Hava Durumu Tahmini Nasıl Yapılıyor?

İnsanlık var olduğu günden beri denetim edemediği tek güç olan doğayı iddia etmeye çalışıyor. Bu mevzuda yapılan en yaygın iddialar ise hava durumu ile ilgilidir. Hava durumu iddiaları sırf pazar günü ailece gideceğiniz pikniği etkilemez, başta tarım olmak üzere pek çok alanda hava durumu kestirimleri ciddiye alınır ve gerekirse bu iddialara nazaran tedbirler alınır.

Pekala, hava durumu varsayımı nasıl yapılıyor? Madem bu kadar insanın tek işi hava durumunu varsayım etmek, neden kimi varsayımlar yanlış çıkıyor? Günümüzde çağdaş hava durumu iddiaları, meteorologların bilgisayarlarda hazırladığı modeller sonucu yapılıyor. Lakin tabiattan bahsediyoruz, ne kadar güçlü ve akıllı bilgisayarlar kullanırsanız kullanın küçük bir rüzgar bile kelebek tesiri yaratabilir.

Hava durumu nedir?


Dünyamızın üzerinde gaz ve buhardan oluşan, atmosfer olarak isimlendirdiğimiz bir katman var. Bu katman nitrojen, oksijen ve su buharından oluşuyor. Yapı büsbütün gazdan oluşuyor olsa da uzaktan baktığımız vakit tıpkı bir sıvı üzere hareket ettiğini görürüz. Bu kolay üzere görünen gaz hareketleri ise hava durumu dediğimiz tabiat olaylarını oluşturur.

Ağır ve fazla nem tutmayan soğuk hava ile daha az ağır ve fazla nem tutan sıcak hava bölgeleri birleştiği vakit cepheler oluşur ve yağmur yağar. Ilık, nemli havanın yükselmesiyle de konveksiyonel yağışlar görülür. Bu tıp gaz, sıvı ve sıcaklık durumlarının değişimi, hava durumu iddialarında esas rol oynar.

Hava durumu kestirimi nasıl yapılıyor?


Dünyanın neredeyse her noktasında yer radarları, hava balonları, uçaklar, uydular, okyanus şamandıraları ve daha pek çok aygıt sıcaklık, basınç, nem ve rüzgar suratı üzere atmosfer hareketlerini ve iklim tesirlerini anlık olarak takip ediyor. Tüm bu datalar, hava durumu iddialarının temelini oluşturuyor.

Çağdaş iddialar öncesinde meteorologlar bu bilgileri tahlil ediyor, kıymetlendiriyor ve bir kestirim yürütüyorlardı. Günümüzde ise kelam konusu tüm bu bilgiler üniversitelerin, özel işletmelerin ve kamu kuruluşlarının sahip olduğu güçlü bilgisayarlarda işlenerek hava durumu modelleri oluşturuluyor.

Her işi bilgisayarlar yapıyorsa neden meteorologlara muhtaçlık var diye düşünmeyin. Zira elde edilen binlerce farklı datanın bilgisayar tarafından nasıl işleneceğini de bu uzmanlar belirliyor. İddia modellerinde tüm bilgiler çorba halinde sunulmuyor. Farklı modeller için farklı bilgiler kullanılıyor. Yani her vakit işin uzmanının insani dokunuşuna muhtaçlık var.

Hava durumu kestirimleri neden yanlış çıkıyor?


1800’lü yılların başından beri resmen hava durumu varsayımı yapıyoruz. Vakit içinde yaşanan gelişmeler ile birlikte atmosferi ve doğayı daha yeterli tanımamız sonucunda kestirimler giderek nokta atışı hale geliyor. O denli ki bugün yapılan 4 günlük bir hava durumu kestirimi, 30 yıl evvel yapılan günlük varsayımdan bile çok daha hakikat sonuç veriyor.

Atmosfer ve iklim tesirlerinden elde edilen datalarla bir model oluştururken Dünya karelere bölünür. Kimi kareler küçük, kimileri büyüktür. Büyük kareler çok daha uzun vadeli ancak kesin olmayan sonuçlar verirken küçük kareler çok daha kısa vadeli lakin neredeyse kesin olan sonuçlar verirler.

Hava durumu varsayım modelleri pek çok öngörülemez bilgiyi de hesaplayarak yapılmaya çalışılır fakat ismi üstünde, öngörülemez olayların ne vakit ortaya çıkacağı bilinemez. Model oluşturulan alanda her şey iddia edildiği üzere giderken birdenbire farklı bir yerden esen bir rüzgar kelebek tesiri oluşturarak tüm varsayımları alt üst edebilir.

Varsayım yayıncılarının da bu hususta aldatıcı bir hissesi var. %30 yağmur ihtimalini de %70 yağmur ihtimalini de ‘Bugün yağmur yağacak.’ formunda yayınlarsanız elbette varsayım yanlış üzere görünecektir. Misal bir olay, geniş alanlarda da yaşanıyor. Örneğin; Ankara’da yağmur yağacak denildi fakat sizin olduğunuz bölgeye yağmıyor. Lakin bilmiyorsunuz ki öbür bir ilçeyi sel götürüyor.

Türkiye’de hava durumu varsayımı nasıl yapılıyor?


Pek çok farklı özel, kamu kurum ve kuruluşundan bilgi takviyesi alsa da ülkemizde hava durumu kestirimi yapmakla vazifeli resmi devlet kurumu Meteoroloji Genel Müdürlüğü’dür. 2019 yılı sayılarına nazaran ülkemizde 1636 yer istasyonu, 74 havaalanı istasyonu ve 83 deniz istasyonu hava durumunu kestirim modelleri için gerekli dataları toplamaktadır.

Tüm bu otomatik istasyonlar sıcaklık, basınç, rüzgar suratı, güneşlenme, toprak sıcaklığı, nem, yağış üzere durumların paha ölçümlerini yapıyorlar. Kelam konusu ölçümler, tüm dünyada olduğu üzere uzman meteorologlar tarafından bilgisayarlara aktarılarak hava durumu varsayım modelleri hazırlanıyor.

Çok daha gerçek hava durumu iddiaları yapmak mümkün mü?


Nasıl ki 30 yıl evvel günlük hava durumu varsayımlarında yanılırken bugün neredeyse kusursuz haftalık hava durumu iddiaları yapabiliyorsak yakın vakitte çok daha uzun vadeli ve kusursuz hava varsayımları de yapabileceğiz. Kesin yapacağız zira hem teknoloji gelişiyor hem de yapılan bilimsel çalışmalar sayesinde atmosferi ve Dünya’yı çok daha yakından tanıyoruz.

Hava durumu varsayımı yapmak, medyumluk değil. Sonuçta elde kimi datalar var ve tüm bilimsel çalışmalar üzere bu datalar de uzmanlar tarafından tahlil ediliyor. Tek farkı, sonuçlar o kadar süratli alınıyor ki gerçek ve yanlış nedir karışabiliyor. Ne kadar çok kestirim modeli ne kadar süratli oluşturulursa duyurulan hava durumu iddiaları de bir o kadar gerçek olacaktır.

Hava durumu iddiaları nasıl yapılıyor, yapılan kestirimler neden yanlış çıkıyor üzere merak edilen soruları yanıtladık ve hava durumu kestirimleri hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Hatırlatalım, romatizma ağrısı ile yağmur ortasındaki sıradışı bağlantı çağdaş hava kestirim modellerinden biri değildir.