazip kılan etkenlerden biri bu.
Bilgi aldığımız kaynakları mümkün olduğu kadar çeşitlendirmek bize âlâ geliyor. Bize ulaşan her bilgiyi tek tek sorgulamak da büyük bir zihinsel yük olabilir. Bize ulaşan her bilgiyi sorgusuz kabul etmek de daima tetikte olmamıza sebep olup bizi yoracaktır.
Bir idman
Bilgi kirliliğinden korunmak için kuşkunuzu yanınıza alın. Bu marifetinizi geliştirmeye çalışın.
Daha evvel de duyduğunuz, sizi endişelendiren söylentilerin hepsinin hakikat çıkmadığını hatırlayın.
Bir bilginin doğruluğundan kuşku ediyorsanız en azından kullandığınız ifadeyi değiştirin. İfadeyi değiştirdiğinizde kulağınıza nasıl geliyor fark edin:
“Abimin kızının öğretmeninin halasına söylemişler, Taksim’de dinozorlar geziyormuş”
yerine
“Taksim’de dinozorların gezdiği söylentisi var”
sözü daha sakin kalmanızı sağlayabilir
