Türkiye'nin en güncel forumlardan olan forumdas.com.tr'de forumda aktif ve katkısı olabilecek kişilerden gönüllü katkıda sağlayabilecek kişiler aranmaktadır.
Size insanlara yaşamış olabilecekleri bir hususta yanlış bilgi aktardığınız vakit onların anılarını çarpıtabilir, bozabilir ya da değiştirebilirsiniz desem bana ne söylerdiniz?
Gerçek hayatta yanlış bilgilendirme her yerde karşımıza çıkmakta. Bazen beşerler diğerlerinin anılarını kendi anıları üzere hatırlıyor, bazen beynimizin kaydetmediği noktaları beyin kendi kendine tamamlıyor. Geçmişe dair anılarını hatırlayan bireylerin sadece %3’ü bunları hakikaten yaşamıştır. Siz de dâhil…
Hafızanın tek maksadının, geçmişi korumak olduğunu hissediyoruz. Öyleyse anılar neden bu kadar güvenilmez? Hatırlama aksiyonu, tam olarak nasıl gerçekleşiyor?
Hepimizin sahip olduğu hafıza, keşfedilmemiş ve faydalanılmayan potansiyele sahip bir altın madeni. Hafızamız, dünyayla etkileşimimize aracı oluyor. Hafıza, insanın en temel aktivitelerinden biri ve sırf hafızamız bizi yanılttığında onu düşünmeye başlıyoruz.
10 dakika içerisinde 500 sayıyı ezberlemenizi istesem bunu yapabilir miydiniz? Yanjaa Wintesoul bunu yapabiliyor. Pekala bunu nasıl yapıyor?
Her şey beyinlerimizin anıları kayda alma biçimiyle alakalı. Hafıza hakkında bildiğimiz pek çok şeyi tek bir beyin sayesinde öğrendik. Henry Molaison isminde bir adamın beyni. Henry 27 yaşındayken epilepsi tedavisi için bir beyin ameliyatı geçirdi. Henry’nin beyninden küçük bir kesim çıkarıldı. Ameliyat notlarında, yapılan sürecin, davranış ya da ruhsal değişikliklere yol açmadığı belirtildi. Yakın geçmişle ilgili yaşadığı önemli hafıza kaybı dışında. Durum o kadar ciddiydi ki, Henry kendi meskeninde kayboluyor ve tabiplerini tanımıyordu. Ancak Henry’nin şuurlu düşünmesini gerektirmeyecek farklı tıpta hafızası ve alışkanlıkları vardı, bisiklete binmek üzere. Yani ‘örtülü bellek.’ Birebir vakitte şuurlu, yani ‘açık bellek’ de saklanmıştı. 90’ların başında tedavi gören Henry ile yapılan bir kayıtta Henry’nin hekimleriyle tarihi olayları konuştuğu görülmektedir. Bu, anlamsal belleğe bir örnektir. Olgular, tarihler, sayılar, sözler yani hafıza atletlerinin ezberlediği şeyler. Asıl hasar, Henry’nin eylemsel belleğindeydi. Yani, şahsî tecrübeleri saklayan bellekte. Tabip, ‘Dün ne yaptığını biliyor musun?’ diye sorduğunda Henry bilmediğini söylüyordu. Bu sabah dahi ne yaptığını hatırlamıyordu.
Beyninin küçük bir kısmını kaybettiği için, Henry, yeni anılar oluşturmakta zorlanıyordu. Fakat bu, anıların tek bir yerde toplandığını göstermez. Bir tecrübe yaşadığınızda, örneğin bir konser verdiğinizde, duyusal bilgi, beyninizin pek çok farklı noktasında işlenir. Gitarın sesi, işitme korteksinde; parmaklarınızın altında gitarın tellerini hissetmeniz, postta; seyircilerin ortasındaki arkadaşınızın yüzü, fusiform girusta; sahnede olmanın heyecanı ise amigdalada işlenir. Beyinde tüm bu ögeleri bir ortada tutan ve Henry’nin ameliyatı sırasında ziyan gören kesime medial temporal lob denir ve bu lob hipokampus isminde çok değerli bir yapı barındırır. Daha sonra o anı yine hatırladığınızda, medial temporal lob, bu ögelerin tekrar bir ortaya gelmesini sağlar. Hayat öykünüz, bu biçimde tekrar yaşayabildiğiniz anlardır.
Hepimiz yakın geçmişe dair daha fazla anıya sahibiz. Geçmişe gitgide hatırladığımız anların sayısı azalmakta ve 3 yaşından evvel hiç hatırlanmamaktadır. Ergenlik devrinde insanların hatırladıklarında bir artış olduğu yapılan çalışmalarla kanıtlanmıştır. Lise yılları sırasında, hayatımızın o periyodunda birçok kıymetli olay yaşanıyor. Hayat öykümüzü düşünürsek, bu kıymetli anlar, bizi olduğumuz şahsa dönüştüren ve hayatımızın gidişatını belirleyen anlar olarak ön plana çıkmaktadır.
Kimi beşerler, başkalarından daha çok anıya sahiptir ve daha sağlıklı ve faal bir hayatla hafızanızı geliştirebilmeniz mümkündür. Bir şeyleri daha uygun hatırlamamızı sağlayan bir ekip özellikler var. Öncelikle hisler. Şayet birine bir dizi yüz gösterirseniz, en duygusal olanları en uygun hatırlayacaktır. Duygusal bir tecrübe yaşadığınızda, amigdalamız, yani beyinde hipokampusun çabucak yanında yer alan duygusal merkez, aslında hipokampusun hareketlenmesini sağlar ve daha ayrıntılı ve güçlü hafıza oluşturmamıza yol açar. İkinci olarak hafıza, bulunduğunuz yer ile de temaslıdır. Beşerler hatırladıkları anılarında bulundukları yerle ilgili daha tutarlıdır. Hatırladığınız olaylarda bulunduğunuz yerin, hafızanızda baskın bir rolü olduğu düşünülmektedir. Hipokampusa bakıldığında bilhassa vakte ve yere reaksiyon veren hücreler bulunmaktadır. Taksi sürücüleri ile yapılan bir çalışmada yeni yollar ezberleyen sürücülerin hipokampusunun büyüme gösterdiği bulunmuştur. Son olarak, anılar öyküyle güçlendirilebilir. Beyinlerimiz, kıssa olarak anlatıldığında bilgiye çok daha fazla dikkat ediyor. Yapılan bir çalışmada, 24 şahıstan onar sözlük 12 liste ezberlemeleri istenmiştir. Liste liste ezberleyen iştirakçiler ortalama olarak sözlerin sırf %13’ünü hatırladılar. İştirakçilerin başka yarısı, sözleri kendi uydurdukları öykülerle ezberlediler ve sözlerin %93’ünü hatırladılar. Hatırlamak istediğimiz şeyleri, esasen zihnimizde olan yapılarla ne kadar ilişkilendirirsek, hatırlamamız da o kadar kolay olacaktır.
Bir anıyı geri getirmek isterseniz, anıya erişmenin birden fazla tekniği vardır. Öykü, pozisyon ve hisler, birtakım en güçlü anılarımızın temelinde yatmaktadır. Ve bu özellikler, 500 ilgisiz sayısı ezberlemeniz için size yardım edebilir. Sırf bir düzine insan, Pi sayısının 20 binden fazla basamağını biliyor fakat pek çok insan Pinokyo’yu okumuş ve repliklerini ezberlemiştir.
