hat sanatı

hat sanatı 1549304187 1549304187 hatsanati5c58817f38645hatsanati5c58817f38645 http:wwwosmanlisanaticomreshat2Arapça'da çizgi veya bir satır yazı anlamına gelen hat sözcüğü, bugün Arap harfleriyle yazılmış güzel el yazısı karşılığı olarak kullanılmaktadır Hat; güzel yazi sanati olup, yazarlarina hattat denir: Kûfî, Sülüs, Nesih, Belli, Reyhânî, Tevkî', Icâze, Ta'lik, Divânî, Celi, Rik'a, Ma'kili dâhil, bin değin çesidi vardi Halicilik, kumasçilik, dericilik, ciltçilik, kitapçilik, tezhipçilik, porselencilik, kehribarcilik, mürekkepçilik, mobilya, sandalcilik da ayri birer sanat dali olarak, her sahada eserler verildi Yazıya verilen bedel, tüm İslam kültürlerinde hat sanatının çok üzerinde durulmasına yol açmıştır Bilhassa Osmanlı kültürü içinde hat sanatı çok ilerlemiş, işlevsel görevinin yanısıra, estetik bir düzeye yükselmiş, az daha batı fotoğraf sanatındaki tabloların yerini tutar olmuştur Reel bir tablo gibi çerçevelenerek duvara asılan güzel yazı örneklerinden meşhur hattatların yapıtlarına Osmanlı tarihinde çok büyük paralar ödendiği bilinmektedir Hoş yazı, yalnız levhalarda değil, dahası el yazması kitaplarda, fermanlarda, diplomalarda, cami iç ve dış duvarlarında, çeşitli yapıların yazıtlarında, kabir taşlarında, pencere kapağı veya kapı kanadı gibi mimarlık ögelerinin üstlerinde, halı bordürlerinde, kutu, vazo, tabak gibi gündelik eşyada da kullanılmıştır Hat sanatında yazı rasgele yazılmaz, her yazı türünün kendine özgü özellikleri, inceden inceye saptanmış kuralları vardır Tarih baştan başa meşhur hat ustaları zaman zaman yazı kuralları oluşturmuşlar ve bunları saptamışlardır Değişik yazı türleri birbirlerinden, harflerin büyük ya da küçük olması, biçimi, aralıkları, bir takım harflerin birbirlerine bitiştirilip bitiştirilmemesi, bir takım yazı işaretlerinin kullanılıp kullanılmaması gibi özellikleriyle ayrılır Doğal olarak yazı sanatının ilk gelişmesi Araplar eliyle olmuştur Tanıdık birincil büyük Türk hattatı ise Amasyalı Yakut el Musta'Sami'dir (13 Asır) Hat konusunda önemli ve kapsamlı çalışmayı Amasyalı Şeyh Hamdullah (15 Yüzyıl) yapar, aklamı sitte, yani 6 esas yazı diye tanıdık yazı türlerini, herbirinden örnekler çıkartıp yanlarına kurallarını yazarak bir murakka içinde toplar bununla birlikte Sultan 2 Beyazıd'ın da yazı hocası olan Şeyh Hamdullah'dan günümüze kalan en manâlı yapıtlar, İstanbul Beyazıt Camii'nin tümce kapısının üstündeki yazıtla Amasya Beyazıt Camii'nin yazıtıdır Osmanlı sanatının doruğa ulaştığı 16 yüzyılın en manâlı hattatı, yazının yalnız üslubunda değil, tekniğinde de yenilikler getiren Ahmet Karahisari'dir Altını mürekkep gibi kullanarak yazı kâğıda dökmek, Altın yaldız harflerin dışını siyah çizgiyle atamak, harf kalınlıklarının içini çiçek motifleriyle doldurmak ilk olarak onun uyguladığı yeniliklerdendir En kayda değer yapıtı İstanbul Süleymaniye Camii kubbesindeki yazısıdır Türk yazı sanatının başka bir ustası da yapıtlarıyla pekçok diğer hattatı etkilemiş, 3 Ahmet ve 2 Mustafa gibi Sultanlara hocalık etmiş olan Hafız Osman'dır (17 Yüzyyl) Taş baskısıyla çoğaltılan KURAN'ları, çağında en uzaktan İslam ülkelerine dek yayılmıştır Bu yapıtlar günümüzde de yazı sanatının en kıymetli örneklerinden sayılır Ünyeli İsmail Efendi, Mustafa Rakım Efendi ve İstanbul'daki öyle fazla yapının yazıtını hazırlamış olan Mehmet Esad Yesari, 18yüzyılın meşhur ustalarıdır 19 Yüzyılda ise başka bir ustayla, Kazasker Mustafa İzzet Efendi'yle karşılaşılır Ayasofya'daki 8 büyük yuvarlak levha onun en ünlü yapıtlarındandır Cumhuriyetten sonradan harf devrimiyle Arap harflerinin kullanımdan kaldırılması, bütünüyle bu harflere dayanan hat sanatının yaygınlığını ansızın fazla azaltmıştır Kitapların latin harfleriyle ve baskıyla hazırlanması, bu sanatın başvuru alanını adeta yalnız Cami'lerdeki duvar yazılarına indirgemiştir Tuğrakeş İsmail Hakkı Altunbezer, Kamil Akdik, Emin Barın gibi hattatlar bu kısıtlı alanda yapıt vererek 20 yüzyılda hat sanatını sürdüren sanatçılar olmuşlardır Farklı Alanlara Yönlendirilmiş yazı türleri içinde Kufi, en eski yazıdır Osmanlı kültür çevresinde eksik kullanılmış olmakla birlikte tepede olan, kalın, köşeli harfleriyle hemencecik dikkati çekerek öbür yazılardan ayrılır Halı bordürlerinden madeni paraya kadar çok dağıtılmış alanlarda kullanılır Yazıtlarda, KURAN'da ve Divan yazmalarında kullanılan Nesih iri harfli olduğu için duvar yazılarında ve Kitapların bölüm başlıklarında kullanılan sülüs, Din kitaplarında ve murakkaların başındaki besmelelerde kullanylan Reyhani ve Kesin, devlet belgelerinde kullanılan Tevki, hattatların öğrencilerine verdikleri icazetnamelerin altındaki üstat imzalarında kullanılan Rik'a, bir arada aklamı sitte diye adlandırılan en önemli 6 yazı türünü oluştururlar Bunlardan diğer talik, nestalik, ani, bir tür stenografi sayılabilecek olan siyakat, menşur, zülfü arus, hilali, muini, şikeste, müselsel gibi yazı türleri de vardır Hat sanatında Osmanlı sanatçıları farklı alanlara yönlendirilmiş uslupları denemişlerdir Bunlardan biri istiftir Bir sözcüğün harflerinin ya da bir cümlenin hece ve sözcüklerinin hoş bir görünüş oluşturmak nedeniyle ve kullanılan yazının çeşidine yerinde biçimde yanyana ve üstüste sıralanmasına, istif edilmesine denir Bir sözcüğün, bir eksenin iki yanında bir ters, bir yüz bakışık olarak yazılmasıyla oluşturulan çeşidine müsenna ya da aynalı yazı adı verilir 17yüzyıldan sonradan bilhassa büyüyen bu türün en ihtişamlı örnekleri bugün Bursa Ulucamii'nin duvarlarında bulunmaktadır Harflerin biçimleriyle oynayarak, çeşitli düzenlerde birleştirip istif ederek yaratılan ve epeyce stilize edilmiş bir tür yazıfotoğraf de hat sanatında kayda değer yer tutar Yazıyla oluşturulan böyle resimler arasında en fazla sevilen ve rastlanan konular kayık, kuş, aslan, bayrak, cami, ibrik, çiçek, insan başı vbdir Osmanlı Devleti'nin arması ve padişahın imzası olarak kullanylan tuğra da bir tür istif yazıdır Oğuz Han'ın yazılı nişanından çıktığı tanıdık tuğra, Büyük Selçuklular, Anadolu Selçukluları'nca da kullanılmıştır