Hıdırellez gunu nedir? Neler yapılır?

HIDIRELLEZ

Hıdrellez, butun Turk dunyasında bilinen mevsimlik bayramlarımızdan biridir Ruzı Hızır (Hızır gunu) olarak adlandırılan hıdrellez gunu, Hızır ve İlyas Peygamber’in yeryuzunde buluştukları gun olması nedeniyle kutlanmaktadır Hızır ve İlyas sozcukleri birleşerek halk ağzında hıdrellez şeklini almıştır Hıdrellez gunu, Gregoryen takvimine gore 6 Mayıs eskiden kullanılan Rumi takvim olarak da bilinen Julyen takvimine gore 23 Nisan gunu olmaktadır Halk arasında kullanılan takvime gore eskiden yıl ikiye ayrılmaktadır: 6 Mayıs’tan 8 Kasım’a kadar olan sure Hızır Gunleri adıyla yaz mevsimini, 8 Kasım’dan 6 Mayıs’a kadar olan sure ise Kasım Gunleri adıyla kış mevsimini oluşturmaktadır Bu yuzden 6 Mayıs Gunu kış mevsiminin bitip sıcak yaz gunlerinin başladığı anlamına gelir ki, bu da kutlanıp bayram yapılacak bir olaydır Hızır ve Hıdrellezin kokeni hakkında ceşitli fikirler ortaya atılmıştır Bunlardan bazıları Hıdrellezin Mezopotamya ile Anadolu kulturlerine ait olduğu; bazıları ise İslamiyet oncesi Orta Asya Turk kultur ve inanclarına ait olduğu yolundadır Oysaki Hıdrellez Bayramı’nı ve Hızır inancını tek bir kulture mal etmek olanaksızdır İlk cağlardan itibaren Mezopotamya, Anadolu, İran, Yunanistan ve hatta butun Doğu Akdeniz ulkelerinde bahar ya da yazın gelişiyle ilgili bazı tanrılar adına ceşitli toren ve ayinlerin duzenlendiği gorulmektedir
Hızır, yaygın bir inanca gore, hayat suyu (abı hayat) icerek olmezliğe ulaşmış; zaman zaman ozellikle baharda insanlar arasında dolaşarak zor durumda olanlara yardım eden, bollukbereket ve sağlık dağıtan, Allah katında ermiş bir ulu ya da peygamberdir Hızır’ın huviyeti, yaşadığı yer ve zaman belli değildir Hızır, baharın, baharla vucut bulan taze hayatın semboludur Hızır inancının yaygın olduğu ulkemizde Hızır’a atfedilen ozellikler şunlardır:
1) Hızır, zor durumda kalanların yardımına koşarak insanların dileklerini yerine getirir
2) Kalbi temiz, iyiliksever insanlara daima yardım eder
3) Uğradığı yerlere bolluk, bereket, zenginlik sunar
4) Dertlilere derman, hastalara şifa verir
5) Bitkilerin yeşermesini, hayvanların uremesini, insanların kuvvetlenmesini sağlar
6) İnsanların şanslarının acılmasına yardım eder
7) Uğur ve kısmet semboludur
Ulkemizde Hıdrellez Bayramı 6 Mayıs tarihinde kutlanır Bugun Hıristiyanlarca da baharın ve doğanın uyanmasının ilk gunu olarak kabul edilir; bu gunu Ortodokslar Aya Yorgi, Katolikler StGeorges Gunu olarak kutlamaktadırlar
Mevsimlik bayramlarımızdan biri olan Hıdrellez, ulkemizde etkin bir bicimde kutlanmaktadır Buyuk şehirlerde daha az olmak uzere, kasaba ve koylerde hıdrellez icin onceden hazırlıklar yapılır Bu hazırlıklar, evin temizliği, ustbaş temizliği, yiyecekiceceklerle ilgili hazırlıklardır Hıdrellez gununden once evler baştanbaşa temizlenir Cunku temiz olmayan evlere Hızır’ın uğramayacağı duşunulur Hıdrellez gunu giyilmek uzere yeni elbiseler, ayakkabılar alınır
Anadolu’nun bazı yerlerinde Hıdrellez Gunu yapılan duaların ve isteklerin kabul olması icin sadaka verme, oruc tutma ve kurban kesme adeti vardır Kurban ve adaklar “Hızır hakkı icin olmalıdır Zira tum bu hazırlıklar Hızır’a rastlamak amacına yoneliktir Hıdrellez kutlamaları daima yeşillik, ağaclık alanlarda, su kenarlarında, bir turbe ya da yatırın yanında yapılmaktadır Hıdrellezde baharın taze bitkilerini ve taze kuzu eti ya da kuzu ciğeri yeme adeti vardır Baharın ilk kuzusu yenildiği zaman sağlık ve şifa bulunacağına inanılır Bugunde kırlardan cicek veya ot toplayıp onları kaynattıktan sonra suyu icilirse butun hastalıklara iyi geleceğine, bu su ile kırk gun yıkanılırsa gencleşip guzelleş ileceğine inanılır Hıdrellez gecesi Hızır’ın uğradığı yerlere ve dokunduğu şeylere feyiz ve bereket vereceği inancıyla ceşitli uygulamalar yapılır Yiyecek kaplarının, ambarların ve para keselerinin ağızları acık bırakılır Ev, bağbahce, araba isteyen kimseler, Hıdrellez gecesi herhangi bir yere istediklerinin kucuk bir modelini yaparlarsa Hızır’ın kendilerine yardım edeceğine inanırlar Hıdrellezde baht acma torenleri de oldukca yaygın olarak uygulanan geleneklerimizdendir Bu torene İstanbul ve cevresinde “baht acma,Denizli ve cevresinde “bahtiyar,Yoruk ve Turkmenlerde “mantıfar, Balıkesir ve cevresinde “dağara yuzuk atma, Edirne ve cevresinde “niyet cıkarma, Erzurum’da “mani cekme adı verilir Torenler baharda doğanın ve tum canlıların uyanmasıyla eş anlamlı olarak insanların da talihlerinin acılacağı inancıyla, şanslarını denemek icin yapılır Hıdrellezden bir gece once bahtını denemek ve kısmetlerinin acılmasını sağlamak isteyen genc kızlar yeşillik bir yerde veya bir su kenarında toplanırlar İcinde su bulunan bir comleğe kendilerine ait yuzuk, kupe, bilezik gibi şeyler koyarak ağzını tulbentle bağladıktan sonra bir gul ağacının dibine bırakırlar Sabah erkenden comleğin yanına giderek sutlu kahve icip ağızlarının tadının bozulmaması icin dua ederler Ardından niyet comleğinin acılmasına gecilir Comlekten icindekiler cıkarılırken bir yandan da maniler soylenir Buna gore eşyanın sahibi hakkında yorumlar yapılır Hıdrelleze ozgu bu uygulama temelde bu şekilde yapılmakla birlikte, yorelere gore bazı farklılıklar da gosterebilmektedir Son zamanlarda ise bu toren yalnızca evde kalmış kızların kısmetini acmak amacıyla yapılmaktadır
Sonuc olarak, Anadolu’da hala gorkemli torenlerle kutlanan Hıdrellez Bayramı insanlık tarihinde cok eski zamanlardan beri kutlanmaktadır Farklı zamanlarda, farklı isimler altında kutlansa da Hıdrellez motiflerine pek cok yerde rastlamak mumkun olmaktadır Baharın gelişi ve doğanın canlanması insanlar tarafından bayramlarla kutlanması gereken bir durum olarak algılanmıştır Boylece bir bahar bayramı olan Hıdrellez evrensel bir nitelik kazanmıştır