Hitabet Çeşitleri

HİTABET ÇEŞİTLERİ

a Siyasî Hitabet: Başlıca yeri Türkiye Büyük Insanlar Meclisi kürsüleridir Keza, seçim dolayısıyla yapılan konuşmalar da bu gruba girmektedir

b Askerî Hitabet: Askerî hitabetin hedefi; vatan savunmasının gerektiği zamanda icap eden onurlu, tanrısal vazife için askeri teşvik, ma'nen kuvvetlendirmektir Cümleler kısa, mertçe, en cahil neferlerin bile zahmetsizce anlayacağı tarzda açık, kesin olmalıdır ATATÜRK'ün ünlü bir hitabesinde olduğu gibi, askerî hitabet anlamca kaslı bir açıklama ile biter Ordular! ilk hedefiniz Akdeniz'dir, ileri!Askerî hitabet garnizonlarda yapıldığı vakit sözlüdür Ama, savaş zamanlarında genellikle yazılmış olarak kıt'alara gönderilir

c Hukûkî veya Adlî Hitabet: Mahkemelerde yapılan savunmalar, savcıların iddianameleri bu çeşittendir

ç Bilimsel ya da Akademik Hitabet: Akademilerde, bilimsel toplantılarda yer alır Amacı; araştırılan herhangi bir konu hakkında aydınlatılmış bir topluluğa, o konu ile ilgili kimselere bilgi vermektir Heyecanlandırma amacı güdülmez İfadenin açık, belirli ve akılcı olması şarttır

d Dinî Hitabet: Bu tarz hitabetlerin yeri mabetlerdir Amacı; halka dinî veri ve eğitim tahsis etmek, dinî heyecan ve hisleri yükseltmek, onları fikren, mâ'nen yükseltmektir Bu stil hitabetlerde, anlaşılması mümkün dil kullanılmalıdır
ETKILI ANLATIMIN NİTELİKLERİ ,
İyi bir yazı ve konuşmanın üç özelliği vardır :
a Doğruluk
b Tarafsızlık
c Etkililik
Doğruluk ve açık sözlülük; iyi bir yazı ve konuşmada mutlaka gereklidir Sözün dürüst ve açık olması için garabet ve anormallikgibi anlatım bozukluklarından uzaktan durulmalıdır Hem, eksiklik, fazlalık, sıra yanlışlığıve düzensizlikgibi tümce bozukluklarına yer verilmemelidir Bu hataların belli başlı sebepleri olarak; eksik okuma, genel kültür noksanlığı, ihmalkârlık olarak karşımıza çıkar
(Z KORKMAZ A B ERCİLASUN İ PARLATIR ve diğerleri, Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, s 202)
Bozuk cümlelerin üzerinde ne kadar durulursa durulsun, bir kimseye dürüst ve açık anlatım yeteneği kazandırılamaz Türkçeyi iyi göstermek isteyen bir insan; dil ve edebiyatımızın sanatkâr kalemlerini bol bol okumalıdır Etkin anlatım ise, fakat doğru ve açık anlatım yeteneğini kazandıktan daha sonra elde edilebilir
Sözlü anlatımda ses tonunun iyi ayarlanması da ayrıca gerekir Edebî sanatları kullanabilmek ise keza öğrenmeye, ayrıca de özel yeteneklere bağlıdır
En eski devirlerden günümüze kadar önder insanların diğer insanlardan bazı yönleriyle ayrıldığı bir gerçektir Bu yönler; ileri görüşlülük, üstün akıl, millî tarih ve millî kültür bilincinin yüksekliği vb dir Bütün bu özelliklerin ötesinde ve öncesinde bir diğer nitelik daha vardır O da, hitabet sanatına sahip olmalarıdır
Kemal ATATÜRK, Hamdullah Suphi TANRIÖVER, Abraham LİNCOLN, Roosevelt, Hitler, Mussolini gibi Türk ve dünya hatipleri, kitleleri peşlerinden sürükleyen büyük hatiplerdir
Biyolojik ve psikolojik yönlerden söylev özürlü değilse, her insan konuşur Fakat, her insan etkin konuşamaz Toplumsal ilişkilerin daha dinç, daha verimli olmasında etkili konuşmak tartışılmaz derece önemlidir Böylece fazla insan bu önemi bilmesine karşın, etkili konuşma gayreti içinde görülmez
Sahiden, etkin tavır; iyi eğitim ve kuvvetli bilgi zenginliğinin yanına doğuştan olan gelen özel bir yetenektir İnsan, toplum yararına bu yeteneğini yerinde ortamlarda daha yardımcı hâle getirebilir
Etkin konuşmak için şu kavramların içerdiği anlamları iyi kavramak gerekir:

a ARTİKÜLASYON: Ağzımızı açmak, dudaklarımız kımıldamak ve insanların anlayacağı kelimeleri meydana getirmek için ses organlarını kullanabilme yeteneğine sahip edinmek gerekir Eğer, ses organlarından bir ya da birkaçı sağlığa zararlı ya da noksan ise etkili söylev yapılamaz Hatta, bu durumdaki halk müziği olağan konuşmayı bile beceremez
Artikülasyon sırasında kelimeler; açık ve net bir şekilde, mırıldanmadan, yutmadan çıkarılmalıdır
b TELAFFUZ: Kelimeleri, olması gerektiği şekilde doğru ses ve doğru vurguyla ağızdan çıkarmaktır
Yanlış telaffuzu gidermenin üç yolu vardır:
(1) Etkili söylev yapan insanları (Televizyon sunucuları ve hatipler vb) özenle kulak vermek
(2) Telaffuzunda şüpheye düşülen kelimeleri, yazım (imlâ) kılavuzları ve sözlükler aracılığıyla içten yönüyle öğrenmek
(3) Telaffuzda uyarı edilecek bir nitelik de yöresel ağız ifadelerinden kaçınmaktır Yazı dili olan İstanbul ağzı ile konuşmaya yük tahsis etmek gerekmektedir
c DİL BİLGİSİ: Her dilin kendine kadar kural ve özellikleri vardır Dil, kuralları dışarıda kullanıldığında şekil ve kasıt yönünden bozukluklar ortaya çıkmaktadır böylece, etkin söylev yapacak birey; dil bilimci kadar olmasa bile konuştuğu dilin kurallarını öğrenmelidir Konuşmacı; dilinin ses, şekil, kasıt ve tümce yapısını iyi anlamak zorundadır Onun için konuşmacı, dil eğitiminden geçmeli ve çok okumalıdır
ç SÜR ’AT: Konuşmacının tavır esnasındaki hızıdır İnsanların birçok çabuk konuşamaz Bazı ahali ise fazla çabuk konuşurlar Her ikisi de yanlıştır Kayda Değer olan metnin anlamına yerinde sıradan konuşmadır Dakikada 90100 kelime konuşmak normaldir Vurgulanacak kelimelerde yavaşlamak, ivedi ilerleyen düşünceleri konuşurken de hızlanmak gerekmektedir
Keza;
* Bilhassa yemeklerden daha sonra bıktırıcı konuşmalar yapmamak gerekir
* Fazla çabuk (makineli tüfek gibi) konuşmalarda anlamın kaybolduğu unutulmamalıdır Dinleyicinin uyumlu anekdot alması sağlanmalıdır
* Konuşmacı; sürükleyici nefes almalı, konuşmadaki başlıca ve daha alçak düşüncelere kadar, gerekli yerlerde durmalı, nefesini düzenlemelidir
d DURAKLAMA: Duraklamalar, konuşmada noktalama işaretleri anlamındadır
Şu özellikler dikkate alınarak duraklama yapılmalıdır:
(1) Dinleyicilerin tavır metnini değerlendirmesi için
(2) Metnin anlamına uygun gerekli aksan ve tonlamaları yerinde edebilmek için
(3) Konuşmacının kendisinin dinlenmesi ve kolay nefes alması için
(4) Konuşmacının kendisinin bir sonra söyleyeceği düşüncelerin plânını yapabilmesi için
e SES TONU: Sesin alçalıp yükselmesi, azalıp çoğalmasıdır Öbür ses tonlarını çıkarmak konuşmayı daha cazibeli ve manalı yapar Konuşmaya renk ve çeşit kazandırır Bu Nedenle, tavır tekdüzelikten (monotonluktan) kurtulmakta, dinleyicinin ilgisi çekilmektedir
f SES GÜCÜ: Konuşmacının sesinin, dinleyicilerin tümü tarafından kolaylıkla duyulabilmesidir Konuşmacı, bu konuya ayrı bir siklet vermelidir İyi düzenlenmiş bir sesle yapılan söylev, dinleyici üstünde etkili olmaktadır Hem, ses gücünün yüksekliği konuşmacının da kendine güven kazanmasını sağlamaktadır
ETKIN KONUŞMADA DIKKAT EDİLECEK GENEL ÖZELLİKLER

a Konuşmayı manalı hâle getirmek için vurgu ve tonlamaya uyarı edilmelidir
b Pandomim (Gövde hareketleri ile konuşma) yapar gibi beden hareketleri kullanılmalıdır
c Hitabe esnasında en rahat duruş alınmalı, vücut ağırlığı her iki but üstüne dengelenmelidir
ç Hitabe sırasında boyun, bel ve bacaklar düşey tutulmalıdır
d Konuşma sırasında, kayıtlı bir yere çakılıp kalınmamalı, gereğinden pozitif da hareket edilmemelidir
e Tavır esnasında, el ve kol hareketleri, mimikler; evvelden plânlanmış olmamalıdır Konuşmanın genel ortamı içinde kendiliğinden olmalıdır
f Dinleyicilerin tümüne ve özellikle gözlerine bakılmalıdır Dinleyicilerle konuşuyormuş gibi bir gösterme tarzı seçilmelidir Dinleyiciler, gözle ivedi çabuk taranmamalıdır
g Konuşmada birincil söylenecek ifadeler, dikkatle seçilmeli; iyi bir tavır plânı yapılmalıdır Konuşmaya çekici bir açıklama ile başlamakta fayda vardır
ğ Hatip, bir taraftan sevimli ve gülen olmalı; dahası ise komik duruma düşecek davranışlardan uzakta kalmalıdır
h Hatip, oluşturacağı konuşmanın kasıt ve önemine herkesten önce kendi inanmalıdır Hitabe, doğru yapılmalıdır
ı Konuşmacı, fizikî görünüşüne (elbise temizliğine, saç ve sakal tıraşına vb) fazla önem vermelidir
(Geniş veri için: Suat TAŞER , Hitabe Eğitimi, Dost Kitapçı, Verso Matbaacılık, Ankara, 1987, 216 s) *