Hindistan'da Başlayan 'Kobra Etkisi' Nedir?

Hükûmetler, vatandaşların sıkıntılarını çözmekle mükellef, halk için çalışan ve halk ismine devleti yöneten organlardır. Hükûmetler, meseleleri bazen tek başına çözerken bazen ise halkı aracı olarak kullanır. Elbette ki halkı aracı olarak kullanmak her daim en gerçek yol değildir.

Bugün sizlerle birlikte, mevcut problemleri halk ile birlikte çözmeye çalışıp işleri daha da berbat bir hale getiren; Hindistan’da doğan ve akabinde dünyada pek çok örneğine şahit olduğumuz kobra etkisinden bahsedeceğiz.

Kobra tesirinin tanımı


Kobra tesiri (perverse incentive), ya da kobra efekti en genel tarifiyle; mevcut bir sorunu çözmek için uygulanan tahlillerin, daha büyük problemler doğurmasıdır.

Kobra tesiri terimi genellikle siyaset ve iktisat gibi alanlarda kullanılsa da uygun olduğu vakit her alanda kullanılabilecek bir tabirdir.

Kobra tesirinin hikâyesi


1858 – 1947 yılları ortasında, yaklaşık 90 sene Birleşik Krallık himayesinde yönetim edilen Hindistan’ın en büyük ikinci kenti Delhi’de çok fazla kobra bulunmaktadır. Hint kobrası olarak da isimlendirilen bu zehirli yılan çeşidi, bilhassa de Birleşik Krallık mensubu bireyler için alışılagelmiş bir durum değildir.

Yerli halkın kobralara karşı daha mert olduğunu fark eden hükûmet, kobralarla baş edemeyeceğini de fark edince “ölü olarak getirilen her kobra başına ödeme yapılacağına” dair bir genelge yayımlar. Elbette bunu duyan vatandaşlar, etrafındaki kobraları avlayıp paralarını alır.

Gelgelelim, insan her yerde insan ve beşerler açgözlü canlılardır. Uyanık vatandaşlar, daha fazla para kazanabilmek için kobraları çiftleştirir ve onca avlanan kobraya karşın hükûmet yetkilileri kobra sayılarında azalma yerine artış olduğunu müşahedeler. Kısa bir mühlet sonra hükûmet, vatandaşların daha fazla para kazanabilmek için kobra sayısını bilerek çoğalttığını anlar ve ödül programını iptal ettiğini açıklar.

Kobra tesirinin başladığı yer


Hikâye buraya kadar olağandı ancak hükûmet, ödül programını kaldırdığı için beşerler kobra avlamaktan vazgeçti ve bu da Delhi’de eskiye oranla daha fazla kobranın var olmasına yol açtı. Yani hükûmetin artık evvelce daha da büyük bir sorunu vardı.

Kobra tesiri teriminin kullanımı


Kobra tesiri, terim olarak birinci kere Alman ekonomist Horst Siebert tarafından 2001 yılında yazılan Der Kobra-Effekt isimli kitapta iktisat için alınan negatif önlemler için kullanıldı.

Dünyadan kobra tesiri örnekleri


Ivan Manukov


Her ne kadar kobra tesirinin ana öyküsü Hindistan’daki olay olsa da, kobra tesirine örnek sayılabilecek pek çok kıssa mevcut. Bu öykülerden en meşhurlarından biri de Amerika’da 1860 yılında yaşanan olaydır. Hükûmet, o günlerde üretimi süren tren çizgisinde çalışan personellere, döşenen her mil başına fiyat ödeneceğini açıklayınca personeller, daha fazla para kazanmak için mevcut rotadan saparak daha uzun bir rota çizmişlerdi.

Vietnam’daki Büyük Haoni Sıçan Katliamı’nda ise hükûmet, sıçan kuyruğu başına ücret ödeyeceğini açıklayınca beşerler sıçanları öldürmeden yalnızca kuyruklarını teslim eder ve bir vakit sonra sıçanların yine kuyrukları çıkar. Bu sayede beşerler birebir sıçandan birden fazla defa para kazanmış olur.

Kobra tesirine sayısız örnek sayabileceğimiz içeriğimize, ameliyat başına prim alan Bulgar Hekim Ivan Manukov’un prim almak için sağlıklı şahıslara stent taktığı örnekle son verebiliriz.

Peki ya sizler kobra tesiri hakkında neler düşünüyorsunuz?

Kaynaklar: 1 / 2 / 3 /